Morgunblaðið - 06.02.1944, Qupperneq 7
Suimudagur 6. febrúar 1944
MORGUNBLAÐIÐ
7
40 ára afmæli.
Um nýliðin mánaðamót voru
liðin 40 ár frá því að f'yrsti ís-
lenski ráðherrann, Hannes
Hafstein,., tók hjer við völdum,!
fyrsti ráðherrann er ber á- j
byrgð fyrir Alþingi. Meðan
landshöfðingi var hjer æðsti
embættismaður var stjórnarfar ,
ið mesta aflagi. Því hann sat
við völd alveg án tillits til
þess, hvort hann naut þing-
fylgi eður eigi, og gat því öll '
embættisfærsla hans verið í
ósamræmi við þjóðarviljan. j
Næstu árin eftir 1904, var
1. febrúar haldinn hátíðlegur
víða um land, til að minnast
þessa merka viðburðar í stjórn
landsins. Síðan kom 1. desem-
ber, sem slíkur minningardag-
ur. En þeir sem rauna 1. fe-
brúar 1904, og hvernig um-
horfs var í landinu fyrir þann
tíma, draga í efa hvort tima-
mótin 1. febrúar 1904 eða 1.
des. 1918 í raun voru merk-
ari og afdrifaríkarí í sögu þjóð
arinnar.
Þingið.
STÖRF þingsins, þau er
koma almenningi fyrir sjónir,
hafa Verið Iítil undanfarna
viku. — Stjórnarskrárnefndin
situr að verki frá morgni til
kvölds, og vinnur mjög kapp-
samlega, enda þarf hún að
vanda vel til starfs síns. Og
hvort það tekur deginum leng-
ur eða skemur, skiftir litlu
máli. Aðalatriðið, að niður-
stöður verði sem happadrýgst-
ar.
Nefndin fjallar m. a. um val
og valdsvið forsetans, og hvaða
breytingar sje yfirleitt nauð-
synlegt að gera á stjórnar-
skránni, vegna sambandsslita
og stofnunar lýðveldis. — En
stjórnarskrárbreytingín þ. 15.
des. 1942 heimilar, að hverjar
þær breytingar megi á henni
gera með einfaldri samþykt, er
nauðsynlegar eru vegna þess-
ara mála.
Öryggismál sjó-
manna.
Á ÞINGI hafa öryggismál
sjómanna komið til umræðu.
Hafa þau og verið rædd í blöð-
um, eins og eðlilegt er, og oft
vill verða, þegar mikil sjóslys
bera að höndum, einkum þau,
sem enginn veit um orsakir að.
Þá koma fram spumingar og
ágiskanir, og menn ræða um
það, bæði opinberlega og sín
á milli, hvað hægt sje að gera
til þess að forðast hin miklu
slys. Slíkar umræður, eftir-
grenslanir, og rannsóknir ættu
að fara fram með alvöru og
stillingu, því þar geta hugir
allra mæst í einlægri ósk um
að mál þessi verði rannsökuð
ofan í kjölinn.
En jafnvel í þessu máli rísa
menn upp með grófustu ámæli
og getsakir, og þykjast hver af
öðrum hafa fundið, að þessu
eða hinu, þessum eða hinum
sje um að kenna. Slíkar full-
yrðingar gera ekki annað, en
tefja málið og spilla árangri
heilbrigðrar rannsóknar.
Stærri farmar.
EITT SLÍKT frumhlaup hef-
ir þingmaður ísfirðinga, Finn-
ur Jónsson framið. Með mikl-
um bægslagangi hefir hann
flutt á Alþingi skýrslu um það,
hve miklum mun útflutnings-
farmar togaranna hafa verið
REYKJAVÍKURBRJEF
5. febrúar.
stærri hin síðustu ár, en þeir
voru árið 1939. — Er þessi
skýrsla hans gerð þannig, og
þannig út af henni lagt, sem
togararnir hefðu verið full-
fermdir árið 1939, og það sem
fram yfir hefir verið síðan, sje
nánast talað ofhleðsla.
Af því Finni Jónssyni er út-
gerð ekki ókunnug með öllu,
flytur hapn sennilega skýrslu
sína fyrir þá, sem minna vita
en hann, því líkur eru til að
hann viti, að togarar, er fluttu
ísfisk til Englands árið 1939,
fóru ekki með fullfermi. Þá
var slíkt tilgangslaust. — Þá
varð ísfiskur ekki seldur þar,
nema í aflanum væri ákveðnar
fisktegundir, sem útgengileg-
astar eru á friðartímum; og
verðmæti farmsins fór ekki,
sem nú, eftir aflamagni, — En
þeir, sem vita þetta, vita það
líka að samanburðarskýrsla
Finns Jónssonar, er Alþýðubl.
hefir mjög gumað af, sýnir
ekki það, sem henni er ætlað
að sýna, er nánast talað blekk-
ing, þó fiskfarmarnir sjeu nú
þetta stærri, en þeir voru fyr-
ir stríð. Leiðinlegt að sjá, þeg-
ar þannig er farið að ráði sínu
í alvarlegustu og viðkvæmustu
málum. Til þess að góður ár-
angur fáist af rannsókn á or-
sökum sjóslysanna, þarf hún
að fara fram með meiri alvöru
en • lýsir sjer í skrifum Finns
Jónssonar.
Varúðarráðstafanir.
SIGLINGAFRÓÐIR menn
hafa sagt mjer, að svo undar-
lega hafi til tekist, að sumar
þær ráðstafanir, sem gerðar
hafa verið til þess að draga
úr hættunum á hafinu, hafi
jafnvel getað orðið til þess, að
auka á þær, í vissum tilfellum.
Eins og þegar stjórnpallar lít-
illa skipa eru stórlega þyngdir
í varnarskyni, svo yfirvigt
skipanna eykst að miklum
mun.
En lengi má finna sjer til
ýmsar getgátur um orsakir ó-
upplýstra sjóslysa. Sennilegt að
menn telji þó öryggið ekki síst
aukast með því, að útgerðinni
verði á einhvern hátt gert kleift
að endurnýja skipaflotann. —
Þeir, sem tala með mesta yfir-
læti um mistök og vanrækslu
á sviði öryggismálanna, ættu
ekki að gleyma því, að þá fyrst
verður öryggi mannslífa og at-
vinnu og afkomu sjómanna
best trygt, ef hægt verður að
endurnýja flotann, að lokinni
styrjöldinni.
Utanríkismál.
MÁLGAGN utanríkismálaráð
herrans hjer í bænum, hefir
enn víkið nokkrum orðum að
afstöðu Morgunblaðsins um
birting utanríkismála. Á mánu
daginn var birtist ákaflega til-
gerðarleg grein í dagblaði hans
Vísi, þar sem rifjuð eru upp
aðalatriði málareksturs þess, er
eðlilega varð, út af óhróðurs og
lygagreininni, er birtist í norsk
ameríska blaðinu Nordiske
Tidende í Broklyn, og sögð var
bygð á frásögn norsks liðsfor-
ingja.
í þessari grein í Visi er frá
því skjirt, að allir aðilar, sem
hjer áttu hlut að máli, hafi
gert skyldu sína, bæði norsk og
íslensk stjórnarvöld. Kvartað
var yfir greininni, henni mót-
mælt, sögumanni refsað o. s.
frv. Og þegar þetta var allt
um garð gengið, þá „mun“ ut-
anríkisráðherra hafa talið ó-
þarfa, svo haft sje orðalag Vís-
is, að nokkur minnist framar
á málið, og alls ekki án hans
leyfis. Enginn átti neitt fram-
ar um það að vita, t. d. að
norsku aðilarnir hörmuðu hin
óvingjarnlegu og rangfærðu
ummæli, og íslenskir embættis
menn gerðu í þessu efni skyldu
sína.
Sjerstaða.
SJERSTAÐA Morgunblaðs-
ins í utanríkismálum, sem höf.
Vísisgreinarinnar minnist á, er
þessi: Hin umrædda blaðagrein
í hinu norsk-ameríska blaði
var þannig, að hún gat valdið
óvingan milli Norðmanna og
íslendinga. Hjá því varð kom-
ist með því einu móti, að al-
menningi yrðu kunnir allir
málavetir. hvernig greinin var,
hvernig henni var mótmælt af
hálfu íslendingtP' og að hinir
norsku aðilar og stjórnarvöld
tóku aðfinslur og mótmæli ís-
lendinga til greina. Því maður-
inn í stóra herberginu við Laekj
artorg hlýtur að skilja, ef
nokkur alúð er lögð við að
opna skilningarvit hans, að þó
hann viti, að mál eins og þetta
blaðamál hins norska liðsfor-
ingja hafi fengið fullnægjandi
afgreiðslu, þá veit allar al-
menningur ekkert um það,
enda þótt montið skini út úr
þessum ráðherra eins og glans
inn af gláfægðum koparkatli,
hvar sem hann fer, þá skín
hvorki út úr honum þekkingin
eða kunnleiki sá, sem hann hef
ir fengið sem utanríkisráðh.
En meðan islenskur almenn-
ingur veit ekki neitt um rekst-
ur og rjett samhengi þessa
máls, gerir hin umrædda grein
alt það ógagn, sem hún getur
gert viðvíkjandi sátt og sam-
lyndi þjóðanna, alveg án til-
lits til þess, sem starfsmenn
utanríkisráðuneytisins kunna
um þetta að íá að vita.
Þjóðskáldið.
FRÁFALL norska þjóðskálds
ins Nordahls Grieg, hefir vak-
ið almenna hluttekning meðal
islensku þjóðarinnar. — Fáir
hafa hingað komið, sem hafa
áunnið sjer jafn óskifta sam-
úð og hann. Frelsisþrá kvæð-
anna hans heillaði okkur, heið-
rikja anda hans og hin heita
íölskvalausa ættjarðarást.
Meoan við Islendingar átt-
um við örbirgð og ófrelsi a$
búa, voru skáldin okkur sá
aflgjafi, sem aldrei brást. —
Aldrei þurftum við þeirra þó
eins með og Norðmenn nú. —
Þeir hafa nú mist þann mann,
sem ortn mesta djörfung í
hjörtu þjóðarinnar, sem með
mestum kyngikrafti skáldsins
brýndi raust sína gegn hinu
erlenda kúgunarvaldi.
Mjer er sagt, að er hann kom
hingað til lands sumarið 1942,
hafi hann að nokkru leyti fund
ið hjer uppörfun í Ijóðagerð.
Hjer er margt, seih minnir
norska útlaga á ættland
þeirra. En fortíð okkar og saga
minnir Norðmenn á, hve frels-
isþrá hefir lengi verið þeim í
blóð borin.
Við fráfall Nordahls Grieg
er sú huggun harmi gegn, eins
og við andlát annara mikil-
hæfra ljóðskálda, að hann lif-
ir i kvæðum sínum. Hvatning-
arorð hans, hughreystingarorð
á hættunnar stund, hljóma í
eyrum þjóðar hans, uns fullur
sigur er þar unninn og frelsið
endurheimt.
Síðasta kvæðið, sem kunn-
ugt er um, að hann hafi ort,
er til íslands, tileinkað Þing-
völlum og því, sem þar hefir
gerst.
Tímamótin.
MEÐ hverjum degi sem líður
kemur það greinilega í ljós, að
þjóðin stendur að heita má
sameinuð í sjálfstæðismálinu.
Óðum tálgast af liði undan-
haldsmanna, þrátt fyrir bægsla
gang nokkurra manna í Al-
þýðuflokknum og hið vikulega
útburðarvæl smáblaðanna. —
í hópi 200 verkamanna var
gengið til atkvæða nýlega um
málið. Þar voru einn eða tveir
undanhaldsmenn. Hinir ein-
dregnir. Ekki ólíklegt að svip-
að verði hlutfallið, er til alls-
herjar atkvæðagreiðslu kemur.
Undanhaldsmenn hafa kom-
ið meiri hreyfing á hugi
manna í Sjálfstæðismálinu, en
áður var. Það mega þeir eiga.
En vel mætti hrifningin vera
meiri um sjálfstæði þjóðar-
innar, en raun er á. Rjett að
viðurkenna það til fulls.
Er okkur verður litið til
Norðmanna, sjáum við best,
hver munur er á hrifning
þeirra og jafnaðargeði okkar.
Þeir fórna glaðir lífi sínu á
altari frelsisins. — Þeir sem
frjálsir eru fagna þeirri stund,
að þeir megi taka sjer vopn í
hönd og ganga út í blóðugan
bardaga. Við höfum við ekkert
ofurefli að etja, og lítum á
frelsi og allsnægtir eins og
sjálfsagðan hlut.
Aðstöðumunurinn er mikill.
Nauðsynlegt að við gerum okk
ur fulla grein fyrir honum. Ut
úr hildarleiknum koma frænd-
ur okkar stoltir og viljafastir,
en við værukærari og heimtu-
frekari en nokkru sinni áður.
Þó fáir þori að segja um þau
mál það, sem þeir meina, fyrir
ofsahræðslu við almennings-
álit og ótta við að styggja hátt-
virta kjósendur.
U ndirskriftasöf nun.
Austan úr Fljótshlið hafa
blaðinu borist ítrekaðar fyrir-
spurnir um þáð, hvaða ónot og
skammir hafi hjer birtst ný-
lega um sr. Sveinbjörn Högna-
son.
Hafa þær fyrirspurnir sprott
ið af því, að fylgismenn og alda
vinir sr. Sveinbjarnaf hafa far
ið um sveitina með undir-
skriftaskjal, og beðið sóknar-
börn hans að skrifa nafn sitt
undir einskonar andmæli gegn
þeim áburði er hjer hafi birst.
Hjer hefir ekki verið annað
sagt um prest þenna en það,
að birtur var dómur sá, er upp
var kveðinn yfir honum ný-
lega, og þess getið til nokkru
Síðár, að m'yndi naumast fyrst
í stað fara í bíl að gamni sínu.
Fljótshlíðingar eru gæflynd-
ir menn og góðhjartaðir. Þeir
vilja hugga prestinn í raunum
hans. En skyldi þeim ekki
finnast það dálítið óviðfeldið,
að þurfa að safna undirskrift-
um undir andmæli gegn því.
að sagt sje frá því, sem drífur
á daga prests og staðfest er
fyrir dómstólunum? Væri ekki
■nær að fara þess á leit við
klerk í leiðinni, að hann fram-
tvegis reyndi að komast hjá
því að brjóta bifreiðar og öku-
lögin og alment velsæmi í
þjóðfjelaginu.
Malaríuplága
í Egypfalandi
Kairo í gærkveldi.
Einkaskeyti til Morgunblaðsin1?
frá Reuter.
Eftir Denis Martin.
MALARIU-FARALDUR ge'.s
ar nú í Níldalnum og er alt
Egiptaland í hættu fyrir þess-
um yoðalega vágesti. Þetta er
hin svonefnda „tertian-malaría.
sem stráfellir fólk, þar sem hún
gengur yfir. Er það ,,gambia“-
moskíto-flugan, sem breiðir
þessa pest út. Gambia-flugan
hefir komist nyrst í Assiut-dal-
inn, sem er um 400 km. suður
af Kairo.
Yfirvöldin sendu út tilkynn-
ingu í kvöld um, að ef ekki
yrði gripið til róttækra ráðstaf-
anná, myndi helmingi fleiri
falla fyrir þessum vágesti á
næsta vetri en þegar hafa fall-
ið. Það var ekki fyr en í kvöld,
sem Kairobúar lásu það í blöð-
unum hjer, hve mikil hætta er
á ferðum og hve veikin hefir
stráfelt fólk í Núbiu og Efra-
Egiptalandi.
Heilar fjölskyldur reika um
hjálparlausar og vanmáttugar
að gera nokkrar þær ráðstaf-
anir, sem að gagni mega koma
gegn plágunni.
Á landsvæði, þar sem 1 milj-
ón smábænda búa, liggja lík á
við og dreif og rotna. Börn
ganga um tilgangslaust til að
leita að mat, eftir að foreldrar
þeirra eru látnir.
Tvær nýar bækur á
markaðinn
ísafoldarprentsmiðja h. f. er
byrjuð að senda nýjar bækur
á markaðinn á þessu ári. Fyrstu
tvær bækurnar eru báðar eftir
konur: Heilsufræði handa hús-
mæðrum, eftir frú Kristínu
Ólafsdóttur lækni og Tíu Þulur
eftir frú Guðrúnu Jóhanns-
dóttur frá Brautarholti. Heilsu-
fræðin er mikið rit, samið sem
handbók handa húsmæðrum og
sem kenslubók handa hús-
mæðra- og kvennaskólum. Alt
efni bókarinnar er skýrt jöfn-
um höndum með mvndum. Hin
bókin, Tíu Þulur, flytur efni,
sem vinsælt er af ungum og
gömlum. Sumar þulurnar er'i
þegar 'orðnar landfleygar, en
aðrar eru nýjar. Ungur lista-
maður, Kjartan Guðjónsson,
sem nú er í Ameríku til frarn-
haldsnáms, hefir teiknað mynd
með hveri þulu.