Morgunblaðið - 19.12.1944, Síða 4

4
MORGUNULAÐIÐ
Þriðjudagur 19. des. 1944.
LÆKNAR OG LÆKNAKJÖR
DRAMATISKIR viðburðir
eru ofnir inn í starf okkar lækn
anna og oft ver'ðum við að tefla
á hin tæpustu vöð. Fyrstu vend
ingu mína á lifandi fóstri gerði
jeg í kjallaraherbergi móti
norðri, með eldavjel, kartöflu-
poka og kolasekk innan veggja.
Fyrir fáum árum ljet jeg bera
j körfustóli dreng með heiftar-
lega botnlangabólgu heila bæj-
arleið í náttmyrkri og norðan-
hrið og átti þá eftir með hann
25 km. veg til sjúkrahússins, en
.þá og þegar gat maður búist
við, að bíllinn yrði fastur í ein-
Ihverjum snjóskaflinum. Onnur
leið var ekki til bjargar. Svip-
aða sögu hafa aðrir hjeraðslækn
ar að segja. En í ýmsum hjer-
uðum þessa lands á fólkið ekki
einu sinni kost á svona tvísýnu
bjargræði. Þar eru öll sund lok
uð af því að hjeraðið er lækn-
islaust. Þar gerast harmsögur
eins og þær, sem Ragnar Ás-
geirsson hefir nýlega lýst í
ferðasögu um Austurland.
Læknavandræðin úti um
land eru ekki eingöngu að
kenna linku ungu mannanna í
læknastjett. Skammsýni og smá
«álarskapur ráðandi manna
Jjjoðfjelagsins hefir í meira en
aldarfjórðung verið að fæla
unga menn og framgjarna frá
því að takast á hendux hjer-
aðslæknisstörf úti um sveitir
landsins. Þó eru hjeraðslækn-
isstörf í sæmileg.um hjeruðum
að mörgu leyti skemtilegri en
bið eirðarlausa snatt. sem lækn-
ar í stórum kaupstöðum eiga
við að búa. Jeg tala þar af
reynslu, því að jeg hef þjónað
.sveitahjeruðum í meira en ára-
tug og gegnt læknisstörfum í
stórum kaupstað nokkuru leng-
tir.
Sagan af viðskiftum hins op-
inbera við hjeraðslækna er Ijót
saga og lýgileg. Alla heims-
•‘stvrjöldina fyrri, í fjögur löng
ár verðbólgu og dýrtíðar, neit-
aði Alþingi íslendinga hjeraðs-
læknum um hækkun á taxta,
en hann var þá 1 króna fyrir
skoðun og 30 aurar um tímann
á ferðalögum að degi til, en 50
aurar að nóttu. Þetta hafði ver-
ið tímakaup verkamanna fyrir
atríðið. Að lokfum tvöfölduðu
læknar sjálfir taxta sinn. Al-
menningur Ijet sjer það vel
líka og stjórnarvöldin treyst-
list ekki til að mótmæla því.
Einstaka læknir fylgdi þó alla
tíð bókstaf taxtans. Svo var um
collega einn á Vesturlandi, rosk
inn mann. sem þurfti stundum
að fara yfir fjallveg til sjúk-
linga sinna að vetrarlagi. Hann
átti heimtingu á fríum flutn-
ingi, en hestar voru ekki hafðir
á járnum þar um slóðir. Hann
reiknaði sjer því greiðslu fyrir
reiðhest á gönguferðúm sínum
og hafði þá hærra kaup sem
iiestur en hjeraðslæknir.
Loks kom svo 1919. að flest-
ir eða allir hjeraðslæknar gáfu
atjórn Læknafjelags íslands um
fooð til þess að segja læknisem-
fcættunum lausum. Það varð til
|>ess að ný launalög voru sett
og hækkuðu þá föst laun hjer-
aðslækna úr 1500 krónum upp
í 2500 í fjölmennustu hjeruð- j
imurn og 3500 í þeim fámenn-
ustu. Við það bættist 1000 krón
ur í aldursuppbót á 15 ára þjón
ustutíma. Síðan var svo vinnu-
Eftir P. V. Kolka
taxtinn hækkaður upp í 2 krón
ur fyrir skoðun, 2 krónur á tím
ann í ferðalögum fyrstu sex
klukkustundirnar, 1 krónu
næstu 6 og 50 aura úr því á
tímann í lengri ferðalögum.
Vinnudagur hjeraðslækna var
ákveðinn 16 tímar á sólarhring,
því að næturvinna, sem var
borguð 50% hærra, var aðeins
reiknuð frá kl. 11 að kvöldi
til 7 að morgni og svo er enn.
Þessi taxti var vel viðunan-
legur á árunum fyrir stríðið,
enda var gjaldgeta almennings
í sveitum mjög lítil áratuginn
1930—39. Ein læknisskoðun eða
einn klukkutimi á stuttu ferða-
lagi samsvaraði 800 grömmum
af smjöri eða 10 lítrum af
mjólk. En ■ þegar verðbólga
stríðsáranna færðist í algleym-
ing, varð hann með öllu óhæf-
ur. Þó neitaði heilbrigðisstjórn-
in okkur þrásinnis um alla
hækkun á honum þangað til
snemma á síðasta ári, þegar alt
kaupgjald annara stjetta hafði
fjórfaldast. Þá var taxtinn loks
ins tvöfaldaður. Að vísu var öll
um hjeraðslæknum greidd verð
lagsuppbót fyrir 1942 á 8400
króna árstekjur. Þeim okkar,
sem höfðum meiri tekjur, var
ætlað að vinna uppbótarlaust
fyrir því, sem var fram yfir
þelta hámark, eða fá 50 aura
fyrir síðustu tímana á lengstu
ög erfiðustu vetrarferðalögun-
um. Það er með þessu móti, sem
heilbrigðisstjórn og Alþingi hef
ir verið að hæna unga menn
að hjeraðslæknisstörfum.
★
MILLIÞINGANEFND sú, er
skipuð var til þess að gera frum
varp að nýjum launalögum, hef
ir nú skilað áliti. Þar er gert
ráð fyrir allverulegri launa-
hækkun hjá flestum opinber-
um starfsmönnum. Þó er einum
flokki manna ætlað að lækka
í tekjum, að því er virðist, og
það eru hjeraðslæknar í rúann
flestu og annamestu hjeruðun-
um. Læknishjeruðin úti um
land er skipt í 5 flokka og eru
föstu launin í fámennustu hjer-
uðunum langhæst, eða 10200
krónur, en lægst í fjölmennustu
hjeruðunum, eða 4800 krónuu
sem hækka upp í 6600 á 6 ár-
um. Það er ekki nema sjálf-
sagt, að föstu launin í fámenn-
ustu hjeruðunum sjeu hæst,
eins og verið heíir síðasta aki-
arfjórðung, en eitthvað tillil
verður þó að taka til þess, hvað
læknirinn þarf að afkasla mik-
illi vinnu. Það er ekki gert í
þessu frumvarpi, því að þessi
hækkun föstu launanna er mið
uð við það, að taxtinn verði sá
sami og var fyrir strið, eða
lækki um 50%. Méð því er girt
fyrir það, að við. sem höfum
veitingu fyrir þeim hjei-uðum,
sem áður voru talin best, og
höfum fengið hana sem upp-
bót fyrir langa þjónustu á erf-
iðum útkjálkum og sökum ein-
hverra yfirburða fram yfir með
allag, getur borið meira frá'
borði en nýbakaðir kandídatar
með lágmarksundirbúning og
lágmarksþjálfun, því að vitan-
lega verður að nota þá menn
í þær hjeraðslæknisstöður, sem
eru lausar, ef ekki er á öðrum
völ.
Þetta er hægt að sýna með
tölum. Hjeraðslæknir í fá-
mennu hjeraði fær eftir þessu
í föst laun með núgildandi verð
lagsuppbót 27642 krónur. Með
lækkuðum taxta þarf ekki að
gera ráð fyrir meiri almennri
praxis en sem svarar kr. 2.00—
2,50 á hvern hjeraðsbúa á ári.
Læknir í slíku hjeraði fær því
29—30 þúsund krónur í árs-
tekjur. Hjeraðslæknirinn í
Blönduóshjeraði, sem er 140
km. á lengd, eða i Sauðárkróks
hjeraði, sem er ennþá stærra,
fær aftur á móti með uppbót
17886 krónur. Hann getur reikn
að sjer í almenna praxis 5—
6000 krónur á ári og fær því
6000 krónum minni tekjur en
læknirinn í fámenna hjerað-
inu, þótt hann hafi þrefalt fleiri
íbúa í hjeraði sínu, miklu fleiri
ferðalög og meiri vinnu á öllum
sviðum. Hann getur því aðeins
náð þessum collega sinum í tekj
! um, að hann njóti þess strausts
sem skurðlækmr, að hjeraðs-
j búar hans leita ekki frá honum
á stærri sjúkrahús og sjúkling-
ar úr nágrannahjeruðunum
sæki til hans lil stærri aðgerða.
★
ÝMIS ÞAU hjeruð, sem selt
eru í lægsta launaflokk, hafa
með ærnum kostnaði komið
sjer upp sjúkrahúsi í von um
það, að fá menn með skurð-
læknisþjálfun sem hjeraðs-
laékna. Með því er ekki allfá'-
um mannslífum sannanlega
bjargað á hverju einasta ári.
Með lækkun hjeraðslæknataxt-
ans fi’á því sem er, er unnið
á móti þessu menningar og
framfaramáli hjeraðanna. —
Hvaða skurðlæknir fer að sækja
eftir stóru og annafreku hjer-
aði, ef öll vinna hans er svo
illa borguð, að hann hefir þrátt
fyrir miklu meiri eril, fleiri
ferðir og vandasamari aðgerð-
ir alt að 20% lægri tekjur en
starfsbræður hans í fámenn-
ustu hjeruðunum.
Þeim óheiðarlegu falsrökum
hefir verið beitt til framdrátt-
ar nýrri spítalabyggingu á Ak-
ureyri, að slík stofnun gæti
nægt fyrir alt Norðurland. Mest
allan veturinn er þó hægara að
koma sjúklingum úr Húna-
vatnssýslum og jafnvel Skaga-
firði tii Reykjavíkur en yfir
| Öxnadalsheiði. Eyfirðingar
þurfa auðvitað að fá stórt og
fullkomið sjúkrahús, en það
j fullnaigir að engu leyti sjúkra-
húsþörf Húnvetninga, Skagfirð
inga, Norðmýlinga eða jafnvel
Þingeyinga. Allar þessar sýslur
þurfa að eíga sín eigin sjúkra-
hús, svo fullkomin að útbúnaði
og starfsíiði, sem frekast er
kostur á. Það er fullhættulegt
að flytja jóðsjúka konu 20—-30
km. veg á hjeraðsspítalann til
keisaraskurðar, mann með
sprunginn maga eða botnlanga,
konu með innvortis blæðingu
frá utanlegsfóstri, ef til vill um
hávetur, þótt ekki sje ætlast til
að það fólk sje sent yfir tvo
fjallvegi, sem ef til vill eru með
öllu ófærir. Slík tilfelli koma
fyrir mann árlega. Það eiga
fleiri fullkomna heimtingu á
því, að þjóðfjelagið reyni að
bjarga lífi þeirra í bráðri hættu
heldur en þeir, sem búa í næsta
nágrenni Reykjavíkur eða Ak-
ureyrar.
Það er lífsnauðsyn fyrir flest
þau hjeruð, sem launanefndin
hefir sett í lægsta flokk, að hafa
sjúkrahús og lækni, sem er fær
um að veita því forstöðu. Það
reynir síst minna á andlegt
þrek, úrræði og kunnáttu hjá
slíkum lækni en stórbæjalækn
unum, sem geta hjálpað hver
öðrum, þegar í nauðirnar rek-
ur.' Þessi hjeruð verður að gera
svo eftirsóknarverð, að bestu
læknar landsins fáist til að
sækja um þau. Það verður
aldrei, ef vinna þeirra er metin
svo lítils, að samskonar
verk og þeir léysa af hendi eru
greidd þreföldu eða fjórföldu
verbi í .kaupstöðunum.
Launanefndin virðist ekki
gera sjer það ljóst. hvílíkt erf-
iði og aukavinnu það kostar
hjeraðslækna í stóru hjeruðun-
um að vinna upp mismuninn á
föstum launum þeirra og hjer-
aðslækna í hæsta flokki, ef
taxtinn lækkar aftur um helm-
ing. Þetta er ekki sagt til þess
að telja eftir laun lækna í fá-
mennum útkjálkahjeruðum, en
jeg kann ekki við, að það sje
að öllu leyti lag't að jöfnu, hvort
maður fer 200 ferðir út í sveit
á ári eða einar 10 og hvort
maður gerir 40 holskurði eða
engan.
★
HIN UNDARLEGA þrákelkni
heilbrigðisyfirvaldanna, bæði í
fyrri heimsstyrjöld og þeirri yf-
úrstandandi, við það að halda
dauðahaldi í ranglátlega lágan
hjeraðslæknataxta, á sama tíma
og alt annað kaupgjald fór stór-
hækkandi, stafar af algerlega
misskilinni vorkunnsemi og van
mati á dómgreind almennings
í sveitum landsins. Jeg hef
aldrei orðið var við, að greiðsla
fyrir læknishjálp væri talin eft-
ir, og er sannfærður um að það
hefði ekki verið gert, þótt
hækkun taxtans hefði fylgt ann
ari kauphækkun. Maður, sem
greiðir 60—100 krónur í bíl-
kostnað til þess að fá lækni á
heimili sitt, gerir sjer ekki rellu
út af því, hvort læknirinn á að
fá 15 krónur eSa 30 fyrir ferð-
ina. Þessi misskilda vorkunn-
semi er enn fráleitari nú en áð-
ur, fyrir það, að byrðarnar jafn
ast við tilkomu sjúkratrygging-
anna í sveitum. Þótt taxtinn
væri hækkaður um helming frá
því sem er, myndi það ekki
muna öllu meira en 5 krónum
á livern hjeraðsbúa á ári og það
er lágt iðgjald, ef það gæti
trygt hjeruðunum hæfa lækn-
ishjálp í nútíð og framtíð. Nagla
skapurinn gagnvart hjeraðs-
læknunum í þessu kaupgjalds-
máli, bæði nú og fyrir 25—30
árum síðan, hefir áreiðanlega
fæll margan góðan dreng og
dugandi lækni frá því að ganga
í þjónustu þess opinbera sem
hjeraðslæknir. Þetta hefir nú
um sinn komið niður á afskekt-
ustu hjeruðunum, og það verð-
ur almenningur þar að gjalda
dýru verði, með kostnaðarsöm-
um læknisvitjunum í önnur
hjeruð og stundum með missi
heilsu eða lífs á átakanlegan
j hátt. En það á eftir að koma
| niður á stærri hjeruðunum
: einnig, ef haldið er áfram á
sömu braut, og það á þann hátt,
i að þau verða að sætta sig við
i það að fá ekki aðra lækna en
þá, sem ekki eru samkepnisfær-
ir í stóru kaupstöðunum. Þetta
er illa farið og kemur harðast
niður á því fólki, sem í ein-
angrun íslenskra sveita á oft
líf eða heilsu undir því, hvern-
ig því opinbera tekst að sjá því
fyrir lækni.
) Launalagafrumvarpið nýja
gerir virðingarverða iilraun til
þess að bæla úr læknaskorti
hinna fámennu útkjálkahjer-
aoa, en með því að stinga upp
á lækkun taxtans, miðar það að
því að svipta sum blómlegustu
framtíðarhjeruð þessa lands
dugandi læknum. Hvers eiga
góðsveitirnar að gjalda?
MEÐ FRUMVARPI launa-
nefndarinnar er að því stefnt
að gera hjeraðslæknana í stóru
hjeruðunum ver launaða en
aðra embættismenn sveitanna,
bæði sýslumenn og presta. En
þær kvaðir, sem á okkur hvíla,
eru að ýmsu leyti þyngri. Við
verðum að sjá hjeraðsbúum okk
ar fyrir læknishjálp, hvað sem
það kostar. Við verðum, ef í
það fer, að meta okkar eigin
heilsu minna en hjeraðsbúa
okkar og það hafa íslenskir
hjeraðslæknar altaf gert. Sjálf-
ur hef jeg af þessu nokkra
reynslu. Jeg var skorinn upp
í Reykjavík fyrir 8 árum. Skurð
urinn hafðist ekki að öllu leyti
vel við og jeg fjekk lungna-
bólgusnert að auki. Jeg varð að
fara heim, áður en jeg var orð-
inn frískur, taka við öllum störf
um mínum sama daginn og
heim kom, þótt skurðurinn væri
ekki fullgróinn. Tveimur ár-
um síðar sat jeg yfir tveimur
sængurkonum frammi í sveit
og var sóttur til þeirrar þriðju
með fósturlát, alt í sömu ferð-
inni. Eftir þær vökur og óreglu
í malaræði, sem af þessu leiddi,
fjekk jeg mjög slæmt maga-
kvef, en engan Iækni var hægt
að fá í minn stað, svo að í fulla
3 mánuði um hávetur gekk jeg'
aldrei heill til verks. Þá fjekst
loks staðgöngumaður í hálfan
mánuð. Sjerfræðingur sá í
Reykjavík, er jeg leitaði til,
var hræddur um byrjandi
krabbamein og vildi ekki sleppa
mjer heim. Fyrir vináttu sakir
fór ungur læknaskólapiltur
heim með mjer, tók að sjer
fertfalögfin um tíma, en jeg lá,
áfgreiddi sjúklinga við rúm-
stokkinn og gegnum síma, þang'
að til heilsa mín batnaði.
Þess er skamt að minnast, að
hjeraðslæknirinn í Patreks-
fjarðarhjeraði varð að bíða heil
arí vetur eftir því að geta farið
frá hjeraði sínu til þess að leita
sjer lækninga. Þegar hann
komst loksins til Reykjavíkur,
var krabbamein það, er hann
gekk með, orðið of stórt til bess
að hægt væri að skera það burt.
Hann fór aftur heim til sín, til
þess að deyja.
Framti. á bls. 12