Morgunblaðið - 24.12.1931, Blaðsíða 10

10
MORGUNBLAÐIÐ
Fram undir 1800 tóku prest-
arnir þátt í dansinum. Og á viss-
um stöðum eru enn dansaðir
,,Féte-Dieu“-dansar á föstunni,
guði til lofs. Mörgum kann að
virðast það einkennilegt, en þeg-
ar maður sjer alvöruna hjá þeim,
sem dansa og hinum, sem horfa
á, þá verður manni það fljótt
ljóst, að í dansinum er engin
ljettúð, heldur eru þeir helgiat-
höfn, sem á upptök sín einhvers
staðar lengst fram ,í öldum.
Þegar maður sjer í fyrsta sinn
á pálmasunnudag prestinn leika
hinn alkunna knattleik Baska,
„pelote“, ásamt sÖfnuðinum fyr-
ir framan kirkju sína, finst
manni eitthvað athugavert við
]>að, en skilur þó brátt, að hjer
er um helgiathöfn að ræða, og
að henni svipar nokkuð til hinna
fornu Olympsleika í Grikklandi.
Hjá Böskum eru dansarnir
stór þáttur í lífi og lifnaðarhátt-
um. Dansarnir eru hvört tveggja
í senn, sjónleikar og strengleik-
ar, og elsta form þeirra er í
vestustu hjeruðunum, þeim, sem
næst eru Frakklandi.
Sá dans, sem tíðastur er, er
„le Saut basque“, fagur og fríð-
ur dans. Eins og flestir baskisk-
ir dansar, er hann stiginn af
karlmönnum einum. Um tuttugu
hópar stíga dansinn, og hefir
liver hópur ákveðið hlutverk.
Oft sjer maður á helgikvöld-
um dans þennan stiginn á stræt-
um og þjóðvegum. Þetta er hring
dans, líkt og vikivakar, og geta
eins márgir tekið þátt í honum
og vilja. Venjulegast situr pípu-
leikari utan við veginn, um-
kringdur af ungum blómarósum,
sem horfa aðdáunaraugum á pilt-
ana, sem dansa. Það er svo með
þennan dans, að hann er ekki
stiginn eftir neinum vissum regl-
um. Hver dansandi reynir, eins
og honum er unt, að gera hann
eins fagran og hægt er, og dreg-
ur því dansinn nokkurn dám af
því, hvað dansmennirnir eru upp
finningasamir, en jafnframt er
hann barnslega sakleysislegur.
Einn dans nefnist „klyppdans",
en hann er nú að verða úreltur
eins og „polka“ og „hopsa“ ann-
ars staðar, og sjest nú varla
neinn æskumaður dansa hann.
En í sumum veitingahúsum uppi
til sveita, er hann enn stiginn,
sjerstaklega á kvöldin, þegar vín-
ið fer að svífa á menn. Þá verða
gamlir menn ungir í annað sinn.
í fyrri hluta dansins mætast
menn með klyppana á lofti og
berja þeim saman. En í seinni
hluta dansins taka menn örmum
saman í kross og stíga viss dans-
spor milli klyppa, sem lagðir
eru á jörðina (eða gólfið).
„Frandolen" er dans, sem ung
ir menn stíga eingöngu og í löng-
um röðum. Þeim dansi fylgir sá
siður, að bundinn er klútur þvert
yfir andlit hvers dansanda. —
Skipa menn sjer svo í fylking-
ar, stíga fram, mætast, snarsnú-
ast hverjir um aðra, „fara í
keðju“, og er þetta ekki ólíkt
gömlu vikivökunum.
Meðan á föstunni stendur
(sjerstaklega á ,,kjöthátíðinni“)
"Vstíga ungir menn dans, er nefnist
„le danse de volants". Eru þeir
í litklæðum og með blaktandi,
mislit bönd utan á sjer. Af því
dregur dansinn nafn. Mennirnir,
sem dansa, hafa prik eða stafi í
höndum, og slá þeim saman eft-
ir vissu hljómfalli.
Einn dans er þar merkilegur
að því leyti, að hann á sjer sína
sögu hjer á landi líka. Hjá Bösk-
um er hann kallaður „hænudans-
inn“, en hjá oss, „að slá köttinn
úr tunnunni". Hjá Böskum fer
þessi dans fram á þann hátt, að
menn taka sjer sverð eða barefli
í hönd. Á víðavang er settur
kassi, með hænu í, og er lítið op
á lokinu, svo að hænan getur
stungið höfðinu þar upp úr. Nú
dansa ungu mennirnir í kring
um kassann. Hefir hver sverð á
lofti, og þeim, sem tekst að
höggva hausinn af hænunni, þeg-
ar hún stingur honum upp um
gættina, er sigurvegari.
Svo er það „glasdansinn“. —
Þennan dans dansar Zamalzain.
Zamalzain er besti dansmaður-
inn. Hann er klæddur litklæðum
og hefir nokkurs konar kórónu á
höfði. Um mjaðmir sjer ber hann
,,krinolinu“, og er hún í líkingu
við hest. Er því loku skotið fyr-
ir það, að dansandinn geti sjeð
niður á fætur sjer. En nú á hann
að dansa fram og aftur, hring
eftir hring, og nálgast alt af glas
fult af vatni, sem sett er á mitt
danssvæðið. — Og þegar hann
kemur að glasinu, sem hann sjer
ekki, á hann að hoppa upp á
það, standa þar á öðrum fæti og
rjetta hinn frá sjer. Standa svo
um stund, hoppa svo ofan af
glasinu aftur, án þess að það
hallist eða neitt skvettist út úr
því, og halda áfram dansihum.
Meðal dansa Baska má nefna
„Djöfladansinn' svo kallaða. —
Hann er gerður til þess að
draga dár að hinum vonda og
gera hann hlægilegan í augum
manna. Þessi dans hefir sína
sjerstöku þýðingu 1 helgisiða at-
höfninni.
Eins og fyr er sagt dansa að-
allega karlmenn þessa dansa. —
Stundum taka þó konur þátt í
dönsunum, en þær eru algerlega
utanveltu. Þó eru þessir dansar,
í augum annara Norðurálfu-
manna, langfallegastir, þegar
þeir eru stignir af ungum stúlk-
um, sjerstaklega þegar þær eru
að sækja vatn, hvíla sig á leið-
irni og stíga svo dansinn. Þá er
yfir þeim og dansinum sá hrifn-
ingarblær og su unaðskend, er
gerir skömm öllu okkar dans-
dútli, sem er afnám hinnar fögru
listar. —
Dansar Baskanna eru marg-
breytilegir eftir hjeruðum, en
allir hafa þeir hið sama til
brunns að bera, að vera eitt
stærsta menningarmeðal í þjóð-
lífi þeirra. En þó fer Böskum nú
sem öðrum, að þeir draga dám
af þeim, sem nærri búa.
Það er venja hjá Böskum, að
þegar drengur er orðinn tíu ára
gamall, fer hann að æfa þá
dansa er hann hefir sjeð fyrir
jer frá barnæsku. Og þessir
dansar eru fyrir honum eins og
glímur og leikfimi hjer — eiga
ð gera hann hraustan, fiman
og áræðinn.
Því er það, að á síðkvöldum
safnast drengir saman, helst
jafnaldra drengir, og stíga dans.
Einhver fullorðinn stjórnar æf-
irgum þeirra, og fara þær venju-
lega fram á víðavangi, eða þál
í húsagörðum og innanhúss.
Fari þær fram í húsagarði, er
kveikt á kertum, sem stungið er
á húsveggina í kring. Bera þau
daufa, gula birtu ýfir söfnuð-
inn, en þó er nógu bjart til þess,
að kennari barnanna sjái allt er
fram vindur, og geti stjórnað
ótataki barnanna, hvernig þau
eiga að bera fæturna, hvenær
a að setja fjaðurmagn í ristina,
bvernig fólleggurinn á að mæta
öklanum c. s. frv. Utan við
danssviðið situr drengur og
syngur hárri röddu undir dans-
lagið. Fatist honum, eða leikar-
anum, eða dansöndunum eða
hljómsveitinni, er fitjað upp á
nýju, því að þetta er alvara og
þetta er list.
Svo eru líka strengleikar
Baskanna — leikar, sem þeir
sýna hvar sem er, á þjóðvegum
og í þorpum, upp til fjalla og
irmst til dala. Svipar þeim enn
til vikivakanna. Það eru þjóð-
kvæði, sungin og dönsuð.
I þjóðkvæði Baskanna er mik-
inn fróðleik að sækja um upp-
runa og samruna kvæða og dansa.
Heimsins mesti
æfintýramaðurj
Trebitsch Lincoln.
Það' mun óhætt að kalla Tre-
bitsch Lincoln mesta æfintýra-
mann heimsins. Hann hefir t. d.
verið lúterskur prestur, þing-
maður á þingi Breta, njósnari,
víxilfalsari, búddhistiskur munk-
ur, framkvæmdastjóri og stein-
olíubraskari. Hann tók þátt í
Kapp-uppreisninni í Þýskalandi,
var um skeið hægri hönd kín-
verska hershöfðingjans Wu-Pei-
Fu og nú er hann orðinn ráð-
gjafi Ma, hins kínverska hers-
höfðingja í Mansjúríu. Á stríðs-
árunum var Lincoln í Arabíu,
Gyðingalandi og Sýrlandi og
kom því til leiðar að }>jóðir þær,
er þar búa, brugðu hylli við
Tyrki og að stofnuð voru þar
sjálfstæð ríki, svo sem Hedjaz
og Irak. Hann hafði líka lofað
Sýrlandi frelsi í nafni banda-
manna, en er þeir sviku j>að,
og lögðu Sýrland undir Frakk-
land, varð hann reiður og vildi
ekki eiga neitt saman við banda-
menn að sælda framar.
Erfðaskrá Edisons.
Edison var orðinn ríkur
maður á uppgötvunum sínum.
Hann hafði auðvitað gert erfða
skrá, en var að breyta henni
fram á seinustu stundu. Og þeg
ar erfðaskráin var opnuð, að
honum látnum, kom það í ljós,
að hann hafði arfleitt ekkju sína
og börn þeirra að mestum hluta
eigna sinna. En börn hans af
fyrra hjónabandi fengu sama,
sem ekkert. Varð mikil óánægja
út af þessu. Nú hefir elsti son
ur hans höfðað mál og krefst
þess að erfðaskráin verði feld
úr gildi. Hann heldur því fram
að stjúpa sín hafi haft áhrif
á föður sinn meðan hann lá
banaleguna og var ekki með
fullu ráði, og fengið hann til
þess að breyta erfðaskránni
sjer og börnum sínum í hag.
Frú Edison.
Nokkurir menn, sem stunduðu
fiskveiðar að gamni sínu, höfðu
að loknu dagsstairfi safnast saman
í veitingahúsi. Einn af þeim var
stór og bústinn og háværastur
af öllum.
— Við þurfum svo sem ekki að
vera montnir af árangrinum í dag,
sagði hann, þótt hann sje góður.
En í fyrra fekk jeg almennilegan
fisk. Jeg fann þegar, er hann beit
á, að hann mundi vera stór, og svo
fór jeg að draga. En þegar jeg
kom með hann að borði ráku fje-
lagar mínir upp neyðaróp og báðu
mig blessaðan að skera á færið.
Þú mátt ekki innbyrða fiskinn,
kölluðu þeir, hann hvolfir bátnum!
Hann var svona afskaplega stór!
Jeg hefi aldrei sjeð annan eins
fisk.
— Jeg varð fyrir því sama í
fyrra, mælti þá annar maður hægt
og rólega.
— Hvar? Hvar var það? hróp-
aði hinn bústni veiðimaður.
— Æ, það var um borð í At-
lantshafsskipinu!
Læknir: Þjer verðið að forðast
allar geðshræringar. Drekkið ekki
áíengi — helst ekki annað en
vatn.
Sjúkhngurinn: En tilhugsunin
um það, að mega ekki drekka.
annað en vatn kemur mjer í ofsa-
lega geðshræringu.
— Sonur minn skrifar mikið, og-
það sem hann skrifar les fjöldi
manna með mestu athygli.
— Skrifar hann skáldsögur?
— Nei, liann skrifar matseðla
fyrir veitingahús.
Mamma: Ef þú lætur svona aft-
ui- þá liýði jeg þig.
Drengur: Mamma, nú trúi jeg
þjer ekki lengur.
A (er að sýna B vini sínum
ljósmyndir og meðal þeirra er ein
af honum sjálfum, ríðandi á asna) :
Þetta er skemtileg mynd. Hún
var tekin af mjer í dýragarðinum
í sumar.
B: Jú, hún er skemtileg, en meS
hvem ertu á bakinu?
Auðmaður: Þjer viljið endilega
að jeg kaupi þessa mynd — en
hvað á hún að þýða? Jeg get ekki
almennilega sjeð það.
Málari: Hún }>ýðir 4000 krónur
fyrir mig.