Morgunblaðið - 26.11.1944, Blaðsíða 9

Sunnudagur 26. nóv. 1944.
MORGUNBLAÐIÐ

Minningarathöfn.
Á FIMTUDAGINN var hlýddi
þjóðin á minningarathöfn þá,
er haldin var í dómkirkjunni
vegna mannskaðans af Goða-
fossi. Þar flutti sjera Bjarni
Jónsson vígslubiskup alvöru-
þrungna huggunarræðu, með
þeim hjartans hita, sem gat
engan látið ósnortinn, er heyrði
þann ræðuflutning.
Ilann mun vera sá núlifandi
íslendingur, er flytur flestar
ræður á ári hverju. Honum
tekst þeim mun betur, sem til-
efnið er meira. Hann talaði
kjark í syrgjendur að þessu
sinni, svo eftirminnilegt er. —
En þegar slíka mannskaða ber
að höndum, eru syrgjendurnir
öll þjóðin.
Þess mintist hann rjettilega
í ræðu sinni. Þetta finna allir.
I því er fólginn styrkur smá-
þjóðarinnar. Þegar á reynir,
finnum við íslendingar til,
eins og við værum ein fjöl-
skylda.
Mjer liggur við að segja, að
þessi samúðartilfinning, af
hverju sem hún sprettur, af
slysum, mannskaða eða þjóðar-
vanda, muni vera sterkasta afl
taug þjóðlífsins. Takist að efla
hana, þá eigum við þjóðvörn,
sem getur dugað okkur gegn
margskonar hættum.
Goðafoss.
í RÆÐU og riti, í blöðum og
á mannamótum, hafa atburð-
írnir í Faxaflóa þann 10. nóv.
oft verið nefndir Goðafoss-
-slysið. En þetta er að vissu
leyti rangnefni, er stafar af því
að þegar þjóðin hefir mist menn
í sjóinn, þá er venjan sú, að
um slys sje að ræða. Nokkrar
undantekningar hafa þó verið
frá þessu í núverandi styrjöld.
Mönnum er m. a. enn í minni
árásin á vjelskipið Fróða, hjer
fyrir sunnan land, er nokkuð
af skipshöfninni var skotið til
bana, þó aðrir skipverjar björg
uðust við illan leik til Vest-
mannaeyja, enda þótt allir
skipsstjórnarmenn væru falln-
ir. Menn muna fjöldamorðin á
Reykjaborg, er hinir þýsku
kafbátsmenn lintu ekki skot-
hríðinni, fyrri en flestallir voru
drepnir eða særðir til ólífis, og
skipinu sökt, en hending rjeði,
að nokkur var til frásagnar um
þann ójafna leik, milli vopn-
lausra íslendinga, og mannanna
með öll morðtólin.
I orðsins venjulegu merk-
ingu eru atburðir slíkir, ekki
slys, frekar en það, er Grettir
Ásmundarson var myrtur í
Drangey. Nema ef nefnt væri
slys, sú ógæfa, að menn eins og
banamenn Grettis skyldu hafa
verið til. Og sama nafni væri
nefnt heimsólánið hroðalega,
að vítisstefna nasista gat risið
upp meðal mannkynsins.
Þau mannslíf sem glötuðust
með Goðafossi, urðu þeirri hel-
stefnu að bráð. Þau morð voru
framin með ráðnum hug. Hjer
gat frá sjónarmiði árásarmanna
ekki verið um neinn hernað að
ræða, ekkert sem kom styrj-
öld við, ekkert, nema að gera
aðför með ægilegum morðtól-
um að varnarlausu fólki.
Helstefnan.
Sorti grúfir yfír þjóðunum,
sagði sr. Bjarni Jónsson í
minningarræðu sinni. Þau til-
færðu ritningarorð eiga sannar-
lega við í dag.
REYKJAVÍKURBRJEF
Lítum til frændþjóðar okkar
Norðmanna, næstu nágranna
okkar, íbúa Norour-Noregs,
þess fólks, sem náttúran hefir
búið líkust skilyrði og þau, er
landið okkar veitir. Þar eru nú
heil hjeruð lögð í auðn, fólkið
tugþúsundum saman rekið út
á gaddinn, hús þeirra brend,
kvikfje eytt. Klæðlítið, malar-
laust, altslaust verður fólkið að
fara á vergang, yfir langan veg,
fjöll og firnindi, til þess að leita
hjálpar. Þeir, sem hika við að
halda af stað, fá byssuhlaup í
bakið. Þeir, sem leita sjer að
felustað í rústum heimila sinna,
neita að fara, eru teknir af lífi.
Fjöldi fólks, gamalmenni, kon-
ur og börn, láta lifið á hjarn-
inu. Til hvers er allt þetta? —
Böðulsfingur nasismans hafa
náð tangarhaldi á þessu varn-
arlausa fólki. Land þeirra á að
leggjast í auðn. Og fólkið að
farast Hvert er afbrot þeirra,
sem þannig eru leiknir af misk
unarlausu herveldi? Hvað hafa
þeir til saka unnið?Það eitt, að
þeir unna fretsinu og fóstur-
jörð sinni. Og kjósa dauðann
fyrir byssukúlum fjandmann-
anna, heldur en kvika frá trún
aði við þjóð sína og fósturjörð.
Hafa menn hjer á landi al-
ment gert sjer það ljóst, hvað
er að gerast í Norður-Noregi
þessa daga? Geta menn sest að
matborðum í hlýjum, vistlegum
heimilum sínum, án þess að sú
ósk komi fram í vitund þeirra,
að þau matföng sem menn
njóta, og klæðin, sem menn
bera, mættu vera horfin yfir
hafið til þúsundanna sem
hraktar eru af villimönnum
eftir öræfum Norður-Noregs?
í Svíþjóð.
í SVÍÞJÓÐ hafa þessa daga
komið fram háværar raddir um
það, að nú þurfi sænska þjóðin
að efna til mikillar hjálparstarf
semi. Óskað er eftir forgöngu
Rauða Krossins. Að sendur
verði skipafloti til Norður-
Noregs, sem flytji flóttafólkið
alt til Svíþjóðar.
Um langan veg er að fara.
Skipakostur e. t. v. ekki næg-
ur við hendina., Fólkið er hús-
næðislaust, hungrað og klæð-
lítið. Bent á að slík hjátp myndi
verða of seinvirk. Slungið er
upp á, að leyfi fengist hjá Þjóð
verjum. til þess að flytja hið
bágstadda og aðframkomna fólk
til- Narvikur, og koma því það-
an með járnbraut í einum
straum inn í Svíþjóð.
Við ístendingar þekkjum,
sem betur fer litið til hernao-
arreksturs. Það er máske þess
vegna sem við eigum erfiðara
með að skitja, að ekki skuli
vera hægt að leysa þella flótta-
mannamál á einfaldari hátl.
Tilíölulega er stutt leið, úr
öllum þeim bygðum Norður-
Noregs, sem Þjóðverjar nú eyða
og til næslu sænsku landa-
mæra. Ilin norsku hjeruð eru
að mestu strandlengja, sem um-
lýkur að heita má sænskt land-
Eftir þessari strandlengju er
fólkið rekið áfram uns það gefsl
upp eða verður' úti.
Við sænsku landamærin eru
vopnaðir þýskir landamæra-
verðir. Þeir norskir menn, kon
ur og börn, sem leita hælis, með
því að smjúga fram hjá varð-
25. nóv. 1944.
liði þessú, er hundelt og skotið,
ef til þess sjest.
Samt freista margir að kom-
ast þessa leið. En austan við
landamærin eru hjálparstöðv-
ar reistar, til þess að hjúkra og
hlynna að því fólki, sem kemst
inn á sænska grund.
Hjer í fjarlægðinni er spurt:
Þvi er ekki hægt að fá þessi
landamæri opnuð, úr því Svíar
eru boðnir og búnir að taka við
þessu fólki, og hlynna að því af
bróðurkærleika sínum? Hvaða
gagn skyldu nasistar hafa af
því, að reka hið heimilislausa
fólk suður eftir strönd Noregs?
Til þess að það týni tölunni,
því fækki? Til þess að sýna
grimd sína og miskunarleysi
gagnvart þeim varnarlausu í
hinni fullkomnustu mynd? Jeg
sje ekki aðra skýringu líklegri.
Þýski herinn innibyrgir eng-
in hernaðarleyndarmál frá þess
um slóðum. Því svo margir
komast lífs af til Svíþjóðar, að
þeir geta sagt alt sem almenn-
ingur veit að þarna er að ger-
Stjórnarandstaðan.
STJÓRNARANDSTAÐAN frá
hendi Framsóknarmanna er alt
af með sama svip, altaf jafn
vandræðaleg. í umræðum á
þingi hjer á dögunum um ný-
byggingaráðið tóku Framsókn-
armenn upp talsvert málþóf
gegn starfi og stefnu stjórnar-
innar. En mjög fór það í handa
skolum hjá þeim, eins og við
var að búast.
Þegar Framsóknarflokknum
var skrifað þann 14. september
í haust, um þátttöku í stjórn-
armyndun, þá fjellust Fram-
sóknarmenn á alt það, sem nú
er á steínuskrá ríkisstjórnar-
innar um nýsköpun f atvinnu-
lífinu. Þetta verða Framsókn-
armenn að viðurkenna i hvert
sinn, sem á það er minst við
þá, vegna þess, áfi þetta er skjal
lega staðfest. Og í samningum
12 manna-nefndarinnar, sem
hafði stjórnarmyndún til með-
ferðar, mintust Framsóknar-
menn ekki einu orði á kaup-
lækkanir. Þó þeir nú, eftir
stjórnarmyndunina segi, að taf
arlaust þurfi að lækka kaup.
ast. Innikróun flóttafólksins, er Aður en sljórnin var mynduð
margt býður dauða síns, verð-jhafði Eysteinn Jónsson ekkert
ur því ekki frá mínu sjónar- 1 við það að athuga, þó kaup yrði
miði skoðuð annað en eitt af (hækkað til lagfæringar og sam
óteljandi dæmum um það, j ræmingar, eins og það var orð-
hvernig nasistar leika sjer að að. En eftir að hann og
því að tortíma saklausu fólki.
Ákaílega er það ótrúlegt, ef
satt er, að enn sjeu til hjer á
landi villuráfandi sálir, sem
hafa alt fram á þenna dag, lok-
að augum fyrir stefnu, fram-
ferði og eðli nasismans, sem
hafa neitað sjer um að horf-
ast í augu við staðreyndir nú-
verandi styrjaldar. Jeg get
ekki vikið frá því, að vand-
fundinn er staður fyrir þann
mann innan íslensks þjóðfje-
lags, sem enn í dag telur sig
andlega skyldan Hitler og hyski
hans.
Faxaflói.
RÍKISSTJÓRNIN birti ný-
lega tilkynnfngu um. að mikið
svæði hjer í Faxaflóa væri nú
orðið hættusvæði þegar dimma
tekur. Eru þetta hin alvarleg-
ustu tíðindi, enda þótt þau hafi
ekki komið mönnum að öilu
leyti á óvart. vegna þeirra at-
burða, er á undan eru gengnir.
fjelagar hans sáu, að þeir voru
orðnir pólitískir strandaglópar,
þá var eitt og annað í þeirra
augum þjóðhættulegt og fjar-
stæða ein, sem þeir nýlega
hefðu tjáð sig samþykka í öllu.
Heimilisástæður.
FRAMSÓKNARMAÐUR vest
an af Snæfellsnesi, er nýlega
var hjer á ferð, hafði ýms orð
um stjórnarftokkana. En er
hann var að því spurður hvern-
ig væru framtíðarhorfur Fram
sóknar þar vestra, varð hann
æði daufur í dálkinn og taldi
þær fremur óglæsilegar, enda
ekki við öðru að búast, er sundr
uð væri forustan og sundurleit.
Hann sagði, að nágranni sinn
hefði nýlega kvartað undan
þessu í sín eyru, og sagt að ekki
væri á gpðu von, þegar foringj-
arnir, þeir Hermann Jónasson,
ans örlar á misskilningi, sexa
þarf að leiðrjetta. Hann minn-
ist á, hve framlög landssjóðs
voru lítil til landbúnaðarfram-
fara fyrstu tvo áratugi aldar-
innar og lánsfje, sem bændur
fengu var sáralítið.
Hann segir m. a.:
„Hefðu löggjafarnir íslensku
skilning á því, á fyrsta fimt-
ungi aldarinnar, að jafnhliða
og veitt var miljónum króna til
sjávarútvegs. varð landbúnað-
urinn að fá aðgang að hlið-
stæðu fjármagni, þá hefði mátt
afstýra ýmsum mistökum. •—
Hjer áttu sjer því stað stór-
fetdar misíellur, sem leiddi til
þess, að landbúnaðurinn drógst
mjög aftur úr þetta árabil“.
Vissulega hefðu bændur ver-
ið vel að því komnir að fá meiri
hlutdeild í því takmarkaða láns
fje, sem fyrir hendi var þessa
fyrstu áratugi aldarinnar, þo
hæpið sje, hvort þá hafi verið
skilyrði til gerbreytingar í 3and
búnaði með þeim lánum. En
þegar Steingrímur búnaðar-
málastjóri talar um að „rnilj-
ónum króna hafa verið veilt til
sjávarútvegs'S þá má ekki
gleyma því, að það voru ekki
fjárveitingar löggjafanna, i
styrkformi, eins og búnaðurinn
þárfnast. Hið takmárkaða fje
var lagt í útgerð, til þess m a. að
hin bætta fjárhagsafkoma þjóð
arinnar, er spratt af auknum
sjávarafla, gæti orðið til þess,
að bændur gætu fengið nauð-
synlegan stvrk til varanlegra
jarðabóta.
Sjór og sveitir.
Á ÖÐRUM stað í grein sinni
segir Steingrímur búnaðarmála
stjóri:
„Frumræktun lands er svo
erfitt verk og dýrt, að alger
ofraun er einstaklingum að
inna slíkt af höndum stuðnings
laust“.
Þetta er hverju orði sannara-
Á þessari hugsun byggist meg-
instefna jarðræktarlaganna. •—
En bein afleiðing af þessu er þá
líka sú, að nauðsynlegar fram-
farir í sveitum eru því aðeinss
trvgðar, að vel takist með at-
vinnuvegina við sjóinn.
Það hefir komið fyrir áður,
að Framsóknarmenn hafa ckki
viljað viðurkenna þessi aug-
ljósu sannindi. Fjöldi bænda
Jónas Jónsson og Eysteinn Jóns veit þó sem er, að náttúruskil
son, væru sitt úr hvorri áttinni
Eysteinn í eðli sínu kommúni-
Innan þessa auglýsta svæðis isti, Jónas íhaldsmaður og Her-
mann Jónasson með pólitískar
trúarskoðanir, sem nálguðust
óneíndan einvaldsherra.
Timinn og bænilur.
SAMIILIÐA áróðrinum gegn
stjórninni gerir Tíminn sjer far
um að flytja greinar um bún-
aðarmál. Er það góðra gjalda
vert, þegar vel er á þeim mál-
um haldið. og þau rædd af fag-
eru helstu fiskimið hjer í Fló-
anúm. Að vísu er það ekki á
versta tíma árs, sem þetla dvn-
ur yfir, því bátar, sem stundað
hafa veiðar, við tregan afla á
þessum slóoum nú undanfarið,
eru innan við 20. En haldist alt
í sama horfi fram á vetrarver-
líð, þegar alt að því tífalt fleiri
bátar eiga að stunda fiskiveið-
ar á þessu svæði, þá mun mörg-
um reynast þröngt fyrir dyrum.! legri þekkingu.
Það er því von manma, að hjer
sje um ráðstöfun að ræða, sem
■ þurfi ekki að standa mjög lengi.
Eins og gefur að skilja, cr
ekki hægt ao gera grein ívrir
því opinberlega, hvernig hætt-
unni er varið, sem hjer er um
að ræða. En menn geta ráðið
það af líkum.
Umferð um þetta svæði getur
átt sjer stað meðan dagsbirtu
nýlur. En Ólíklegt að menn vilji
eins og nú standa sakir, leggja
í þá áhættu að fylgja ekki hin-
um auglýstu fyrirmælum.
Nýlega birtist þar hóglega
rituð grein eftir Steingrím
Steinþórsson búnaðarmálaslj.,
þar sem hann ræðir nokkuð
fyrri aðgerðir í framfaramálum
sveitanna og hvað gera þarf í
þeim málum á næstu árums •—
Hann kemst þar að sömu niður
stöðu og öft hefir verið benl
á hjer, ao þeir bændur, sem
geta ekkr aflað heyjanna á vjel
tæku ræktarlandi, þeir hljóta
að dragast aftur úr og jafnvel
flosna upp.
En í grein búnaðarmálastjór-
vrðum lands vors er þannig
háttað, að sveitirnar verða að
fá stuðning af sjávarútvegnum
til þess að þar geti dafnað sú
atvinna og það menningarlíf,
sem allir Islendingar óska eftir
að trygt verði í framtiðinni.
Aburfíarverksmiðjan.
í TlMANUM er nýlega talað
um það. að núverandi stjórn-
málaflokkar vilji tefja stofnun
áburðarverksmiðjunnar. Tím-
inn ætti að tala sem minst um
tafir á því máli, því enginn hef
ir lafið það meira en -flokks-
maður hans, Vilhjálmur Þór.
Eins og lesendum blaðsins er
kunnugt, vildi Vilhjálmur ekki
hlýða á ráð íslenskra manna í
því máli og gekk t. d. fram hjá
Rannsóknaráði rikisins. Fekk
hann amerískan verkfræðing,
sem öllu var hjer ókunnugur,
til þess að koma hingað í svip-
för. VaTð ekki betur sjeð, en
lítið væri reynt til þess að hinn
ameriski heiðursmaður fengi
upplýsingar frá þeim íslensk-
Framh. á bls. 12