Alþýðublaðið - 29.03.1958, Qupperneq 7

Laugardagur 29. marz 1958
AlþýSubiaBiS
'T
I.
ÞAÐ KEMUR vonandi eng-
um á óvart, sem fylgist með
stjórnmálum, að kommúnistar
eru með afbrigðum slyngir á-
róðursmenn. Þeim hefur frá
upphafi verð ljóst, að árangur
af baráttu þeirra byggðist að
miklu leyti á áróðri, enda lagði
sjálfur Lenin í þeim efnum ít-
arlegar lífsreglur, sem hefur
verið dyggilega fylgt.
Nú á dögum heldur heims-
kommúnisminn uppi langmesta,
voldugasta og dýrasta áróðurs-
kerfi, sem til er. Þessari um-
fangsmiklu starfsemi er stjórn-
að í Moskvu af stofnun, sem
heitir AGITPROP, og er ein að-
aldeild rússneska kommúnista-
flokksins, heyrir beint undir
miðstjóm hans, Þar er stefna
áróðursins ákveðin og þaðan
berast boðin um heim allan
með ýmsii móti. Á vegum sovét-
stjórnarinnar sjálfrar er haldið
úppi miklum. áróðri af utanrík
ssráðuneytinu, menntamálaráðu
neytinu, ráðuneyti. utanríkis-
verzlunar óg loks Tass, sem að
nafninu til á að vera frétta-
Stofa. Allir þessir aðilar hafa
fulltrúa hér á landi, þar á með-
ál Tass. Þá er umfangsmiklum
éróðri stjórnáð af einstökum
stofnunum, til dæmis sambönd
um rithöfunda, listamanna og
folaðamanna, verkalýðsfélögun-
um, vísindaakademíunni og
loks VOK3, en síðastnefnd
stofnun er móðurskip MÍR og
slíkra félapa. sér um menning-
arskipti, sýningar, ferðamenn,
iþróttir ofl. ofl.
Það þarf því engan að undra,
þótt menn sem stjórna allri ’
þessari áróðursstarfsemi, hafi
getað skólað umboðsmenn sína,1
kommúnistana erlendis, vel í
hvers konar áróðurslistum.
Virðist svo, sem nemendur
þeirra hér á landi hafi lært list
ina vel, enda verður ekki ann-
að sagt, en þeir sýni töluverða
leikni í áróðri sínum. Sérstak-
lega hefur þeim orðið vel
ágengt hér á landi. í því að
blekkja alls konar sakleysingja
til stuðnings við sig og nota
þannig nöfn og krafta. góðra
manna, sem ekki sjá við brögð
um þeirra. Á stjórnmálasvið-
inu er listi þessara manna lang
ur, allt frá Héðni til Hannibals,
en méstúm árangri hafa kom-
múnistar þó náð meðal mennta
manna og listamanna.
II.
Um þessar mundir gefur að
líta hér á landi mjög glöggt
dæmi um starfsaðferðir kom-
múnista á þessu sviði.
Einar Olgeirsson . var. . í
Moskvu í nóvember síðastliðn-
um og sat þar alþjóðlegan fund
kommúnistaleiðtoga. Höfuðsam
þykkt fundarins var þess efnis,
að ahir kommúnistaíiokk-
ar heims lytu yfirráðum og for
ustu kommúnistaflokks Sovét-
ríkjanna og var tilefni þeirrar
samþykktar hreyfing gegn yfir
ráðum Rússa, sem hafín er í
mörgum kómmúnistaflokkum
álfunnar og nefnist þar „revi-
sionismi". Aðrar samþykktir
voru þess eínis, að kommún-
istaflokkarnir skuli herða bar-
áttu sína gegn herstöðvum At-
lantshafsríkjanna, og styðja ut-
anríkisbaráttu Sovéístjórnar-
ihnar eins og hún birtist
skömmu síðar í bréfum Bulgan
ins. Þar var eitt-aðalatriðið að
hvetja til hlutleysis, þar sem
s’Iíkt átti við.
Þjóðviljinn greindi að sjálf-
sögðu ekkert frá þessum sam-
þykktum kommúnistaleiðtog-
anna. Hins vegar lét Einar Ol-
geirsson hendur standa fram úr
ermum, strax og heim kom við
að framkvæma samþykktirnar,
sem í raun.réttri voru ekki ann
að en fyrirskipanir í áróðurs-
stríðinu, samdar í Agitprop.
III.
Einar setti þegar í gang nýja
Þaráttu fyrir brottför varnar-
liðsins. Það var raunar ekki
sérlega erfitt, þar sem dvöl er-
lends hers í landinu er tiifinn-
1 ingamál fyrir ýmsa landsmenn.
Eínar vissi af langri reynslu, |
að hentugt mundi að fá rithöf-!
unda til að standa fyrir þess-1
ari sókn. íslenzka þjóðin er j
bókmenntaþjóð og hlustar á rit j
höfunda sína, lætur sér annt
um þá.
En hvernig áttr Einar að
koma af stað hreyfingu um hlut
leysi? Það var nokkru vanda-
samara, þar eð hlutleysismálið
var í raun réttri löngu útrætt
mál, ekki lengur neitt tilfinn-
ingamál. Þá datt honum það
þjóðráð í hug, að hengja þetta
mál líka á rithöfundana og slá
þarmeð tvær flugur í einu
höggi. Þetta tókst, þeir sáu ekki
við bragði hans. Og nú hrópa
þeir af sannfæringu: Fram-
kvæmum ályktunina frá 28.
marz, herinn burt og- hlutlaust
ísland!
En hvað er at.hugavert við
þetta hjá þeim?
Það geta menn séð, ef þeir
lesa sjálfan texta hínnar marg
umræddu ályktunar frá 28.
marz. Fyrri málsgrein hennar
hljóðar svo:
„Stefna íslands í utanríkis-
málum verði hér eftir sem hing
að til við það miðuð að tryggja
sjálfstæði og öryggi landsins,
að höfð sé vinsamleg sarnbúð
við allar þjóðir og að íslend
íngar eigi samstöðu um övyggis
mál við nágarnnaþjóðir sinaii
m. a. með samstarfi í Atlants-
hafsbandalaginu.“
Af þessu er augljóst, að á-
lyktunin frá 28, marz er ein-
hver skeleggasta samþykki
GEGN HLUTLEYSI ÍS-
LANDS, sem gerð hefur ver-
ið. Ályktunin tekur beinlínis
fram, að íslendingar skuli hafa
samstöðu við grannþjóðirnár
um örvggismál og starfa í At-
lantshafsbandalaginu, en þetta
er alger andstaða þess að gér-
ast hlutlaus.
Það er því fullkomin mótsögn
í að ber jast samtímis fyrii:
framkvæmd ályktunarinnar og
hlutleysi landsins. Virðist svo.
sem hinir ágætu, rithöfundai'
hafi.gersamlega gleymt að lesa'
álýktunina yfir, áður en þeir
boðuðu til fundar í Gamla bíó
með upplestri og söng.
IV.
Það er varla hægt annað en
dást að því. hvernig Einár 01-
geirsson hefur leikið á rithöf'-
undana — eða látið liðsmenn
sína leika á þá, ef hann hefur
talið hentugra að láta Kristin
Andrésson eða einhvern slíkan
vinna verkið fyrir sig. Einar ög
liðsmenn hans kunna sannar-
legá áróðurslistina og þeir eru
viðbúnir, þegar kallið kemui’
frá Agitprop í Moskvu.
Rithöfundar fá tíðum skálda
leyfi, og enginn ásakar þá í list
þeirra, þótt þeir hugsi ekki rök-
rétt. En setji þeir sig á háan
hest og bjóðist til að taka við
forustu í landsmálum, dugir
Framhald á 8. síðu.
BÓKMENNTIR Sunnlend-
inga auðguðust að tveimur góð
«m ritum. árið 1957, þar sem
eru bækur þeirra Eyjólfs Guð-
mund'ssonar . á Hvoli, Merkir
Mýrdælingar, og Þórarins
Helgasonar í Þykkvabæ, Lárus
á Klaustri. Bók Eyjólfs á Hvoli
leynir ekki snilli höfundar síns,
en mun þó varla teljast jafn-
oki fyrri bóka hans, Veldur þar
mestu um, að fengizt er við
meira efni en ein bók geti gert
full skil. Má ætla, að ævi Hail-
d'órs i Vík ein saman væri mik-
ið bókaretfni. Þá hygg ég, að
foókinni hefði orðið gróði að
því, ef meira hefði verið seilzt
’til fanga í skráðar heimildir 19.
aldár, sem til éru í skjalasöfn-
um. •
• Því ber að fagna, að haldiö
Skuli áfram útgáfu 4 ritum
Eyjólfs á Hvoli. í þeim er 'fólg
. inn mikill'fjársjó&ur, sém seint
■mun- fymast með þjóð hans.
Eyjólíur á Hvoli vár óvenju
snikill ahdans maðuþ og verður
dllum ógleymanlégur, sém
Siöfðu það lán að eignast hann
að vini.
Þórami í Þykkvabæ hefur
vel heppnazt að varðveita
mynd stórbrotins höfðingja í
foændastétt, en jafnframt er
foók hans drjúgur hluti héraðs-
sögu Vestur-Skaftafellssýslu
um fullrar hálfrar aldar skeið.
Bók Þórarins gefur gott fyr-
irheit um það, að frá honum sé
að vænta góðra verka í per-
sónusögu sveitanna milli sanda.
Þar sem víðar hggur mikill
fjöldi mætra manna óbættur
hjá garði, þegar litið er til rit-
aðs máls.
( Bækur og höfunctar )
ankar um
menn
Þassar tvær bækur rifjuðu
upp fyrir mér nokkur atriði,
sem bar á góma í einní sam-
ræðu minni við göíugmennið
Lárus Bjarnason, fyrrum skóla
stjóra í Flensborg. Hann bar
sama nafn og Lárus á Klaustri,
enda voru mæður systur. Sig-
ríður móðir Lárusar Bjarna-
sonar var dóttir Lárusar bónda
í Mörtungu, Stefánssonar stúd-
ents í Sélkoti undjr Eyjafjöll-
um, Ólafssonar. Kona Lárusar
í Mörtungu var Ragnhildur Ein
arsdóttir hreppstjóra s. st. Ein-
arssonar frá Holti á Síðu. Syst-
ur Sigríðar voru þær Halla á
Foss og .Anna í Efri-Mörk og
Guðrún, . Einar hét bróðir
þeirra. Af honum er stutt saga,
því hann. lézt á æskualdri, en
óvenjulegur maður var hann að
gáfum og öðru atgervi. Þórar-
inn Helgason minnist hans með
þessúm, orðum: „Bróðb- þeirra
systra var -Einar, er dó á bezta
aldri í Mörtungu, ágætlega gef-
inn maður, burðamaður og mik
iU á vell.i, glæsilegur útlits, lip-
urmenni og skáld. Ber öllum
heimildum saman um ágæti
þess manns.“ Hér er sterkt að
orði kveðið .og mætti vænta
þess, að minning slíks manns
væri ekki komin að því að hylj
ast sandi. Lítið mun þó vanta á,
að svo sé. Lárus Bjarnason
hafði sitthvað um Einar að
segja. Einu sinni spurði hann
móður sína, hvort fólkið henn-
ar hefði verið vel gefið. Hún
svaraði: „Já, svona í meðallagi,
nema Einar. Hann var fluggáf-
aður.“ Einar gekk til spurn-
inga til Páls Pálssonar prófasts
í Hörgsdal. Eítir þriðju komu
hans þangað sagði prófastur
við hann: „Þú þarft ekki að
koma til spurninga fremur en
þú vilt.“ Guðmundur Guö-
mundsson, sem flestir þekktu
undir nafninu Guðmundur kík
ir, þekkti Einar mæta vel og
kveðst aldrei hafa þekkt jafn
gáfaðan mann.
Af eigin rammleik lærði Ein
ar þýzku og dönsku. Nokkuö
fékkst hann við skáldskap, en
fáar vísur hans munu nú varð-
veittar. Um bændur í Mör-
tungu gerði hann þessa vísu:
Sundur skal greina borgarbúa,
Berent vestastur stýrir lóð,
Lárus þar næst með lýðagrúa
letraður, byggir miðja slóð,
austastup býr í sómasal
sá nefnist Oddur, firðaval.
Anna Oddsdóttir í Mörtungu
bað Einar að lýsa sér í vísu og
bætti við: „Þú verður að lýsa
mér eins og ég er.“ „Þú verður
ekki ánægð,“ kvað Einar. „Jú,
ég skal verða ánægð,“ sagði
Anna. Þá kom vísan:
Hakan þín er nógu nett,
nef og kinnar fríðar,
en öllum þykir ennið grett
og augabrýrnar síðar.
Einar varð sannspár um við-
horf Önnu til vísunnar.
Á barnsáldri Einars.var hon-
um. og kisu vel til vina. Hann
sældist til þess að deila bóli
sínu með henni, en heldur var
amast við því af heimafólki.
Einu sinni átti að hrekja kisú
frá honum, en þá keypti hann
henni frið með vísu:
Einar og kisa eru hjón,
eina sæng þau hyggja,
■fara að hátta fyrir nón,
fram á dágmál iiggja.
Vel gera Skaftfellingar, ef
þeir kasta því ekki á glæ, sem
þeir eiga enn í pokahófhihu
um Einar. Oí fjarri var hann
huga mínum, er ég liitti syst-
urnar á Heiði og ým?a aðra
Skaftfellinsa í sæmilegú tófni
sumarið 1954.
: ' Halldór JónsSon í Vík Var
Lárusi Bjarnasynl hugst.æður,
éins og ýmsum. Súnnlendingúm
af eldri kynslóðinni. Mörgum
reyndis.t Halldór bjargvættur
og sannur vinur í raun. Átti
hann góðan þátt í að kveða nið
ur hið förna viðhorf íslendinga
til kaupmannastéttarinnar, sem
blasir við í tveim alkunnum
hendingum Jónasar Hallgríms
sonar og orðtakinu: „Það er
fullgott í kaupmanninn.“
Lárus Bjarnason vann Hall-
dóri i Vík sumarið 1893. Um
vorið stárfaði hann að túna-
sléttun ásamt tveim piltum,
Jóhannesi Jónssyni frá Bólstað
og Guðióni Jónssyni. Vinnu-
menn Halldórs höfðu þá sama
starfa og voru fleiri en piltarn-
ir.
Leiti bar á milli þeirra við
vínnuna; piltarnir voru sunnan
til í túni, austan við bæinn, en
vinnumenn nær bænum. Veður
var blítt um daginn. Lárus og
félagar hans höguðu vínnu
sinni svo, að þeir unnu í skorp-
um og ihvíldu sig á milli.
Skammt var liðið á dag, er þeii
félagar sáu Halldór nálgast ti1
að gæta að, hvað verkinu liði.
Þá- sagði Jóhannes: „Þarna
kemur húsbóndinn. Nú er um
að gera að liggja þangað tii
hann er farinn.“ Þetta varð aíS
ráði. Halldór ávarpaði þá félagÐ
með þessum orðum: „Góðan
daginn, drengir.“ Síðan leif.
hann á verk þeirra, hafði engifc
orð um og hélt leiðar sinnar
heim.
Skömmu eftir hádegi vitjaðl
Halldór enn verksins og hitti
aftur á hvíldarstund piltanna,
sem létu engan asa á sér finnít
við komu hans. Þegjandi virtí
hann fyrir sér verkið og íét
ékki á sér finna, hvort honurrv
líkaði betur eða verr.
Áfram leið dagurinn og skipt
ust á jafn langar skorpur ög
hvíldarstundir. Undir kvöM
sáu piltar til ferða húsbóndans
í þriðja sinn . frá hvíldarstað
sínum. Með mestu rósemi virti
hann fyrir sér sléttu þeirra og
ságði sVö: „E'kki getur það vei?-’
ið, drengir, að þið liggið hremii
alltaf. Ég held bara, að þ;#
vinnið meira en hinir.“
Eyjólfur á HVoli getur þess»,
atviks í bók sinni, en svona-
myndi Lárus Bjarnason háfa
viljað skýra frá því.
Gestakomur voru afar miklar
í Suður-Vík. Kvöld nokkurt í
ófæru veðri varð Halldórí a?3
orði: „Nú ætlar enginn að kcsma
í kvöld. Þá ber eitthvað nýrra
við, en veðrið er raunar svö
vont, að það er engum fært."
Skömmu seinna börðu hraktir
'langferðamenn að dyrum, og'
báðust gistingar. Þannig var
það að kalla allan ársins hring.
'Öllum' var veitt vel í Suðúr-
Vík og ekki gert upp á milli
hjúa og gesta.
Ekki gat hjálpfúsari mann
en Halldór. Hverjum, ssm á
Framhaid á 8. síðu-