Morgunblaðið - 16.01.1947, Blaðsíða 7

7
Fimtudagur 16. jan. 1947
MORGUNBLAÐIÐ
i • :
Kanadamenn höfðu hemil d dýrtíðinni
Frásögn Magna Guðmundssonar
hagfræðings
Morgunblaðið hefir átt tal
við Magna Guðmundsson,
sem nýlega lauk hagfræði-
námi í Montreal, Kanada.
Honum fórust orð á þessa
leið:
„KANADAMENN eiga marga
góða hagfræðinga, sem hafa
getið sjer orðstír á millilanda-
ráðstefnum. Það má nefna sem
dæmi, að skipulagsskrá þeirra
um Alþjóðabankann var sam-
þykt nær óbreytt. Þeim hefir
og tekist betur en nokkurri ann
ari þjóð að hafa hemil á verð-
lagi um stríðsárin. Vísitala fram
færslukostnaðar var, er jeg
frjetti síðast, 119, miðað við
100 í ágúst 1939. Nú í sumar,
þegar Bandaríkin rýmkuðu um
verðlagshöft með þeim afleið-
ingum, sem kunnar eru, hjeldu
Kanadamenn fast við fyrri
stefnu, og lánaðist heim að
hækka kanadiska dollarann að
jöfnu við ameríska dollarann11.
Ráðstafanir gegn
verðbólgu.
Hverjar voru helstu ráðstaf-
anir Kanadamanna gegn verð-
bólgu?
„Aðalástæða þess, hve Kan-
adamönnum tókst vel um dýrtíð
armálin, var sú, að stefnuskrá
þeirra var alhliða. Þeir höfðu
í fyrsta lagi víðtæk verðlags-
höft. í öðru lagi og jafnframt
var slíkum ráðum beitt sem
auknum skattakvöðum, skyldu-
sparnaði, takmörkun lánastarf
semi, hömlum á færslú marina
úr einni atvinnu í aðra, skömt-
un hráefna og neysluv^ra o. s.
frv. Þessar ráðstafanir, sem nú
voru nefndar, taka fyrir rætur
verðbólgu, en bein verðlagshöft
eru ráð, sem um stund draga úr
sjúkdómseinkennunum.
Ahersla var með öðrum orð-
um lögð á að halda óbreyttum
launakjörum og framleiðslu-
kostnaði, ón greiða stríðsgjöld-
in með árlegu sparifje þjóðar-
innar, fremur en með banka-
lánum og seðlaútgáfu.
Þess er þó að gæta, að haga
var seglum eftir vindi. Þannig
er mikill munur á stefnu Kan-
adamanna fyrri og seinni hluta
stríðsins. í byrjun stríðsins var
nauðsyn að auka framleiðsluna
sem mest mátti. Því voru litl-
ar skorður reistar við kaup-
gjaldi og aðeins fáar vörur verð
festar. Þegar atvinnutækin og
vinnuaflið, hinsvegar, voru nýtt
til fulls, og verðlag var ekki
lengur unt að hemja með meira
framboði, var gripið til alls-
herjar verðfestingar ásamt ráð-
stöfunum þeim, sem að ofan
getur.
Að því er snertir landbúnað- !
arafurðir, varð stjórnin að fást
við hvorttveggja í senn: vöru-
þurrð og vörugnægð. Aukinn j
útflutningur til Bandamanna- \
þjóðanna sem og aukin kaup-
geta innanlands ollu því, að
vöntun varð smjörs, eggja, osta
og svínakjöts. A hinn bóginn
voru frá því fyrir stríð óseþ-
anlegar birgðir hveitis, og sum-
ar tegundir ávaxta voru meiri
en þurfti, með því að erlendir
fnarkaðir höfðu lokast. Steína
stjórnarinnar var sú að örva
framleiðslu þeirra nauðsynja, er
vantaði, með styrkveitingum.
Þá voru og ákveðin lágmarks-
verð og trygð verð fyrir þær
vörur, sem skorti. Verðlag slát-
urpenings hækkaði töluvert í
byrjun stríðsins og leiddi til
hækkunar á kjöti. Ymis vand-
kvæði þóttu á að stöðva verðið
með ríkisstyrkjum til bænda.
í stað þess var ákveðið að
greiða niður smásöluverðið, svo
að vísitalan mætti haldast ó-
breytt.
Kaupgjaldsmálin.
Svo sem fyrr segir voru litlar
skorður reistar við kaupgjaldi
fyrstu tvö stríðsárin, og hækk-
uðu þau nokkuð á tímabilinu.
Þegar allsherjar verðfesting
var lögboðin í október, 1941,
voru vinnulaun öll ,,fryst“.
Jafnframt var ákveðið, að
verkamenn skyldu fá dvrtíðar-
uppbót,.ef vísitalan hækkaði frá
því, sem þá var; og vinnulaun,
sem voru óeðlilega lág, mátti
færa til rjetts vegar. — Engar
aðrar kaupgjaldshækkanir
kcmu til greina.
Vinnulaun og vérðlag voru
þannig tengd hvor öðru. Var
allt kapp lagt á, að hið síðar-
nefnda hjeldist óbreytt, með
því að hver verðhækkun hafði
í för með sjer hærri launa-
greiðslur, og svo koll af kolli.
Dýrtíðaruppbótin (wage bo-
nus) var ætluð þeim aðeins, er
höfðu lág laun. Þannig fengu
þeir einir fullar bætur, sem öfl-
uð.u sjer $25 eða minn á viku.
Þeir, sem hörfðu $1300 til $3000
árstekjur, fengu hluta dýrtðar-
ujJpbótarinnar; en þeir, sem
höfðu $3000 og yfir, alls enga.
Talið var, með öðrum orðum,
að þeir, sem öfluðu sjer $25 eða
meira á viku, gætp staðist við
að greiða hærri framfærslu-
kostnað án'þess, að þeir þyrftu
að kvarta.
Þetta atriði er veigamikið fyr
ir gang dýrtíðarinnar. Með því
að hækkun heildar vinnulauna
er hlutfallslega minni en hækk
un víáitölunnar, er síður hætt
við, að skriður komist á verð-
bólguna.
Þrátt fyrir það, að kaupgjald
allt væri fryst og að vísitölunni
væri haldið næstum ótjpeyttri
frá október 1941, hækkuðu tekj
ur launastjettanna töluvert
seinni stríðsárin. Astæðan var
einkum lengri vinnutími og
aukin ákvæðisvinna. Til "þess
að viðbótarfje það, er þannig
kom í umfevð,- hefði ekki áhrif
á verðlag, voru skattar hækk-
aðir; en mismunurinn mun hafa
verið' heimtur með sölu verð-
brjefa (Victory bonds) til al-
mennings.
Ilömlur.
í maris 1942 þótt nauðsyn að
leggja hömlur við flutningi úr
einni atvinnu í aðra, svo að
menn reyndu ekki að skjóta sjer
mndan verðfestingu káupgjalds
ins með því að segja upp stöðu
sinni og ráða sig þar, sem hærri
laun voru greidd. Skortur vinnu
afls var að sjálfsögðU allsstað-
ar, og vildi þetta gera glund-
roða. Akvæði voru sett um það,
xað verkamenn mætti ekki' taka
í vissar óþarfa atvinnugreinar.
Starfsmenn voru skyldaðir til
að skýra frá með sjö daga fyr-
irvara, ef þeir óskuðu að fara
úr einhverri vinnu, og urðu þeir
að sækja um leyfi, áður en þeir
mættu hafa tal af öðrum vinnu-
veitanda. Sumir, svo sem kola-
námumenn, landbúnaðarverka-
menn og kennarar, voru lög-
bundnir við störf sín, því að
skortur vinnuafls í þessum
greinum var bagalegur. — Þ§
voru og sjerstök ákvæði til að
hjálpa -stríðsframleiðslunni. M.
a. mátti skylda þá, sem voru
atvinnulausir í viku eða meira,
að taka vinnu þar, sem verk-
efni biðu. Stofnunum fyrii’ börn
var komið upp, svo að konur
og stálpaðjr unglingar gætu
unnið utan heimilisins. Loks
greiddi ríkið ferðakostnað
verkamanna og önnur gjöld, er
voru samfara flutningij þannig
að þeim væri auðveldara að
halda þangað, sem þeirra var
meiri þörf.
Stríðsúígjöldin.
Nú er augljóst, að stjórn á
verðlagi er því aðeins möguleg,
að náið samstar? sje við rikis-
sjóð um fjáröflunarleiðir og
eyðslu. Kanadamenn höfðu lært
af reynslu Breta 1W14—1918,
að ákváðu þeir að greiða kostn
að styrjaldarinnar aðeins að
litlu leyti með bankalánum og
aukinni seðlaútgáfu. Þessi leið
var raunar farin fyrst í stað,
meðan öllu var óhætt. En peg-
ar framleiðslan hafði náð há-
marki, og vinnukraftur ailur
hafði verið beislaður, þannig
að aukin seðlavelta gat aðeins
táknað hærra verð og hærra
kaupgjald, var snúið við blað-
inu. Þá voru skattaálög stór-
hækkuð og sala verðbrjefa til
almennings rekin með miklum
áróðri. Nálega helmingur stríðs
gjalda var greiddur með skött-
um og um 35 af hundraði með
sölu verðbrjefa til einstaklinga
og fyrirtækja.
Tékjuskattur var hækkaður,
fyrst og fremst, og undanþágur
færðar niður eða felldar burtu.
Hagnaður fyrirtækja, sem var
meiri en „eðlilegur“, var hirt-
ur að miklu leyti, og síðar al- •
veg. Þá voru og neyslutollar
hækkaðir mjög á ýmsar vörur
(útvarpstæki, myndavjelar, bif
reiðar og bifreiðahluti, tóbak og
drykkj arf öng). Aðf lutnings-
gjöld voru hækkuð, svo að
menn sæktust ekki meira en
áður eftir erlendum varningi
og að dollarinn hjeldist stöð-
ugur.
A fjórða stríðsári var skyldu
spax-naður tekinn upp. Viss lág-
marksfjárhæð var krafin af
mönnum jafnhliða sköttunum,
og á hún að endurgreiðast eftir
styrjöldina með 2% ársvöxtum.
Nokkur hluti ofgróðaskattsins á
og að endurgreiðast á þennan
hátt. Þessi lágmarkssparnaður
(„minimum savings reauir-
ment“) var ekki heimtur af
þeim, sem lögðu fje til hliðar,
er nam fjárhæðinni, í líftrygg-
ingar, ellisjóði, greiðslu veð-
skulda o. s. frv.
Jeg hefi aðeins minnst lítil-
lega á sjálf verðlagshöftin,
styrkveitingarnar og matvæla-
skömtunina, sem þó eru nauð-
synlegir liðir í kerfinu. Of langt
mál yrði að rekja þær greinar
að svo komnu. Jeg vil aðeins
geta þess, að ákvörðun verðlags,
svo og framkvæmd ákvæðanna,
var í nánu samstarfi við fram-
leiðendur og kaupsýslumenn.
Hvorttveggja tókst með ágæt-
um, svo sem sjá má af árangr-
inum. í lok stríðsins var vísi-
tala Kanada 118,9. Á sama tíma
höfðu Bandaríkin náð 126 stig-
um og Bretland 128. Allar stjett
ir virtust fúsar að bera sinn
hluta þungans, en nú njóta þær
ávaxtanna. Fjárhagur og at-
vinnulíf er í betra horfi í Kan-
ada eftir sex sÁíðsár en í flest-
um, ef til vill öllum, löndum
heims“.
★
Magni Guðmundsson stund-
aði nám við McGill, sem er
einn elsti og kunnasti háskóli
Kanada.
Hjálpumst öll að því að hindra hin hörmulegu umferðarslys.
S. V. F. í.
A
I LoftskeytamenrL
Oss vantar einn eða tvo loftskeytamenn á
næstunni. Föst atvinna. Einungis reglusam-
ir menn, innan við þrítugsaldur koma til
greina. — Skriflegar umsóknir, ásamt mynd
og afriti af prófskírteini Loftskeytaskólans,
sendist undirrituðum fyrir 1. febrúar.
Flugfjelag íslands h.f.
^§x^<§x§><$k3><$><$h$x§><^<§><§><§x$x§x§x^<^<^<§x§><§x$x§><§><$x§><$><§«^«§x§>^<§><$«$<$x$><§x§x£^<§^^^»«
Málarar
Höfum fengið danska málningarpensla
í miklu úrvali.
d^íia- og. md fning-ari/ömuerslun
FRIÐRIK BERTELSEN
HAFNARHVOLI.