Alþýðublaðið - 27.06.1958, Blaðsíða 7

Föstudagur 27. júní 1958.
Alþýðublaðið
7
Sir John Cockcroft:
ÞAF> feefur nokkrum sir.num
markað tímabit í mannkyns-
sögunni að einhver merkileg
upþfinning eða uppgötvun hef-
ílr valdið hyltingu í lifnaðar-
Mttum. Slikar byÍTingar urðu
þegar mönnum lærðist að hag-
nýta sér hrons og já?n, og á
átjándu og nítjándu öld þegar
uppfinning gufuvélarinnar
gerði mbnnum kleift að beizla
hitaorkuna- til vélrænna starfa,
fór iðnbyltingin óhjákvæmilega
á eftir.
I dag stöndum við á upphafs-
mörkum nýs byltingaskeiðs —
þegar orka frumeindakjarnans
verður beizluð annaðfevort íil
þjónustu við mannkynið eða
því til tortímingar. Svo getur
farið að þessi bylting verði öll-
œn öðrum meiri. þar sem orka
sú, sem um er að ræða, er öllu
áður þekktu afli sterkari. Við
geturn gert okkur nokkra hug-
mynd um hvíHk reginorka það
er þegar við minnumst þess að
ekki þurfti stærra úraníum-
hnoð en samsvarandí tennis-
knetti til að leggja í rúst borg-
irnar Nagasaki og Hiroshima.
Það er þessi reginorka, sem
Iosnar úr læðingi er viss breyt-
ing verður í hinum örsmáu
frumeindakjörnum, — innst í
frumeindinni, — en ummál
kjarnanna er minna en milij-
ónasti hluti af milljónasta hluta
úr sentímetra. Þegar kjarnar
þungs frumefnis, eins og úran-
íum, skiptast í tvennt við hina
svokölluðu klofningu, eða þeg-
ar kjarnar örlétts frumefnis,
eins og vetnis, bráöna saman
við svokallaðan samruna og
mynda þá helíum, losnar millj-
ónföld orka úr læðingi saman-
borið við það er írumeindir
kolefnis óg súrefnis sameinast
og framleiða hita, eins og ger-
ist í venjulegum arni. Kjarn-
orkuna má leysa úr læðingi
bæði á friðsamlegan hátt í
kjarnakljúfi og til eyðiLegging-
ar við sprengingu. Séu kiofnir
í EFTIRFARANÐI grein gerir hinn heims-
kunni, brezki kjarnorkufræðingur, Sir John
Cockcroft, grein fyrrr þeirri byltingu, sem
hagnýting kjarnorkunnar muni valda, og
hvað muni gerast í nánustu framtíð á því
sviði.
Sir John Cockcroft ræðir við Niels Bohr.
kjarnar í einni smálest af úr-
aníum í kjarnakljúf er þar með
leyst orka, sem samsvarar því ^
að brennt hafi verið þrem millj-
ónum smálesta af koltim. Séu
nokkur kílógrömm af plútoní-
um eða úraníum kjarnaklofin
við sprengingu verður sprengi-
orkan og hitinn samsvarandi
því að sprengdar hafi verið
tuttugu þúsundir smáiesta af
TNT.
Hernaðarlegar afleiðingar
þessarar uppgötvunar hafa
komið fram í byltingu bæði í
hernaðarlegum hugsanagangi
og hernaðaraðgerðum, sem þó
Eslenzk ©g erlenci ýrvalsljétS;
s
s
V
\
\
\
\
$
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
effir Björn Haíldórssoo.
ÆVITÍMINN eyðist,
urrnið skyldi langtum meir.
Sízt þeim lífið leiðist,
sem lýist, þar til út af deyr.
Þá er betra þreyttur fara að sofa,
nær vaxið hefur herrans pund,
en heimsins stund
líði í leti og dofa.
Ég skal þarfur þrífa
þetta gestaherbergi,
eljan hvergi hlífa
sem heimsins góður borgari.
Einhver kemur eftir mig, sem hlýtur.
Bið ég honum blessunar,
þá bústaðar
minn nár í moldu nýtur.
er enn á byrjunarstigi. Það er
þó öllum orðið fullkomlega
Ijóst að auðgert er að gereyða-
allri 'vorri menni'ngu! í! einu
vetfangi verði þessari regin-
orku sleppt íausri. Sú stað-
reynd gerir meiri og ótvíræð-
ari’ kröfur til mannkynsins en
r.okkuð annað ogg áður — kröf
urnar um samstarf að afvcpnun
svo það frelsist úr þeirri hættu,
ssm nú vofir yfir því.
I-Iagnýtingu þeirrar orku,
sem skapast við kjarnaklofnun
í þágu iðnaðar hefur fleygt
fram að undanförnu fyrir h.ð
mikla vísindalega og tækniiega
starf, sem unnið hefur veriö að
lausn vandamála allra í því
sambandi, bæði af baudarísk-
um og brezkum vísindamönn-
um og sérfræðingum. Það er
meðal annars árangurinn af því
starfi að nú hefur ver.ð reist
fyrsta kjarnorkuver í heími, •—
við Calder Hall á Bretlanai.
Frá orkuveri þessu hefur ver
ð leiddur rafstraumur viðstöðu
aust í nærfellt ár. Allur undir-
túningur að starfræksiu þess
;ekk merkilega vel og slysá-
aust. Kjarnaofnarnir eru tveir
tg úraníumstöngum, sem vega
amtals 130 smálestir, er kom-
'ð fyrir í hvorum þeirra og við
kjarnaklofninguna í þeim kem
ur fram hitinn, er nægir til að
knýja gufutúrbínurnar, sem
Eramleiða rafstrauminn. Hver
úranhleðsla getur dugað árum
saman, eða unz kjarnaklofning-
in fer að verða of hægfara, og
er þá skipt um hleðslur.
Unnið er að byggingu þriggja
kjarnorkuvera af svipaðri
stærð og við Calder Hall og
henni svo langt komið að þau
munu geta tekið til starfa inn-
an skamms, en þá er það áæti-
unin að reisa enn þrjú kjarn-
orkuver, hvert um sig allt að
því sexfalt aflmeiri en varlð
við Calder Hall. Loks er gert
ráð fyrir að reisa tvö kjarn-
orkuver um helmingi aflmeiri
hvort, eða um 500 000 kílówött,
en þau verða staðsett í Kent og
Norður-Wales. Er það takmark
ið að þessari áætlun verði lok-
ið á næstu fimm árum eða sex,
’ og er ekki talið óframkvæman-
I legt með þeirri tækni, sem við
| ráðum nú yfir.
Enda þótt rafmagn framleitt
i með kjarnorku verði allt að
i 10% dýrara fyrst í stað en fram
1 leitt með kolum má gera ráð
fyrir að verðið verð; því sera
næst jafn hátt árið 1962, og
kunnir sérfræðingar spá að árið
1970 verði rafmagn frá brezk-
um kjarnorkuverum allt aS
30%. ódýrára en framleitt meS'
kolum. Frá hagfræðilegu sjón-
armiði verður það Bretum þó
miklvægást að kjarnorkan gex
ir þá að miklu leyti óháða olíu-
innflutningi. Um árið 1975 raun
orkuþörf landsins haía aukizt
sem svarar 60—70 miljjórvam
smálesta af olíu, en von'r
standa til að kjarnorkan komi
þá í stað 30—35 milljóna smá-
lesta af olíu á ári, eða 50—70
milljóna smálesta af kolunri.
Þetta þýðir með öðrum orðum
að olíuinnflutningur minnki
um allt að tólf milljörðum kr.
á ári, svo kjarnorkan mun eiga
snaran þátt í því að koma á
greiðslujöfnuð; við erlend ríki.
Og við- getum spáð lengra
fram. Ekki er ósennilegt að ol-
íubirgðir heimsins verði mjög
teknar að þrjóta þegar líður að
næstu aldamótum, en um leið
verður orkuþörf mannkynsins
orðin að minnsta kosti þreföld.
við það, sem nú er. Að nokkru
levti verður orkuþörf þessari
fullnægt með aukinni vatna-
virkjun. — sú þróun er þegar á
veg komin og verður eflaust
'enn hraðarj á næstunni, eink-
mm á Indlandi og í Afríku.
Orkuþörfin verður hins vegar
mjög mikil um það leyti sem
olíuframleiðslan hefur náð há-
marki og draga teknr úr henni.
Það verður því fyrst og fremst
á kjarnorkunni, sem áframhald
Framhald á 9. síðn.
( Bækur og hiöfurtdar )
sonar
FYRIE skömmu kom út hjá
Máls og menningu bókm Hand-
ritaspjail eftir Jón Helgason,
prófessor í Kaupmannahöfn.
Þetta er hin fegursta bók að
öllum frágangi, en merkust
fyrir það, að hún fiallar um
efni, sem lítið 'er kuhnugt ís-
lenzkum almenningi. Þetta er
þv; miög þörf. bók. sem skýrir
atriðl í menningu íslenzku
þjóðarinnar, sem ekki hsfur
verið gefivm sá gaumur sem
skyldi. Það er að vísu svo. að
talsvert hefur verið skrifað
um handritamálið á síðustu ár
um, en þar hafa helzt til um
of ráðið tilfinningar en stað-
föst þekking byggð á könnun
sögu þeirra hefur oft'sko>rt um
of. Þessi bók er því mikill feng
ur almenningi og bókamönn-
um, því hún er rituð af mikilli
þekkingu og byggð á margra
ára rannsókn þess fræðimanns,
sem bezt og mest hefur unnið
handritunum íslenzku í Árna
safni.
Jón prófessor rekur sögu
handritanna f Árnasafni, hvern
ig þau komust í safnið og varð
veitzlu þeirra fram að þeim
tíma. Allt er þetta gert af kunn
áttu og hagleik og byggt á
traustri ara'nnsókn eins og' bezt
verður kosið. Frásögn hans ér
alþýðleg og um leið skemmtileg
og á stundum heillandi og ívaf
in skáldlegum og fleygum setn
ingum. Þetta gerir bókina
skemmtilega öðrum bókum
íremur, svo ég held, að enginn
Jón Helgason, prófessor.
gangi frá henni bónleiður, sem
annars hefur yndi af fróðlegri
og skemmtilegi’i bók.
Skinnhandritin frá fyrri öld
1 um eru langmerkust allra ís-
. lenzkra handrita. Allur þorri
þeirra var fluttur úr landi á 17.
og 18. öld. Megin þorri þeirra
er í Kaupmannahöfn, en þau
,eru einnig geymd í söfnum í
Uppsölum, Stokkhólmi, Þýzkai
landi, Hollandi, Bretlandseyji-
um og víðar. Sýnir þetta betur
en nokkuð annað, hvað erlend.
ir safnamenn hafa lagt mikið
upp úr því að ná í handrit ís-
lenzk og eiga þau. Þessi arfur
íslands hefur því orðið íslená
ingum sjálfum of fiarri svo
þeir hafa getað nvtjað hann
sem skvldi og marga íslenzka
fræðimenn hefur fýst.
íslenzku skinnbækurnar erti'
flestar dökkar. Bera þær glögg
merk; umkomuleysis þióðarinn
ar á liðnum öldum. Húsakynnj.
okk.ar voru ekki beisin áður
fyrr og reykur af skán og taði,
sem notað var til eldneytis lék
um híbýji feðra okkar á sinn
drjúga þátt í þessum lit hinna
fornu bóka. Jafnframt þessu.
hafa alþýðumenn, sem lásu
bækurnar sér til fróðleiks og
skemmtunar ekki alltaf fariS
sem bezt með þær, svo þær
urðu ekki eins hreinar og hvít
ar og handrit annarra þjóða frá
sama tíma. Þau erlendu sýna,
að þær hafa legið í hirzlum
tignarfólks og ekki verið tekn
ar fram nema við hátíðleg tækj;
færi t-il augnagamans. Minnist
ég samallar vísu þar sem ís-
lenzkri bók eru gerð upp orð:
Hvorki glansar gull á mér
Fraxnhald á 9. síðu.„