Morgunblaðið - 20.05.1944, Blaðsíða 8

8
MORGUNBLAÐIÐ
Laugardagur 20. maí 1944 <
TTtg.: H.f. Árvakur, Reykjavík
Framkv.stj.: Sigfús Jónsson
Ritstjórar:
Jón Kjartansson,
Valtýr Stefánsson (ábyrgðarm.)
Frjettaritstjóri: fvar Guðmundsson
Auglýsingar: Árni Óla
Ritstjórn, auglýsingar og afgreiðsla,
Austurstræti 8. — Sími 1600.
Áskriftargjald: kr. 7.00 á mánuði innanlands,
kr. 10.00 utanlands
í lausasölu 40 aura eintakið, 50 aura með Lesbók.
FYRSTI DAGUR
FYRSTI DAGUR þjóðaratkvæðagreiðslunnar er í dag.
Þjóðaratkvæðagreiðslunnar um það, hvort íslendingar
vilja stofnun lýðveldis í stað konungdæmis og niðurfell-
ingu dansk-íslenska sambandslagasamningsins frá 1918.
Að þjóðin skuli hafa aðstöðu til að fá að veita svör við
þessu tvennu, -T svör, sem ráða úrslitum, — er mikil
gæfa. Það var sú tíðin, að íslenska þjóðin var ekki spurð,
— henni var skipað. Það er sú tíðin, að sumar þjóðir eru
í dag ekki spurðar,— þeim er skipað. En sú kemur tíðin,
að allar þjóðir verður að spyrja, það er þjóðanna sjálfra
að segja til um og ráða sínum málum.
Þegar þessi dagur er kominn að kvöldi, mun það strax
sjást, hvaða hugur býr þjóðinni í brjósti. í dag munu.
margar hendur leggja kjörseðla í kassa, margur hugur
fyllast þökk til liðinna kvnslóða og björtum framtíðar-
vonum.
Við atkvæðagreiðslu þá, er nú er hafin, veltur á öllu,
að þátttaka fólksins í henni sýni þann hug, sem raunveru-
lega býr 'með þjóðinni. Hver og einn getur gert sitt til
þess, að sóknin verði sem mest og glæsilegust. Minnið
kunningjana á atkvæðagreiðsluna! Fylgist að á kjörstað!
Enginn má verða eftir!
íslendingar verða í dag að láta sjást, að þeir kunni að
meta þau umskifti, sem orðin er á aðstöðu þeirra, vegna
þrotlausrar sjálfstæðisgaráttu liðinna kynslóða. — Þegar
þjóðin vaknaði eftir hið þunga myrkur einveldis, einokun-
ar og niðurlægingar, þurfti hún fyrst að biðja, — senda
hinu erlenda valdi bænarskrár. Gekk þá margur bónleið-
ur til búðar hinstu.
Nú er þjóðinni í sjálfsvald sett að segja til, hvað hún
vill!
Um þriðji hluti þjóðarinnar býr í Reykjavík, þar sem
fyrsti landnámsmaðurinn reisti bú.
Reykvíkingar! I dag er ykkar að sýna, að enn búi hjer
hinn forni, frjálsi andi.
Vega vinn udeilan
VEGAVINNUDEILAN er leyst með samkomulagi að-
ilja. Tókust sættis á fimtudag, fyrir milligöngu sátta-
semjara ríkisins. Rjett um sama mund og deilan leystist
kvað Fjelagsdómur upp þann úrskurð, að verkfallið, sem
Alþýðusambandið fyrirskipaði í vega- og brúavinnu 3.
þ. m., væri ólögmætt, þareð ekki hefði verið fylgt ský-
lausum fyrirmælum vinnulöggjafarinnar við ákvörðun
verkfallsins.
Hjer í blaðinu var því haldið fram strax í upphafi, að
ekki myndi svo mikið bera á milli í þessari deilu, að úti-
lokað væri að koma á sættum. Reynslan hefir nú sannað
þetta. Sættir tókust greiðlega, þegar farið var að ræða
málið af einlægni. Virðast báðir aðiljar geta vel unað
málalokum.
Alþýðusambandið fór hjer of geist af stað. Það fyrirskip-
aði verkfall í allri vega- og brúavinnu meðan á samn-
ingum stóð. Einnig fyrirskipaði það verkfall í allri vinnu
við vitabyggingar, enda þótt ekkert væri um deilt í þeirri
vinnu. Þetta varð til þess að ríkisstjórnin taldi rjett að fá
úr því skorið með úrskurði Fjelagsdóms, hvort Alþýðu-
sambandið hefði vald til að fyrirskipa slíkt verkfall, án
þess að fylgt yrði beinum og skýlausum fyrirmælum
vinnulöggjafarinnar við ákvörðun verkfalla. Fjelagsdóm-
ur komst einróma að þeirri niðurstöðu, að verkfallið væri
ólögmætt.
Öll þessi deila sýnir, að Alþýðusambandið hefir farið úú
fyrir valdsvið sitt. Er þetta alvarleg áminning til verk-
lýðssamtakanna í framtíðinni, að gæta þess að misbeita
ekki því mikla valdi, sem þau hafa.
Þessi vinnudeila sýnir einnig og sannar, að giftudrýgst
verður það jafnan, að reyna til hins ítrasta að leysa málin
friðsamlega. Það á ekki að grípa til verkfalla fyrr en avo
er komið, að allar samningaumleitanir hafa strandað. —
1874 gaf konungur oss af náð
sinni stjórnarskrána.
★
17. júní í ár gefum vjer oss
sjálfir lýðveldisstjórnarskrána.
it
Að baki jieirri niðurstöðu,
sem nú er að verða í stiórn-
málum, liggur hörð barátta og
mikil frægðarsaga Islendinga. I
far binna mörgu stjórnmála-
sigra kom hin öra framför á öll
um sviðum. Fjárlagafrumvarp-
ið, sem danska ráðherrabrotið
lagði fyrir Alþingi 1875, var
þannig: tekjur kr. 247.906,00,
gjöld kr. 203.788,00. Tekjur
samkvæmt núgildandi fjárlög-
um eru 94 miljónir. 1874 var
engin brú og enginn brautar-
stúfur á Islandi. Sjávarútveg-
urinn var aðallega rekinn á smá
bátum. I Hafnarfirði voru að
vísu skútur 15 til 40 lesta og
hákarlaskip á Eyjafirði. Engir
vitar voru hjer á landi.
En nú? Mikill fiskifloti, milli
landaskip, brýr, vegir og vitar.
Landið er orðið nýtt laiul. Ein-
ræðisstjórnin lagði visna hönd
á alt líf vort á hinum Iiðnu öld-
um. Fátæktin stóð í hverju
spori, og þó voru ríkustu fiski-
mið heimsins kringum landið,
eins og nú, og ræktunarmögu-
leikar eins og nú. Ef feður vor-
ir og mæður, sem lifðu undir
kúgun fyrri alda, gætu greitt
atkvæði nú — efast nokkur um,
hvernig það atkvæði mundi
falla — efast nokkur um, að
þau mundu hvísla að börnum
sínum og barnabörnum: MUN-
IÐ EFTIR MJER OG SEGIÐ
JÁ.
★
Og þeir, sem hafa horft á hin
ar risavöxnu framfarir, sem
hafa magnast því meir sem frels
ið hefir skinið á hina starfandi
íslensku hönd, hvernig eiga
þeir að segja annað en já?
★
Hver sá Islendingur, sem seg
ir nei, hver sá Islendingur, sem
greiðir ekki atkvæði, hann
bregst þjóð sinni. Og hann mun
iðrast þess sárlega. Hvernig
ætlar hann á sínum tíma að
skýra það fyrir börnum sínum,
að hann studdi þá visnu er-
lendu hönd, en sló á þá íslensku
starfandi hönd? Og ef hann á
engin börn, hvernig ætlar hann
að verja það fyrir sjálfum sjer
í einrúmi, að hann neitaði fóst-
urjörð sinni að gefa henni það
frelsi, sem hún hefir þráð?
★
Sú hönd, sem neitar ættjörð-
inni um frelsið, verður að hinni
visnu hönd. Þeir, sem gleyma Is
landi nú þegar mest á ríður,
gleyma sjálfum sjer!
★
Munið eftir ættjörðinni og
hún mun muna eftir yður!
Árið 1874 blakti danski fán-
inn yfir Island. Nú hyllum vjer
íslenska fánann með því að
segja öll einróma JÁ!
Sig. Eggerz.
yjíhverji óLri^a
j Ú' cL
lecici iíLinu
ClCý
Þau mistök urðu, að í ávarpi j
til íslenskra stúdenta, sem birt- j
ist í seinasta tölublaði Mbl., stóð J
í upphafi ávarpsins: Nefnd sú, i
sem kjörin var, en átti að vera:
Stjórn nefndar þeirrar, sem kjör j
in var ....
Kosningarnar.
í DAG OG NÆSTU DAGA
gengur íslenska, þjóðin að kjör-
borðinu til að velja eða hafna. Að
þessu sinni er það ekki vandi að
velja. Það er ekki kosið um ein-
staka menn eða pólitíska flokka.
Það er framtíð lands og þjóðar,
sem kosið er um. Sjálft fjöregg
íslensku þjóðarinnar. Enginn er
í vafa um, hvernig þær kosningar
fara, sem nú standa yfir. Þær
geta ekki farið nema á einn veg.
En það er mikils vert, að sem
allra fiestir kjósendur sýni vilja
sinn. Aldrei hefir riðið eins á )>ví
við neinar kosningar, sem fram
hafa farið á Islandi, að ailir at-
kvæðisbærir Islendingar komi á
kjörstað og greiði atkvæði.
Þó kosningarnar standi yfir í
3 daga, ættu allir, sem geta kom-
ið því við að kjósa fyrsta dag-
inn og ekki síðar en á morgun.
Þeir, sem kosið hafa, fá merki. í
kvöld þurfa sem flestir að hafa
fengið þetta merki og á mánu-
dag má ekki neinn atkvæðisbær
maður sjást, sem ekki hefir feng
ið merki um það að hann sje bú-
inn að kjósa.
En menn geta gert meira en að
kjósa sjálfir. Þeir geta rætt við'
kunningja sína og gengið úr
skugga um, hvort þeir sjeu búnir
að kjósa. Tillaga mín um, að á
hverju heimili verði einn eftir-
litsmaður, sem sjái um að allir
atkvæðisbærir menn á héimilinu
kjósi, hefir fengið góðar undir-
tektir.
Kjörorð kosningadaganna er:
Allir kjósendur á kjörstað.
©
Kjósendadekur.
VIÐ ÞESSAR KOSNINGAR
ætti ekki að koma til greina neitt
kjósendadekur. Hver og einn
kjósandi á að skilja, að hann er
ekki að gera það fyrir neinn
nema sjálfan sig og þjóð sína, að
greiða atkvæði. Þeir, sem heil-
brigðir eru og geta gengið á
kjörstað eiga að gera það þegj-
andi og hljóðalaust, en ekki að
gera þeim, sem um flutningatæk
in sjá, erfiðara fyrir uip flutninga
á því fólki, sem þarf þeirra með.
Látið ekki sækja* yður heim, ef
þjer getið komist sjálfir á kjör-
stað. Það eru margir menn, sem
heilsu sinnar vegna munu biðja
um hjálp til að komast á kjör-
stað. Flestir þeirra, sem á því
þurfa að halda hefðu viljað geta
gengið óhaltir á kjörstað.
Það verður ánægjustund fyrir
hvern einasta^slending að greiða
atkvæði. Það hefir fallið í hlut
þeirrar kynslóðar, sem nú byggir
þetta land, að ganga endanlega
frá endurreisn lýðveldisins á ís-
landi. Við munum ekki bregðast
þeirri skyldu, sem við höfum ver
ið svo heppin að á okkur hefir
verið lögð.
•
Reykjavíkursafn.
EINN AF ÁHUGASÖMUSTU
Reykvíkingum, um alt er að sögu
Reykjavíkur lýtur, Sigurður Hall
dórsson trjesmíðameistari, hefir
bent mjer á í sambandi við til-
lögu mína um Reykjavíkursafn-
ið, að Reykvíkingafjelagið hafi
þegar lagt drög að kaupum á
söfnum Georgs Ólafssonar banka
stjóra og Jóns Helgasonar bisk-
ups.
Það mun gleðja ReyXvikinga að
heyra þetta og gefur vonir um,
að framkvæmdir verði í þessu
máli.
9
Kirkjuklukkur.
„ÞAÐ ER TILKYNT, að allar
**♦ ♦> ‘i* ♦> •!»*!• ♦> »*• »|* •% .*»
’ kirkjuklukkur landsins eigi að
| hringja inn lýðveldið á íslandi“,
sagði kunningi minn við mig í
gær. „Það er góð hugmynd, en
þó því aðeins, að allar kirkju-
klukkur landsins sjeu í lagi. En
mjer er nær að halda og hefi enda
sannanir fyrir því, að það er
fjarri því, að svo sje. Það bar við
í sveitakirkju ekki allfjarri
Reykjavík fyrir skömmu, að jarð
• syngja átti mann. En það var
hvorki hægt að hringja þegar
kistan var borin inn nje út úr
kirkjunni, vegna þess, að kirkju-
klukkurnar voru í ólagi og hafa
verið það lengi“.
Skúrinn á Lækjartorgi
I SAMI MAÐUR, sem sagði
rnjer það, sem að framan er sagt
um kirkjuklukkurnar, mintist á
| Ijóta skúrinn á Lækjartorgi. Sagð
ist hann hafa góðar heimildir fyr
ir því að þessi skúr hefði aldrei
verið leyfður, heldur hafi aðeins
verið gefið leyfi fyrir skóburst-
ara-stól á Lækjartorgi.
En það, sem er verra við þenna
skúr er, hvað hann er ljótur og
óprýðir umhverfið, er að ófyrir-
leitnir dónar nota hann að nætur
j lagi sem skjól til að kasta af sjer
vatni. Er þegar farinn að mynd-
ast þarna óþefur af verstu teg-
und.
Skúr þessi þarf að hverfa af
torginu og enda mun það vera
^ ætlunin.
Illa farið með peninga.
ÞAÐ ER talað um, að almenn-
ingur á íslandi fari illa með pen-
(inga hin síðari árin og víst mun
! vera eitthvað hæft í því. En þeg-
ar talað er um illa meðferð fjár-
muna, er venjulega átt við að
peningum sje eytt í óþarfa.
En það er slæm meðferð pen-
inga í annari merkingu, sem jeg
j á við að þessu sinni. Það er ó-
þrifaleg meðferð peningaseðla.
jHjer er um heilbrigðisatriði að
I ræða fyrst og fremst. Það myndi
enginn setja óhreina peningaseðla
S í veski sitt, eða snerta á þeim,
ef menn sæju í smásjá, hvað
kvikt ,er á þeim stundum.
Það er alveg óþarfi að láta skít
uga peningaseðla vera í umferð.
Bankarnir skipta rifnum og skít-
ugum seðlum fyrir nýja og ef
menn, sem hafa peninga undir
höndum gerðu sjer að reglu, fyr
það fyrsta að fara vel með pen-
ingaseðla og síðan skipta þeim í
bönkunum, er þeir verða óhrein-
ir, myndi þessum sóðaskap verða
kipt í'lag.
Ruslkörfurnar.
Eftir að ruslkörfurnar voru
,,brynvarðar“, eða gerðar úr
blikki í stað vírnets, hafa þær
fengið að vera nokurnveginn í
friði og þar af leiðandi komið
að góðum notum.
En þó er það á nokkrum stöð-
um, sem mönnum hefir tekist að
skemma körfurnar og þá fer nú
gamanið að grána. Þar sem
skemdarvörgum hefir tekist að
beygla, eða rífa bikkið, geta körf
urnar orðið hættulegar vegfar-
endum, eða rjettara sagt fötum
vegfarenda. Hefir það komið fyr
ir nokkuð oft að föt manna hafa
fest í körfumjm og þau rifnað.
Þess er að vænta, að gott eftirlit
verði haft með því, að )>ær körf-
ur verði teknar niður, sem
hættulegar eru í þessu tilliti.