Alþýðublaðið - 20.02.1958, Blaðsíða 5

Fimmtudagur 20. febrúar 1958
Sl 1 þ ý S u b 1 a 5 i 5
0
iðfirmur V. Sfefánsson:
Fyrri grein:
SÍMTAL.
ÞAÐ VAR KVÖLD EITT,
ekki alls fyrir löngu, að til itíín
Ii^ingir blaðamaðij - og spyr,
hvort ég sé fáanlegur til að
skrifa smáþátt um minn gamla
vin cg kunninigja, Gauðlaug
heitinn Gjáhúsa. Ég tók þsssu
mjög illa. Taldi ég öll vand-
kvæði á því. Benti ég á, að frá
því ég 'auk prófi frá Fl'ensbor<'
arS'kóla 1911 hefði ég naumast
snert nenna. Hlutskipti mitt í
lífinu hefði verið að handleika
handbörukjáika, fisk, kola- ©g
saltpoka, skóflur, hamra, múr
skeiðar, beizlistauma og m. fl.
Nei, það var svo fráleitt, að
aetlast til þess að ég færi að
skrifa rninningaþátt. Það var
jafn frálaitt og farið væri fram
á það við mig, að ég reyndr að
ná tíkinni margumtö’1uðu niður
úr tun.glinu. En blaðamaðurinn
var ýtinn. Ég kvaddi hann
samt snögglega og lagði síma
tólið á.
Síðar urn kvöidið, þegar ég
var háttaður, tókst mér ekki að
sofna, hvernig sem ég reyndi.
Ég var í huganum aftur og
áftur kominn út í gamlan ævin
týraheim. Við Guðlaugur vor-
um komnir á hestbak og þeyst
’um um grænar gruhdir, fjöll
■og hálsa. Og þegar við áðum,
sagði hann mér scgu eftir scgu
af sinni aikunnu snilld. Þetta
gekk lanpt fram á nótt. Loks-
ms sofnaði ég. Daginn eftir, er
hlé varð á störfum mínum, leit
aði ég uppi bíað og penna og
feyrjaði.
JNNGANGUR.
, Það er orðin næsta algeiig
venja að tala um, að hún eða
hann hafi sett svio sinn á bæ-
iinn. Ég ætla nú að fylgja þess
ari veniu og segia, að hafi nokk
ur maður set.t svip s:nn á Vest
wrbæínn í Hafnarfirði, þá var
það GuðT.auiguir hei'iinn :Gjá-
húsa.
Guðlaugur var að mörgu
leyti merkilegur maður og á
ýmsan hátt dálítið sérstæður
persó'nuleiki, sem allir hlutu að
taka eftir, sem einhver kynni
ihöfðu af honum. Hann var
foæði greindur og minnugur.
En það í fari hans, sem sérstak
ilega heiilaði mann, var hve
snarráður, úrræðagóður, csér-
ihlífinn og fylginn sér hann
'var. Þó er einn ótalinn eð’is-
Jiáttur hans. Hann verður ó-
igleymaniegur öllum þeim, sem
ikynntust hcnum. Hann bió yf
ir alveg óveniulega friórri frá
eagnargáfu — og gleði. Mun
ég nú reyna að lofa lesendum
að kvnnast henni ofurlítið,
aneð því að endursegja nokkr-
ár sögur og minni athurði, er
Ihann sagði mér.
tJPPVAXTARÁR.
Guðlaugur var fæddur 29.
ágúst 1874 að Vindási í Hvol-
Jireppi í Ra'ngárvallasýslu.
Ólst hann þar upp við kröprp
ikjör, eins oy hlutskipti margra
var í þá daga. Rétt fyrir ferm-
íngu, að mig minnir fastlega,
anissir hann föður sinn úr
ilungnabólgu og systkini sín
f>rjú úr barnaveiki, öll í sömu
yikunni. Ékki var betta nú upp
orvandi fyrir uinkomula.usan
fermingardreng að legeia með
þetta veeanesti út í 1‘ííið. Þá
yar ekk: margra kosta völ fyr-
jx þá. sem enga áttu að. Einn
og óstuddur varð hann að sjá
sér farborða.
Fyrst var hann á bæium í
Fijótshlíðinni t. d. iarðskjálfta
árlð mikla 1896, þá rúmlega
tvítugur að aldri. Hrunau þá
bæjardymar á bæ þeim, er

hann dvaldí á, svo að hann og
annað heimilisfólk varð að
skríða út um stafngluggann á
baðstofunni. Aldrei gat Guð-
laugur gleymt þessum atburði.
— Þá var Guðlaugur einnig
vinnumaður hiá síra Eggerti
á Breiðabólsstað. Þann mann
dáði Guðlaugur mikið.
í HERDÍSARVÍK.
Brátt tók Gu.í'augur, eins
og fleiri í þá daga ,að fara suð-
ur til sióróðra. Reri hann marg
ar verktíðir oftast í Gindavík.
Kem ég betur að því síðar. Þá
var alltaf farið um Selvog og
Herdísarvík. í einni vertíðar-
ferð kynntist Guð’augur bónd
anum í Hsrdísarvík, Þórarni
Árnasyni, sýslumanns í Krýsu
vík. Réðist Guðlaugur til hans
og gerðist fiármaður hans, við
mikinn og góðan orðstír. Hjá
bonum var hann í fimm ár.
Þroskaðist liann bá mikið.
Reyndi barna oft á brek hans í-
vondum veðrum við fiárgæzl-
una. í Herdísarvík var að
mestu byggt á beit, bæði til
fjöru og fja’Ils. Margan, kald&n
vetrardaginn, þegar jarðbönn
voru, stóð hann mvrkranna á
milli við ofanafmoksíur til þess
að féð næði að ^seðia m°sta
hungur sitt. Síðar í þættinum
mun ég víkja frekar að veru
Guðlaugs í Herdísarvík.
ÁSTIN VAKNAR.
Guðlaugur varð, eins og aðr
ir fiármenn, að fara í útréttir.
Haust nokkurt sendi Þórarinn
bóndi hann í Gjárfétt við Hafn
arfjörð. Sá Þórarinn rnikið eft-
ir því, að háfa sent Guðlaug í
bessa ferð. Hann vildi fyrir
hvern mun halda í Guð:aug.
En í þessari ferð gisti Guðlaug
ur á Setbergi. Þar sá hann
mjög gjörvulega og myndar-
lega stúlku, Sigurbiörgu Sig-
valdadóttur, sem síðar varð
ævilangur förunautur hans.
Þegar Guðlaugur kom heim
úr réttarferðinni, leið ekki á
löngu áður t'n hann sagði upp
vistinni. Hvarf hann frá Iier
dísarvík, þegar ráðningartími
hans var á enda. Flutti hann þá
að Setbergi við Hafnarfjcrð og
gerðist vinnumaður um skeið
hjá HaRdóri Halldórssyni, sem
síðar var ke'nndur við Bergen
í Hafnarfirði.
TIL HAFNARFJARÐAR.
Flestum lífverum er frelsis
þráin meðfædd. Svo er um okk
ur mennina. Brátt tóku þau
Guðlaugur og Sigurbjörg að
búa sig undir að verða sjálf-
stæð. Árið 1905 eða 1906 fluttu

Herídísarvís sumarið 1929
til
— Guðlaugur
veðurs.
Gjáhúsa
þau hjón til Hafnarfjarðar. j orðum: ,,Ert þú genginn í þetta
Bjuggu þau fyrst á svonefndu j Djöflafélag, Guðlaugur?“ ,,Éf
Stakkstæði, bar sem Guðmund þú átt við verkamannafélagio
ur á Hóli, Eviólfur frá Dröng
uöi o. fl. biuggu. Það iýsir Guð
laugiyel að undir eins á fyrsía
ári byriar harm á hvf að
byggja hús það við Vestur-
braut, er hann síðar nefndi
Gjáhús. Stendur það enn, sem
kunnugt er. Þarna biuggu þau
hjónin alla tíð s'íðan, með mik-
illi prýði og myndarskap. Brátt
fékk Guðlaugur gott orð á sig
sem smiður. Stundaði hann
smíðar um marga ára skeið.
DJÖFLAFÉLAGIÐ.
Um þsssar mundir var lítið
urn félagssamtök í Hafnarfirði.
Góðtemplarareglan var helzti
félagsskapurinn. En um þetta
leyti reyndu verkamenn í
Hafnarfirði að stofna með sér
félag. Guðlausur tók þátt í því.
Miig langar að segia frá smáat-
viki, sem henti Guðlaug. Lýsir
það vel aldaranda'num í þá
daga. Það var kvöld eitt, að
Guðlaugur var á leið heim.
Hann hafði verið á verka-
mannafundi. Hittist svo á, að
atvinnurekandi nokkur og einn
af betri borgurum bæjarins
stóð á tröpipum húss síns. Á-
varpaði hann Guðlaug he'dur
hvatskeytlega með þessum
SÉ HEILINN blóðlaus í meira
en þrjár mínútur heíur það
dauðann í för með sér. Heili
Wilsonar flugforingja var
blcðlaus í lengri tíma — og lifði
samt. Fyrir aðains tíu árum
mundi þetta hafa verið talið
með kraftaverkum. Það varð
þrsum bandaríska flugforingja
til lífs að skurðlæknarnir gátu
haldið líkamshita hans í aðeins
tuttugu stiguan á selsíus á meS-
an þeir framkvæmdu aðgerðina.
Tveir bandarískir svæfinga-
sérfræðingar og frægur heila-
skurðlæknir beittu allri sinni
kunnáttu og þjálfun til að
bjarga lífi hans. Wilson hafði
fengið heilablóðfall — í þriðja
skipti á ævinni — og sérfræð-
ingar í heilasjúkdómum telja
sannað að enginn lifi það af
í þriðja sinnið, það vissi her-
læknirinn. Það var þvi meö
öllu óhugsandi að það þýddi
að framkvæma á honum venju-
lega aðgerð, en herlæknirnir
kunnu ekki annað. Rör.tgeri-
myndir sýndu að um heilablón-
fall var að 'ræða, og með venju
legri skurðaðgerð hlaut heilinn
að verða blóðtæmdur í meira
en þrjár mínútur, og sjúklingn-
um þar með bráður bani búinn.
LEIÐBEININGAR
FRÁ SVÍÞJÓÐ
En svæfingasérfræðingarnir
tveir voru e'kki á því að gefast
upp Þeir ákváðu að reyna að
„kæla“ sjúklinginn, ef það
mætti.verða honum til lífs. —
Hugðust þeir nota aðferð sem
Frakkinn Laborit hafði beitt
með góðum árangri við hjarta-
skurði. Með því að kæla lí’krama
sjú'klingsins gat hann dregið
svo úr blóðrá'sinni að segja
mátti að hjartað væri „blóð-
laust“ á meðan aðgerðin var
framkvæmd.
Á m,eðan læknarnir þrír und-
irbjuggu aðgerðina voru rönt-
genmyndirnar sendar flugleið-
is til Svíþjóðar, til hins heims-
fræga heilaskurðlæknisc og pró
fessors, Herbert Olivencrona,
sem síðan sendi um hæl leiö-
beiningar varðandi skurðaðgerö
ina og sérstök skurðáhöld.
Ekki höfðu svæfingalæknarn
ir yfir neinum þar til gerðum
,,kælingartækjum“ að'ráða, en
dóu ekki ráðalausir. fyrr því og
.garðu þau sjálfir. Líkamshitinn
féll smám saman niður í 28
stig og hiartslátturinn varð æ
veikari. N'okkur hætta var á
að það kvnni að stöðvast og
stóð skurðlæknir viðbúinn að
þá er ég yenginn í það“, svar-
aði Guðlaugur iafn snúðugt og
hinn spurði. Hélt hann síða.i
áfram ferð sinni. — Guðlaugur
vann hjá þessum mánni. Næstu
f jóra daya var hann ekki kvadd
ur til vinnu. En á fimmta degi
v.ar sent eítir hönum og vinna
tekin upp eins og ekkert hefði
í skorizt. Svona var nú aidar-
andinn þá. Stingur þar mjcig í
stúlf við öll elskulegheiti'.r.
sem atvinnurekendablöðin
sýna launastét tunum nú og
jafirvel hálaunastéttunum. En
skylt finnst mér að taka fram,
að fyrrnefndur atvinnurek-
andi og hans líkar voru ýmsum
kostum búnir líka, þótt þeir
væri kaldir og hrjúfir á stund
um. Þeir áttu það til að lána
fátækum mönnum bæði timbur
og járn o. fl. til þess að þeir.
gæt,u byggt sér skýli vfir höf-
uðið, -— og ábyrgðar- og
rentulaust. Væntanleg vinna,.
ef heilsa og kraftar leyfðu, var
eina tryggingln.
VINDMYLLAN.
Guðlaugur stundaði smí'ðar.
eins og fvrr var sagt. í nokkur
ár. Síðan breytti hann til og
gerðist verkstjóri hjá Bookless
Bros. í bá daga var notuð vind
myT.a til þess að dæla sjó í
þvottakerin. Skal nú sagt frá
atburði, sem sýnir, að Guð-
laugur var gæddur óvenjulegu
hugrekki, snarræði og þreki, er
í þessu tílfelLi gekk ofdirfsku
næst.
Guðlaugur var hvorki stór
maður vexti sé krafíalegur.
en hann levndi á sér. Þrekið ög
áraéðið fór þá lanvt fram úr
því, sem útlitið benti til. Það
vi'JÍsu þeir, sem með honum
unnu. Andlitsdrættir Guðlaugs
voru sterkir og fastmótaðir,
Stundum fannst mér gæta
nokkurs kulda í svipnum. Má
vera, að harðrétti og óblíða
unglingsáranna ætti þar nokk-
urn hlut að.
Það var einhverju sinni, að
verið var að dæla sjó með vind
myllunni. Þá rauk hann skyndi
lega upp á norðan. Hvassviðr-
ið jókst og myllan ærðist, ef
svo mætti segja. Stórhætta var
á að vængir myllunnar brotn-
uðu í spón, ef ekki tækist að
stöðva hana. Nú voru góð ráð
dýr. Þarna voru margir karl-
beilaskurði, . en einnig er sú me’nn_ til staðar, en enginn.
aðferð miki'ð notuð við slasaða , treysti sér til að stöðva my -
þegar mikiö blæðir. | una. Þá bar Guðlaug þarna ac..
Og nú brjóta vísindamenn Hann réð-st þe"ar í stað til upp
heilann um það hvort ekki göngu, en myllan stóð í turni
rnuni unnt að hraðfrysta ými'ss a húsþak.nu. Guðlaugui let
líf'færi og geyma þanig sem. Þrln menn fyigia séi. Hann
einskonar varahluti. í Banda- skioaði þeim að taka tiausta-
rlkjunumi hafa vísindamenn taki um iauo> er bundin vai í
hraðfryst hamstur, eftir að i s*el myllu'nnar. Áttu þeir að
Framhald á 2. síðu I Framhald ,á 8. síðu. .
opna brjóstkassan og núa það
ef með þyrfti, Losað var um
slagæðina á hálsinum svo
stöðva mætti alla blóðrás til
heilans ,og sjálf heilaskurðað-
gerðin hófst.
DAUÐUR í NÍU MÍNÚTUR
SjúkHngurinn hætti um leið
að anda, en læknarnir voru við
því búnir og súrefni var dælt
inn í lungun. Hálsæðinni var
lokað, og nú hafði skurðlækn-
irinn tólf mínútur til umraða,
en tókzt að ljúka aðgerðinni á
9V2. Heilinn var blóðlaus x niu
mínútur. Eða með öðrum orð-
um, — sjúklingurinn var dauð
ur í níu minútur.
Nú er þessi kælingaraðferð
æikið notuð við skurðagerðir.
Ungur danskur læknir, Kaj
Nilsen að nafni hefur fullkomn
,að hana nijög í sambandi viö