Morgunblaðið - 19.08.1944, Blaðsíða 5

taugardagur 19. ágúst 1944.
M 0 R G U N E L A Ð I Ð
6
Húsfreyjan að Kirkjubóli í Dýrafirði
HINN 4. júní árið 1943 and-
aðist að heimili sínu Kirkju-
bóli í Þingeyrarhreppi merkis-
konan Guðmunda M. Guð-
mundsdóttir, tæpra 69 ára að
aldri. Andlát hennar bar að
fyrr en varði, þó hún væri þetta
,við aldur, því hún hafði verið
mjög heilsuhraust alla æfi, þar
til síðla vetrar 1942, að hún
kendi sjúkdóms, er ört ágerðist,
en læknavísindin rjeðu ekki
við. Hún var jarðsungin að
Þingeyri 14. sama mán — á
hvítasunnudag — að viðstöddu
fjölmenni og mjög virðulega
hluttekningu hjeraðsbúa.
Guðmunda sál. var fædd að
Hólum í Þingeyrarhreppi 2.
sept. 1874 og var næstfyrsta
barnið af 14, er foreldrum
hennar fæddust.
Með sanni má segja, að Guð-
munda var af góðu bergi brot-
in og skal hjer lítilsháttar á
það bent.
Foreldrar hennar voru hin
alkunnu manndóms- og heið-
urshjón: Guðmundur Nathan-
aelsson og Margrjet Guðmunds
dóttir frá Hólum. Þau hófu bú-
skap á Kirkjubóli 1878 og
bjuggu þar til ársins 1908 við
batnandi hag og blómstrandi
barnalán, því 12 börnin þeirra
nutu þar síns fyrsta menning-
arþroska. Óhikað fullyrði jeg,
að fá heimili hjer vestanlands
hafa jafn trúlega varðveitt og
í hávegum haft bestu venjur og
kosti íslensks sveitaheimilis, en
þó var þar nýjum straumum
jafnframt gefinn gaumur.
Föðurætt Guðmundií er ekki
kunn, að öðru en því, að einn
forfaðir föður hennar er sagð-
ur að hafa flust til Dýrafjarðar
af Norðurlandi í Móðuharðind-
unum. En móðurætt hennar er
rakin að nokkru leyti þannig:
Guðrún í Hólum, móður-
amma Guðmundu, var dóttir
Bjarna Jónssonar í Lambadal
og konu hans Elísabetar Mark-
úsdóttur prests á Söndum j
Dýrafirði. Var hann talinn
merkisprestur á sinni tíð. Kona
sjera Markúsar var Elísabet
Þórðardóttir, stúdents frá Vig-
ur Ólafssonar lögsagnara á
Eyri í Seyðisfirði Jónssonar.
Voru þeir feðgar, Þórður stúd.
og Ólafur faðir hans, taldir
meðal merkustu Vestfirðinga
á þeirri tið. Er margt manna
hjer vestra frá þeirrr komið.
Þess má og geta, að föðuramma
Jóns forseta var Ingibjörg, syst
ir Þórðar stúdents. Móðurafi
Guðmundu var Guðmundur
Guðbrandsson bóndi- í Hólum
Guðmundssonar, bónda á Hofi,
en kona þessa síðarnefnda
Guðmundar var Guðrún Guð-
brandsdóttir, bónda í Hólurn
Sigurðssonar, bónda sama
stað Guðbrandssonar, bónda á
Gerðhömrum, Sigurðssonar pró
fasts í Holti Jónssonar próf. í
Vatnsfirði Arasonar sýslum. í
Ögri Magnússonar sýslumanns
hins prúða Jónssonar. Kona
sjera Sigurðar í Holti var
Helga dóttir sjera Páls Björns-
sonar í Selárdal, en kona sjera
Jóns próf. í Vatnsfirði var
Hólmfríður Sigurðardóttir
Odssonar biskups Einarsson-
ar prests og sálmaskálds í Ey-
dölum Sigurðssonar. Kona Ara
sýslum. í Ögri var Kristín dótt
Eftir Bj. Guðmundsson
ir Guðbrandar biskups Þor-
lákssonar.
Þetta nægir til að sýna, að
stofnjnn er góður, en við vit-
um, sem til þekkjum, að grein
sú, er hjer um ræðir og af hon-
um er sprottin, var samræm
honum.
★
FJÖGURRA ÁRA gömul
fluttist Guðmunda með foreldr
um sínum að Kirkjubóli, þar
sem hún svo ól allan sinn ald-
ur. — Þar naut hún i fylsta
mæli föðurumhyggju og móð-
urástarinnar, er síðar varð svo
ríkur þáttur í lífi hennar sjálfr
ar. Þar vann hún fyrstu smá-
barnshandtökin sín, er smá-
efldust og urðu að þróttmikl-
um húsmóðurstörfum. Þar er
hún hin mikla stoð móður sinn
ar við fóstur yngrj. systkina og
elsti og sjálfsagðasti leiðtoginn
í hinum stóra systkinahóp. Þar
festir hún ást á gróanda lífs-
ins, bæði jurta og dýra, sem
henni síðar varð svo mikil un-
un að vinna að, með manni sín
um og börnum.
Uppeldissystir og vina Guð-
mundu sál. segir, að hún hafi
verið mjög námfús og átt mjög
ljett með að læra barnalær-
dóminn lijá heimiliskennara
þeim, er foreldrar hennar
höfðu. Þessari bókhneigð hafi
hún haldið alla æfi, notað
hverja kvöldstund til þess að_
lesa, og þá helst lesið upp-
byggilegt og fræðandi efni, því
ljelegar bókmentir hafi aldrei
svalað fróðleikslöngun henn-
ar.
Árið 1905 giftist Guðmunda
eftirlifandi manni sínum,
Bjarna Magnúsi Guðmunds-
svni frá Arnarnúpi í sömu
sveit. Á þessu gamla og góða
sæmdarsetri hófu ungu hjónin
búskap sinn, en fluttust að
Kirkjubóli árið 1908, þar sem
þau bjuggu þar til hún dó.
Þeim varð fimm barna auð-
ið. En árið 1928 urðu þau fyr-
ir þeirri þungu sorg að missa
elsta barnið sitt, Magnús Jón,
22 ára. Var hann mikið manns
efni og var sár harmur kveð-
inn að heimilinu við fráfall
hans.
Hin börnin þeirra'eru:
Margrjet, gift Kristjáni Guð
mundssyni frá Haukadal í
Dýrafirði. Eru þau nú búsett
á Akranesi. Aðalbjörg, gift
Eilert Ásmundssyni skipstjóra,
Akranesi. Vjesteinn, kvæntur
Rósu Guðmundsdóttur, ættaðri
af Eyrarbakka. Er hún upp-
eldisdóttir Guðmundar Krist-
jánssonar, skipstjóra frá
Haukadal. Vjesteinn er nú
verslunarstjóri í Ytri-Njarð-
víkum. Ásdís, gift Guðmundi
Jónssyni frá Þingeyri. Eru þau
nú tekin við búi á Kirkjubóli.
Þess utan eignaðist maður henn
&r dreng, sem Knútur heitir,
og er nú tekinn við búi á hálfu
Kirkjubóli. Dreng þennan
fóstraði Guðmunda og annað-
ist frá fyrsta og var honum í
hvívetna .eigi síður en sínum
eigin börnum.
Ein systra Guðmundu veikt-
ist alvarlega á barnsaldri og
náði ekki nema að nokkru
leyti starfsþroska andlegum og
líkamlegum. Þessa systur sína
tók hún að sjer og ól önn fyrir
henni, með dæmafárri um-
hyggjusemi og fórnarlund, til
sinnar hinstu stundar.
•JEG, sem þessar línur rita,
naut þeirrar ánægju að starfa
á heimili þeirra hjónanna á
Kirkjubóli eitt sumar á fyrstu
búskaparárum þeirra. Mjer
finst nú, þegar jeg rifja upp
endurminningarnar frá þessu
sumri, að það hafi, auk ánægj-
unnar, verið mjer allþýðingar
mikil skólaganga á margan
hátt.
Það mun jafnan sannast, að
húsmóðirin setur mestan svip
á heimilið, þó margt annað
hjálpi tíl þess, og svo reyndist
það hjer. Prýðin i útliti allra
hluta, er heimilinu tilheyrðu,
var eins og prýðin í umgengn-
inni.
Þegar jeg nú sje húsfreyjuna
fyrir mjer í endurminningum
þessa sumars, með allan sinn
ákafa, ötulleik og skörungs-
skap, hjúpað þeim ljettleika,
snilli, ljúfmensku og háttprýði,
sem hreif hug hvers manns, er
henni kyntist, þá kemur eins
og sjálfboðin sannun í huga
mjer erindi, er Bjarni Thorar-
ensen orti um kunnan kven-
skörung:
Ei þó upp hún fæddist
í öðlinga höllum,
látsnild lipur, var henni
sem lofðunga frúvum.
Kurteisin kom að innan,
sú kurteisin sanna,
siðdekri öllu æðri
af öðrum sem lærist.
Þegar gesti bar að garði var
Guðmundu auðsæ nautn að
hlýða helgum lögum sannrar,
íslenskrar gestrisni og jafn-
framt hlýða á frjettir géstanna,
að gömlum sveitasið. — Dag-
dóma og þvaðurmæli vildi hún
ekki heyra. —- Armar gestrisnu
hennar náðu raunar lengra'en
til þeirra, er að garði bar. —
Hún átti 'vini víða og trygð
hennar brást aldrei. Það Ijet
aldrei mikið yfir sjer, sem
Guðmunda gerði, því mun
hjálpsemi hennar við bág-
stadda hafa verið meiri en
sást. — Æskusystir og vinkona
Guðmundu átti eitt sinn við að
stríða sorgarraun. Um afskifti
vinkonu sinnar, af því segir
hún:
Þá varð mjer harmahuggun
návist þín, '
mín hjartkær vina! — Því
jeg aldrei gleymi.
Þú skildir mig, þú skildir
tárin mín,
er skýla þá jeg vildi fyrir
heimi.
Þá var sem lýsti ljós um
um dimman stig,
og litir breyttust, þeir er
sorgin málar.
Og yndisgeislar aftur hrestu
mig,
af endurskini þinnar hreinu
sálar.
★
Á SVEITAHEIMILUM mun
það alkunna, að húsfreyjan
þarf stundum að vaka nokkuð
fram á nætur, því starfsdagur-
inn er henni oft of stuttur.
Mjer er minnistætt með hve
undursamlegum hljóðleik T>ess
ar vökur voru á Kirkjubóli og
var sú varfærni sprottin af
virðingunni fyrir hvíldaxþörf
annara, meðan konan vakti og
vann.
Það þurfti að vanda varning
þann, sem sendur var á sölu-
markaðinn. Það mátti aldrei
sannast, með rökum, að frá
Kirkjubóli kæmi óboðleg vara.
Maðurinn, sem jeg starfaði
mest með þetta _sumar, er nú
fyrir nokkru dáinn. Jeg get
ekki leitt hjá mjer að nefna
hann í sambandi við heimili
húsfreyjunnar, sem jeg er að
minnast, svo samgróinn var
har i því. Hann hjet Pjetur
Olafsson og var kvæntur föð-
ursystur Guðmundu, og höfðu
þau hjónin verið hjú foreldra
hennar. Hann var búhagur í
besta lagi á málm og trje. Hann
var glaðlyndur og góðlyndur
og afburða sögufróður; sjer-
staklega voru Islendingasög-
urnar honum kærar. Jeg held,
að hann hafi kunnað flestar
þeirra, að efni til, og sannfærð
ur er jeg um, að söguþekking
hans, fróðleiksást og frásagn-
arsnilli hefir fallið í góðan
jarðveg hjá Kirkjubólsbörn-
unum. — Við stóðum einn ár-
dag að.slætti, þar sem kvíærn-
ar röltu bítandi í hægðum sin-
um framhjá okkur. Segir þá
Pjetur með miklum innileik:
„Mikil unun værður nú að gefa
þessum blessuðu munnum
tugguna í vetur“. Þessum
manni var starfið meira virði
en greiðslan fyrir það. Hann er
í anda farinn að njóta gleðinn-
ar af yetrarstarfinu í háönnum
sumarsins. Það er ómetanlegt
að geta þannig helgað sig starfi
sínu. Jeg nefni þetta til að
sýna, að það voru fleiri en hús
móðirin, sem lifðu í starfi sínu
á þessu heimili; svona var alt
heimilið frá þeim æðsta til hins
lægsta, ef orða mætti það svo.
★
TRÚRÆKIN var Guðmunda
og lagði mikla rækt við að inn-
ræta börnum sínum kristindóm
og siðgæði. Heimilisguðrækni,
að fornum sið, var þar jafnan
ar börn hans. Alt heimilisfólk-
ið unni sönglist og varð því
héimilisguðsþjónustan þar til-
komumikil og fögur.
Þegar útvarpið kom, var
öllu, sem mikilsvert og gagn-
legt þótti, tekið með fögnuði,
en ekki þótti Guðmundu út-
v'arpsguðsþjónusturnar, þó
góðar væru, geta komið í stað
kirkjugöngu.
Það er raunar óþarfi að vera
að tína til nokkur sjerstök hús
móðurstörf, þau fóru henni öil
svo vel úr hendi, að til fyrir-
mvndar var.
Afskifti hennar af menning-
armálum út á við voru með
sama marki brend. Hún vann
af miklum áhuga og þrótti í
kvenfjelagi sveitar sinnar og
átti drjúgan þátt í því stór-
myndarlega átaki, er fjelagið
gerði, er það kom sjer upp
prýðilegu samkomu- 'og fund-
arhúsi í Haukadal.
Það þurfti ekki langa kynn-
ingu við Guðmundu sál. til að
finna, hvílíku afli manndóms
og göfgi hún hafði yfir að ráða
og' þó að fyrir kæmi, að stór-
lyndi hennar og áhugi leiddi
hana, í ofði, lengra en hvers-
dagslega, þá skipaði hughlýja
vináttan að vörmu spori önd-
vegið í vúðmótinu.
★
ÞEGAR þau Kirkjubólshjón
in áttu silfurbrúðkaup sitt 30.
sept. 1930, sendi vinkona
þeirra, Kristín Jónsdóttir ljós-
móðir þeim ljóðakveðju. Er sn
sæmdarkona nú nýlátin, en
mjer þykir við eiga að tilgreina
hjer nokkur fögur sannmæli
hennar úr þvú ljóði:
Ást bjó- í hjörtum, horft var
framtíð móti,
með heitri þrá að vinna
margt og þarft;
og þótt á köflum þyrfti að
ryðja grjóti
úr þröngri götu, fram að
stíga djarft.
Mörg hefir vonin hlotið
fagra fylling,
og framsókn dygga enginn
stöðvast leit.
Hinar sem brustu, þolgeðs
þrek og stilling,
þegjendi gróf í vígðum hug-
arreit.
Friðsælublær er yfir afdals-
bygðum,
en orku snjallrar krefja
störfin þar.
I fjalla skjóli frónskum
\ megindygðum,
friðhelgur staður lengi bú-
inn var.
Þessar síðustu ljóðlínur eru,
að mínu viti, dásamlega valin
og sönn einkunn Kirkjubóls-
heimilisins.
Ekki get jeg látið hjá líða að
geta þess, að sonur skáldkon-’
unnar, er ljóðið sendi, sagði
mjer, að Guðmunda hefði oft
komið í vinarheimsókn til
hans og fjölskyldunnar. Kvað6t
hann eiga erfitt með að koma
orðum að, hvílík fylling ein-
hvers góðs og hugnæms hefði
uppljómað heimili sitt meðan
hún dvaldi þar, því líkast, sem
komin væru jól og búið að
um hönd höfð, þó með nýrri J kveikja í hverjum krók og
tíma viðhöfn, því heimilisfað- kima. Svo hafði og tómleikinn.
irinn Ijek á harmoníum, og síð Framhald á 8. síðu.