Morgunblaðið - 08.01.1947, Blaðsíða 9

Miðvikudagur 8. jan. 1947
MORGUNBLAÐIÐ
9
Nobelsverðlaunin í efna- og ec
NÓBELSVERÐLAUN í éðlis-
fræði hlaut próf. Percy William
Brigdemán við Harvard háskól-
ann, fyrir að finna upp tæki
til að framleiða afar háan þrýst
ing, og fyrir eðlisfræðilegar
uppg'ötvanir í sambandi við
það.
Noblesverðlaun í 'efnafræði
skiftist milli þriggja amerískra
vísindamanna. Helminginn af
þeim hlaut dr. J. B. Summer
frá Cornell háskólanum í íþöku
fyrir þá uppgötvun að hægt sje
að láta enzym krystallast. Hinn
helmingurinn skiftist milli dr.
J. H. Northrop, og dr. Wm.
Stanley, frá hinni læknisfræði-
legu rannsóknarstofu Rocke-
feller stofnunarinnar í Prince-
ton, fyrir rannsóknir þeirra við
að einangra erizym, og virus
eggjahvítuefni í hreinu formi.
Það má segja að próf. Summ-
er hafi fengið Noblesverðlaun-
in fyrir að sýna fram á, að ann-
ar Noblesverðlaunamaður hafi
haft rangt fyrir sjer, sagði próf.
Northrop í blaðaviðtali, við
frjettaritara Politiken í Kaup-
mannahöfn.
Fimm Bandaríkjamenn, sem
verðiaunin hiutu
Próf. J. B. Sumner segir að
enzymin sjeu verkfæri hinnar
lifandi frumu. Það eru þau sem
hrinda af stað þeim efnabreyt-
ingum, sem valda því, að mat-
Dr. P. W. Bridgman
Dr. James B. Summer
urinn meltist, að frjógvun á
sjer stað, og því að við stækk-
um. I stuttu máli sagt, hrinda
af stað þeim efnabreytingum,
sem eiga sjer stað í sambandi
við það sem við köllum líf.
Mikil vinna er framundan, áð-
ur en við getum fengið nánari
vitneskju um allt, sem fram fer
í heimi.
Við vitum t. d. að í einni
vöðvafrumu finnast 60 mismun-
andi enzym-tegundir, en senni-
ega eru þau fleiri sem við þekkj
um ekki.
Astæðan til þess .að rann-
sóknir á þessu sviði eru svo
erfiðar, og að það liðu hundrað
ár án þess nokkuð þokaðist
áfram, enda þótt menn þekktu
til þeirra, er sú, að enzymin
finnast í svo fjarska litlu magni,
og auk þess er samsetning
þeirrá svo laus, að nota verð-
ur sjerstakar aðferðir, svo þau
eyðileggist ekki áður en rann-
sókn á þeim getur byrjað.
Aðaláhugamál Stanleys eru
virusrannsóknir, og þegar próf.
Northrop hafði komist að þeirri
niðurstöðu að enzymin væru
aðeins eggjahvítuefni, fetaði
hann í fótspor hans, og komst
að sömu niðurstöðu hvað snert-
ir virusa. Þetta var árið 1935,
og það var tóbaksjurtarvirus,
sem við einangruðum. Spítala-
læknar voru fyrst tortryggnir,
því þeir áttu erfitt með að trúa
því, að þetta eggjahvítuefni sem
Stanley hafði einangrað væri
sjálft smitað, en tilraunir með
þennan og fleiri vírusa hafa
staðfest þessar staðreyndir.
A stríðsárunum fjekk -hann
Dr. Wendell M. Stanley
Dr. John H. Northrop
það verkefni að framleiða bólu-
efni gegn influensu, og með
þeim aðferðum sem hann og
samstarfsmenn lians fundu upp,
j eru lyfjaverksmiðjur farnar að
framleiða influensu bóluefni
með góðum árangri.
Hvað snertir aðra virussjuk-
dóma, t. d. mænuveiki, heldur
Stanley því ákveðið fram, að
áður en langt um líður verði
hægt að fyrirbyggja hana með
bólusetningu. Það hefir þegar
tekist að einangra sýltilinn
(virus). Próf. Stanley er nú
aftur önnum kafinn við vís-
indalégar rannsóknir.
Eftir virusrannsóknum hans,
virðist það útilokað, að þessar
agnir geti verið lifandi verur,
svo sem margir hafa álitið. Ef
til vill eru þeir einskonar milli-
stig. Próf. Brigdman varð bæði
hissa og glaður þegar -hann
fjekk Noblesverðlaunin, en tali
maður við hann verður manni
ljóst, að mesta ánægja hans er
vinnan á tilraunastofUnni. Þar
er hans heimur. Þar gengur
hann um í slitnum fötum, með
uppbrettar ermar, ‘og þekkist
ekki frá vjelamanni eða vinnu-
manni. Próf. Bridgmann hefir
búið til áhöld, og tekist með
þeim að framleiða háþrýsting,
sem er 400,000 sinnum meiri,
en venjulegur þrýstingur and-
rúmsloftsins. Þegar hann byrj-
aði tilraunir sínar, var aðeins
hægt að framleiða 3000 sinnum
meiri þrýsting en andrúmloft-
ið hefir.
Hjer í tilraunastofunni, segir
prófessorinn, látum við háþrýst
ing verka á ýmiskonar efni, og
athugum hvernig þau breytast
að lögun, útliti, leiðsluhæfni,
■ o. s. frv. Eftir því sem við fá-
Dr. H. J. Muller
Það var hlegið að Summer,
sagði Northrop ennfremur, þeg
ar honum tókst fyrir 20 árum
síðan, í fyrsta sinn að vinna
hreint en,zym, og fulyrti að
mikroskopiskir krystallar þéSs,
væru eggjahvítuefni.
Hinn mikli þýski efnafræð-
ingur Richard Willstatter sem
fjekk Noblesverðlaunin 1915
hafði aftur á móti haldið því
fram að enzym ættu ekkert
skylt við eggjahvítu, og voru
skoðanir um þetta skiftar lengi
vel. Árið 1930 tókst mjer ásamt
nokkrum starfsbræðrum mín-
um, að fullkomna sönnun
Summers, og nú efast enginn
framar um að enzym eru eggja
hvítuefni.
Meðal annars rannsökuðum
við hvernig enzym bregða við,
er þau verða fyrir sinnepsgasi,
og það kom í ljós að þau mistu
verkunarmátt sinn. Þar sem
huldu sýklar (virus) sem oft
eru hættulegir, eru einnig
eggjahvítuefni, var álitið að
þessi uppgötvun gæti orðið
læknavísindunum að gagni. Það
hefir einnig komið í. Ijós, að í
sumum tilfellum er hægt að af- I
eitra smitið, sem það verndar .
gegn þeim sjúkdómi sem það
annars veldur.
Dr. Northrop er fimmtugur
að aldri, og hefir starfað í
Princeton í 30 ár. Aðal áhuga-
mál hans er efnafræðin, og hef-
ir hann auk Noblesverðlaun-
anna fengið ýmsar aðrar viður-
kenningar.
„Litli dieRgurinn er dóinn
Litli drcngurinn, sem varð fyrir bifreiðinni síðastliðinn
föstudag andaðist í Landsspítalanum í morgun“.
Eitthvað á bessa leið eru blaðafregnir, sem við lesum um
slysfarir, en þær eru sú hlið umferðarmálanna, sem að öllum
almenningi veit frá degi til dags, en enginn veit hvar ógæfuna
ber niður næst, nje hverjir færa næstu fórnina. Umferðarslysin
eru orðin einn mesti vágestur þjóðarinnar og í baráttunni gegn
þeim verða allir. ungir og gamlir, að leggja fram sinn skerf.
Bifreiðastjórafjelagið Hreyfill er nú að láta taka umferðar-
fræðslukvikmynd fyrir almenning og til fjáröflunar í því skini
hefur fjelagið efnt til ’happdrættis, og heitir það nú á alla góða
íslendinga að stvðja viðlfeitni fjelagsins í þessu máli, með því að
kaupa happdrættismiða þess. Miðinn kostar kr. 10.00. Vinningar
eru ný amerísk 6 manna fólksflutningsbifreið og 10 daga íerð
með 5 farþega bifreið á komanda sumri.
Dregið verður 1. mars 1947.
Happdrættismiðarnir eru afgreiddir í skrifstofu Hreyfils,
Hverfisgötu 21, kjallaranum. alla virka daga frá kl. 5—6 e. h.,
nema á laugardögum, þá frá kl. 2,30—3,30. Eru fjelagsmenn,
sölubörn og aðrir, sem aðstoða vilja við söluna beðnir að snúa
sjer þangað hið allra fyrsta. Ennfremur má panta miða 1 síma
6015 og verða miðarnir þá sendir til kaupanda í bænum.
BTFREIÐASTJÓRAFJELAGIÐ HREYFILL.
Best nð nuglýsn í Morgunblnðínu
um meiri vitneskju um þessa
hluti, getum við myndað okk-
ur sannari skoðun um gerð efn
anna. Tökum t. d. ísklump. Við
vitum að ís myndast á yfirborði
vatns þegar frost er. Jeg hefi
nú sýnt fram á, að með því að
láta ís verða fyrir miklum þrýst
ingi, getur hann tekið ýmsum
breytingum.
Með því að láta ís verða fyrir
2000 sinnum meir þrýstingi en
andrúmsloftið hefir, verður
hann þyngri en vatn. Jeg hefi
sjeð ís sem var 200 stiga heit-
ur á Celsius, en «þá var hann
undir þrýstingi, sem var 45,00
sinnum meiri en andrúmsloft-
ið. En sem komið er hefi jeg
sjeð sjö mismunandi gerðir af
ís, en hann er aðeins eitt af
þeim efnum sem jeg hefi gjört
tilraunir með. Hafið þjer ekki
heyrt að mjer heppnaðist ekki
að framleiða demanta? Aftur á
móti get jeg soðið egg, með því
að láta það verða fyrir nægi-
leeum þrýstingi við 0 stig. Þá
stirðna^ þau,. og bragð þeirra
verður náltvæmlega eins og af
soðnum eggjum.
Próf. Brigdemann sýnir á-
höld sín, sem cru mjög' ein-
föld, en hugvitsamleg. -
Þetta eru hlutir, sem hafa
haft ákaflega mikla þýðingu
fyrir «ðlisfræðingana, og fyrir
okkur öll, því að með þeim verð
ur ef itil vill hægt að fá skýr-
ingar á ýmsum ráðgátum nátt-
úrunnar.