Morgunblaðið - 28.05.1939, Blaðsíða 10

10
MORGUNBLAÐIÐ
Sunnudagur 28. maí 1939.
Við íslendingar heyrum oft
talað um Nýfundnaland,
bresku nýlenduna vestanhafs,
l»ar sem íbúarnir hafa þorsk-
veiðar að aðalatvinnuvegi eins
og við, eiga við bág kjör að
búa, og hafa um skeið átt við
mikla fjárhagslega erfiðleika
að stríða — eins og við.
Sjerstaklega var tíðum minst
á Nýfundnaland fyrir fimm ár
um, þegar þjóðin var svift
sjálfstjórn eða „ábyrgri stjórn“
eins og það var orðað, og stjórn
landsins fengin „til bráða-
birgða“ í hendur konunglegri,
breskri stjórnarnefnd. Þá heyrð
ust sumir Islendingar hafa orð
á því, að sömu örlög biðu okk-
ar Islendinga, og að Bretar
myndu senda Mr. þennan eða
hinn til þess að stjórna hjer
og koma fjárreiðum okkar í
skikkanlegt horf.
Jeg þekki persónulega einn
eða tvo menn, sem ljetu í ljós
þá skoðun, að það væri e. t. v.
heppilegast fyrir okkur, að Bret
ar tæki landið okkar að sjer,
og hjálpuðu okkur til að hag-
nýta möguleika þess með hinu
mikla fjármagni sínu.
TVISVAR FORSÆTIS-
RÁÐHERRA.
Þessum mönnum mun vafa-
laust þykja fróðlegt að heyra
•dóm Sir Richard Squires um
stjórn hinnar konunglegu
bresku stjórnarnefndar í Ný-
fundnalandi. Sir Richard hefir
verið tvisvar forsætisráðherra
þar. Nú lifir hann einmana lífi
og kemur sjaldan opinberlega
fram.
„Við erum óbrotið fólk“,
sagði hann við breskan blaða-
mann Mr. Morley Richards, frá
„Daily Express“ sem sendur var
vestur um haf til þess að kynna
sjer hag fólksins í þessari elstu
nýlendu Breta. „Við höfum ekki
vanist því lífi,'sem þið lifið í
Englandi. En þið sendið hingað
viðmótsþýða hálaunaða enska
heiðursmenn, til þess að stjórna
okkur — menn sem hugsa og
starfa eftir reglum, sem okk-
;ur eru framandi“.
„Við kærum okkur ekkert um
skemtilegar veislur í stjórnar-
ráðinu (Government House).
Við viljum starfa. Þið eruð
orðnir yfirdrottnar og hafið
gert okkur að þrælum. Því lát-
ið þið okkur hata ykkur?“
Eftir 5 ára stjórn Breta
lega 300 þús. En auk þess er
Labradorskaginn undir sömu
stjórn og Nýfundnaland. Hann
er 185 þús. ferkílómetrar. En
þar búa aðeins 5 þús. manns.
Það eru þannig til á norðurhveli
jarðar strjálbýlli lönd en Is-
land, jafnvel þótt sunnar sje.
„STAÐREYNDIRNAR
ÓLITAÐAR“.
En hjer ræðir aðeins um Ný-
fundnaland. Af 300 þús. íbúum
landsins á helmingurinn við sult
og seyru að búa.
„Frá þessu hefir neðri mál-
stofu breska þingsins ekki verið
skýrt“, segir Morley Richards,
„þótt Nýfundnalandsmönnum
hafi verið lofað viðreisn árið
1933“.
Hann skrifar þetta, eftir að
hann var kominn heim til Eng-
lands. „Jeg hefi meðferðis úr 7
vikna rannsóknarför minni
Nýfundnalandi, staðreyndirnar
ólitaðar. Á þessa leið er það
sem 300 þús. hreinræktaðir
Bretar draga fram líf sitt:
Næstum fjórðungur þjóðar-
innar, eða meir en 70 þús.
manns, lifa á atvinnuleysis-
síyrkjum, sem er 34 aura virði
af fæði á dag, eða 17 aura virði
fyrir börn undir 5 ára.
Að minsta kosti 50 þús.
manns hafa ekki nema lítið eitt
hærri tekjur, en atvinnuleysis-
styrkurinn er. Sjálf stjórnin við-
urkennir, að þessi styrkur nægi
ekki til þess að draga fram
lífið.
Margar konur og börn fara
aldrei frá heimilum sínum á
veturna. Þau eru næstum klæð-
laus, og þora ekki að fara út,
þegar hitinn er náælgt frost-
marki.
maður. Það er langt s'oan að
hann hefir haft atvinnu.
Lítill, þriggja ára drengur
var altaf síhóstandi meðan jeg
stóð við; annar 6 ára drengur
sat niðurlútur á vafasama
stólnum; sjö ára drengur sat á
kassa og starði inn í brotna ar-
ininn.
Þeir voru hvorki í sokkum
elsi og látin sitja þar með saka-
mönnum á öllum aldri.
Engin hjónaskilnaðarlög eru
til í landinu.
Engar bæja- eða sveitastjórn-
ir eru í landinu, nema bæjar-
ráðið í St. Johns, höfuðborg
landsins. Þar til síðastliðið ár
hafði aldrei farið fram berkla-
skoðun í landinu. En skoðunin
Þegar stjórnarsendinefndin
tók við, var komið hýrri skiþun
á alla embættismannastjórn.
Kostnaður við stjórnina jókst
um 6—700 þús. krónur, sam-
kvæmt opinberum skýrslum, en
um 2—3 milj. krónur skv. upp-
lýsingum í skýrslu um hag
sjávarútvegsins
Nýfundnalandsmönnum þyk-
í Nýfunðnalanði
„Hneisa fyrir breska heimsveldið“
M
Breska stjórnarnefndin hefir
þó ekki leyfi til að setja nein
meiriháttar lög eða ráða menn
með hærri launum en kr. 2400,
án þess að fá sjerstakt leyfi til
þess frá samveldismálaráðu-
neytinu í London.
Aferðalagi sínu um Ný-
fundnaland ræddi Mr.
Morley Richards við mörg
hundruð manns. Hann komst að
því, að eymdin er svo mik-
il meðal mikils þorra fólksins,
að til skammar sje fyrir
breska heimsveldið, eins og
hann orðar það.
Nýfundnaland, elsta ný-
lenda Breta, var formlega helg-
uð Elísabetu drotningu á 16.
Öld; en fyrstur fann eyjuna
John Cabot árið 1497.
Eyjan er rúmlega 68 þús. fer-
kílómetrar. íbúarnir eru tæp-
CAINES FJÖLSKYLDAN.
orley Richards nefnir
dæmi: Á Carter hæð-
inni búa 100 fjölskyldur, sem
lifa á atvinnuleysisstyrk. Þeg-
ar jeg gekk upp hæðina, næddi
vindurinn gegnum merg og
bein. Hitamælirinn sýndi 16 stig
undir frostmarki.
Upp að húsi frú Caines eru
þrjú þrep, þ. e. a. s. hafa ver-í
ið. Ennþá er einhver urmull eft-
ir af þeim. En öruggar er að
hlaupa yfir þau öll.
Síðan er gengið upp þröng-
an stiga og fyrir vitin leggur
lyktina af fúnum viði, og nú er
komið í íbúðarherbergið, 12 fet
að flatarmáli; það er jafnframt
eldhús, þvottaherbergi og kola-
geymsla.
Húsgögn eru íburðarlaus:
stóll, sem jeg þorði ekki að
tylla mjer á af ótta við, að hann
þyldi ekki karlmannsþunga;
borð, dragkista, eða það sem
einu sinni gat nefnst því r.afni,
brotinn arinn og nokkrir kassar.
Frú Caines var klædd drusl-
um, sem voru nældar saman og
í skóm, sem voru gatslitnir.
Hárið hjekk ógreitt niður um
þreytulegt andlitið. I-Iún stundi
og dró þungt andann. Hún var
nýlega orðin þrítug. Maðurinn
hennar, Herbert, er eyrarvinnu-
nje skóm. Þeir voru í gauðrifn-
im druslum. Jeg spurði þá
hvað þeir hjetu. En þeir svör-
uðu ekki.
Frú Caines sagði: „Jeg get
ekki sent þá í skóla með ekkert
á fótunum. Litla drengnum líðn
ur illa, herra. Jeg get ekkert
gert. En þetta líður hjá, herra“.
Það, sem atvinnuleysisstyrkja
nefndin lætur Caines-fjöslkyld-
unni í tje á hverri viku er þetta:
13 pund af mjöli til brauðgerð-
ar; fimm dósir af niðursoðinni
mjólk; hálfpund af te; 6—7
pund af sykri, 2 pund af smjör-
líki; 3 pund af hörðu brauði,
sem er einskonar kex; 3 pund
af niðursoðnu kjöti; 13—14
pund af kartöflum; 2 pund af
næpum; 3 pund gulrófur; 2
pund af grænum baunum; 2
pund af hálfbaunum; 1 pund
af baunum; 2 sápustykki, 2
lítra af olíu; f jórðungspund af
bökunarefni. Fjórðu eða sjöttu
hverja ^iku fær fjölskyldan
hálfa smálest af kolum.
Gamla arininn verður að
kynda dag og nótt til þess að
halda hita í stofunni.
Frú Caines hefir engan vatns-
hana; vatnið verður að sækja
út. Hún hefir engan ketil, held-
ur lætur sjer nægja gamla
blikkdós.
Jeg stakk dollar í lófa henn-
ar þegar jeg fór. Hún horfði á
hann og fór að hágráta.
Mörg dæmi, svipuð þessu
nefnir Morley Richards.
T
ugir þúsunda manna búa á
hrjóstrugum hömrum þar
sem 150 km. eru til næsta lækn-
is. Þegar koma þarf hinum
dauðu í jörð, verður stundum
að fara 15 km. yfir ís og veg-
lausar heiðar.
Skólaskylda er engin. Næst-
um 10 þús. börn sækja enga
skóla. Fjórir fimtu hlutar
barnanna sem í skóla fara,
fara þaðan þegar þau eru 12
ára.
Kirkjurnar reka skólana en
ekki ríkið, þótt ríkið leggi þeim
til fje. En árangurinn er líka
mjög misjafn. 1 fjörutíu skól-
um eru aðeins 10 nemendur og
þar undir, en í hundrað skóL
um, sem hver hefir aðeins einn
kennara, eru nemendurnir um
og yfir fimtíu.
Börn, sem eru orðin 10 ára
eða þar yfir eru dæmd í fang-
leiddi í Ijós að 20 þús. berkla-
sjúklingar eru í landinu — þ. e.
einn af hverjum fimtán íbúum.
Aðeins eitt heilsuhæli er til og
er verið að stækka það.
K að er ekki að furða, þótt
* lýsingar eins og þessar,
sem birtar voru í víðlesnasta
blaði Breta, hafi vakið at-
hygli í Englandi. Fyrirspurnir
voru bornar fram í breska þing-
inu, og samveldismálaráðherr-
ann, Sir Thomas Inskip reyndi í
fyrstu að bera brigður á að upp-
lýsingar Morley Richards væru
rjettar.
En Richards gat sannað mál
sitt. Enda leið ekki á löngu þar
til tveir stjórnarmeðlimir frá St.
Johns, komu til London, til ráða
gerða við Sir Thomas.
Sjálfur hefir Sir Thomas síð-
an orðið að viðurkenna ýmislegt
af því sem Morley Richards
hefir skýrt frá.
ÞORSKVEIBARNAR.
Morley Richards segir, að
þorskveiðarnar, aðalatvinnuveg-
ur nær helmings þjóðarinar, sje
í stöðugri afturför bæði um
verð og magn. Stjórnin hefir
verið að reyna að blása nýju
lífi í þær og hefir varið til þess
í ár hálfri sjöttu miljón króna.
En mikið af þessu fje rennur
til fiskkaupmannanna, miklu
minna til útgerðarmanna
sjálfra. Og stjórnin hefir á sinni
könnu nær 5 þús. smálestir af ó-
seldum fiski.
Tíu þúsund fiskimenn vantar
öll veiðarfæri.
Áður stunduðu 34 þús. manns
þorskveiðar, nú aðeins 20 þús.
Áður fyr þótti gott ef útvegs-
maður hafði 13—1500 krónur í
árstekjur. Nú þykist hann góð-
ur, ef hann hefir 800—900. Ó-
hætt er segja að fimm manns
sjeu í hverri fiskimannafjöl-
skyldu.
Morley Richards heldur því
fram að fyrsta skilyrðið til þess
að hjálpa fiskimönnunum sje
að gera þeim kleift að hæiía
að framleiða saltfisk, og láta þá
selja nýjan fisk. Hann segir að
tveir markaðir bíði eftir nýja
fiskinum frá þeim, Stóra-Bret-
land og Bandaríkin.
DÝRT STJÓRNARBÁKN.
Verslun Nýfundnalands hef-
ir minkað um a. m. k.
100 miljón krónur síðan 1931.
ir þetta dýrt stjórnarbákn.
★
Til þess að ráða bót á á->
standinu, kemur Morley Ric-
hards fram með 8 tillög-
ur. Þar á meðal er tillaga um
500 miljón króna lán til þess
að auka iðnað í landinu, bæta
samgöngur, (enginn samfeldur
vegur er til þvert um landið.
Engir vegir hafa verið gerðir
síðustu 5 árin, lengri en 60—70
km.) gera landið meir aðlað-
andi fyrir ferðamenn o. s. frv.
Bretar hafa hjálpað Nýfundna-
landi um 60—70 miljónir krón-
ur síðastliðin 5 ár. Richards
kallar þetta að klýna bót á slit-
ið fat, en ekki viðreisn.
Hann leggur ennfremur til
að Nýfundnaland fái sitt eigið
þing, í fyrstu ráðgefandi, en
markmiðið hljóti þó að vera að
þeir taki stjórn landsins í
sínar hendur.
Þriðju tillöguna orðar hann
svo: Nýlendan verður að hætta
að framleiða þurkaðan saltfisk,
ódýrustu fæðuna, sem seld er
til fátækasta fólksins, og hefja
sölu á nýjum fiski. Sölumenn
verða að vera í öllum stórum
löndum.
Aðrar tillögur eru um hækk-
un atvinnuleysisstyrksins, lög-
leiðing skólaskyldu, rjettlátan
tekjuskatt (aðeins 2.809 manns
greiða tekjuskatt í landinu, af
nær 300 þús. íbúum) meiri
heilsuvernd, fleiri lækna o.s.frv.
★
Morley Richards gerir grein
fyrir þessum tillögum sínum í 6
löngum blaðagreinum, sem jeg
hefi notað sem heimild.
Pjetur Ólafsson.
nr.
• Hvernig stendur á því, að
37 er aftur kominn í fyrstu
röð. Jeg vil ekki hafa þann bjána
þar.
— Jeg get ekki staðið í annari
röð, herra kapteinn, því að jeg
hefi svo stórar fætur, að jeg rek
þær í manninn, sem stendur fyrir
framan mig.