Morgunblaðið - 25.01.1947, Blaðsíða 10

10
MORGUNBLAÐIÐ
LaugardagUr 25. jan. 1947
Inniny
Eiinbjargar Jónasdóttur
AF SJÚNÁRHÚLI SVEITAMANNS
HÚN andaðist að heimili
sínu í Borgarnesi þann 18. þ.
m., og verður jarðsungin í
da'g, að Borg á Mýrum.
Með henni er horfin af
sjónarsviðinu sú kona, sem
virtist eiga greiðan aðgang
að hvers manns hjarta, enda
óvenjulega vinsæl og víð-
kunn að mannkostum, þar á
meðal og ekki síst, fyrir gest-
risni og höfðingslund. Mun
því mörgum hafa fundist,
sem þeir heyrðu þungan
brest og sáran, er þessi ekkja
„með sjötíu ár á herðurn"
fjell í valinn.
Frú Elínbjörg var að upp-
runa úr Dalasýslu, fædd að
Hnúki í Klofningshreppi, 21.
desember 1876, en ólst upp að
Dagverðarnesi á Skarðs-
strönd. Dvaldist hún þar í
sýslu fram yfir miðjan aidur.
Er mjer lítið kunnugt um
kjör hennar og kriogum
stæður á þeim tíma, að öðru
leyti en því, að hún giftist
kornung og eignaðist börn.
Og mjer er sagt, að henni
hafi ekki hlotnast, nema að
nokkru leyti, ^sú hamingja,
sem flestir kjósa sjer í þeim
efnum.
Fyrir um það bil 30 árum,
fluttist hún úr átthögum sín-
um til Borgarness, og settist
' þar að, þá orðin ekkja, auðug
af iífsreynslu, en óbuguð. —
Hafði hún þá misst börn sín,
utan einn son, Odd Búalson,
sem er enn á lífi, kvæntur og
búandi í Borgarnesi. Litlu
síðar stofnaði hún þar heim-
ili með ástvini sínum, Gott-
skálki Björnssyni, trjesmíða-
meistara. Varð þar síðan
engin breyting á, meðan
þeim báðum entist aldur. '—
Gotskálk ljest árið 1944.
Það væri ekki nema hálf-
sögð saga, ef komist væri svó
að orði um þau Elínbjörgu og
Gottskálk, að þau tækju vel
á móti gestum. Hin sanna lýs
ing á þessu, ér sú, að hús
þeirra stóð öllum opið, og var'
ávallt hæli og viðkomustað-
ur fjölda manns, nær og fjær.
En það voru ekki einungis
aðhlynning og höfðinglegar
veitingar, sem gerðu heimilið
aðlaðandi, heldur öllu frem-
ur ástúðarhugarfar húsbænd-
anna, sem bak við lá. Engum
gat dulist, að andi kærleikans
lýsti yfir heimili þsirra svo
ríkulega, að hvergi bar á
skugga, og gerði litla húsið
að höll, sem æfinlega hafði
nóg rúm fyrir gestahópinn,
hversu stór sem hann var.
Um vinsældir frú Elínbjarg
ar má hiklaust fullyrða, að
þær voru með fádæmumjmikl
ar, og um sambúð hennar og
Gottskálks, verður ekki sagt
með sönnu annað en hið
fegursta. Glöggt vitni í því
efni, er sú saga, að Elínbjörgu
var ráðiagt að leita sjer
iækningar, sem kynni rð hafa
getað lengt æfi her - um
stund. En hún hafj bví
ráði, af því, að hf iði
endurfundi við ástvir : m
var farinn, og beið hennar í
landi eilífðarinnar. Og nú er
því þráða takmarki náð.
A næstu tímum, munu
margir þeirra, sem eiga leið
um Skallagrímsdal í Borgar-
nesi, renna augum saknaðar
og tregða og líta augum
ástúðar og þakklætis, heim
að húsinu hénnar Ellu, þar
sem þeir höfðu lifað fjölda-
margar ánægjustundír, og
eignast safn hugljúfra minn-
inga.
Jeg er einn meðal hinna
mörgu, er áttu því láni að
fagna, að kynnast frú Elín-
björgu og njóta mannkosta
hennar í orði og verki. Mjer
er því ljúft að minnast henn-
ar, og endurtaka það, sem
áður var sagt, að andi kær-
leikans lýsti yfir heimili,
hennar og athöfnum. Og í
þeim anda, langar mig að
geta fært henni, með þ%ssum
línum, mína hinnstu þakklæt
iskveðju. Minning hennar og
ástvinar hennar mun lengi
geymast í f.jölda þakklátra
hjartna, sem taka undir þá
kveðju, einum rómi.
G. J.
hveitiúfflutningi
Washington í gærkvöldi
BANDARÍKIN hafa í hyggju
að hraða hveitiútflutningi
sínum, svo að 400 miijón
skeppur hafi verið fluttar úr
landi fyrir marslok og alt að
því 500 miljónir fyrir lok júní
mánaðar.
Clinton Anderson, matvæla
ráðherra, gaf þessar upplýs-
ingar í Washington í gær.
Anderson tilkynti einnig,
að gera mætti ráð fyrir, að
útflutningserfiðleikar þeir,
sem sköpuðust sökum verk-
fallanna s.l. ár, hefðu nú ver-
iB yfirunnir, og spáði því, að
um 1500 þúsund tonn af hveiti
og ýmsum öðrum fæðutegund,
um miindu verða flutt úr
landi á mánuði hverjum. —
Reuter.
Þjonn skofinn fil bana.
LONDON: — Tveir breskir
hermenn hafa verið handteknir
fyrir að skjóta þjón í Jerúsa-
lem til bana. Þjónn þessi var
egypskur.
FRÁ ÞVÍ SEGIR í Egils
.sögu Skallagrímssonar, að þá
er Ketill hængur kom hingað
til að nema hjer land, bar þá
fyrst sunnan að landinu. En
með því að veður var hvasst,
en brim á landið og ekki hafn
legt, sigldu þeir vestur um
landið fyrir sandana. — Og
enn í dag er ekki hafnlegra á
suðurströndinni en var í þann
tíma er Ketill hængur og aðr
ir landnámsmenn lögðu leið
sína hingað út.
'Á'
ALLAR ALDIR íslandsbygð-
ar hefur hafnleysan á söndun
um í Rangárvalla- og Skafta-
fellssýslum verið einhver sá
mesti erfiðleiki, sem íbúar
þessara hjeraða hafa átt við
að stríða. Lengi vel var það
svo, að enginn verslunarstað-
ur var á öllu svæðinu austan
frá Papós og út á Eyrarbakka,
Á þessa tvo , staði urðu því
allir bændur þessara víðlendu
sveita að sækja bæði til að-
drátta og sölu á afurðum sín-
um, og margir urðu að leggja
leið sína alla leið suður í ver-
stöðvarnar á Reykjanesskaga
til að ná í fiskmeti. Eru slíkar
kaupstaða- og skreiðarferðir
næsta merkilegur þáttur í
lífi horfinna kynslóða, hafa
ýmsir fræðimenn gert þeim
góð skil 1 ritum sínum eins og
t. d. Jón Pálsson og Oddur
Oddsson.
★
Fyrir þá, sem lengst áftu að
fara, munu ferðir þessar oft
hafa tekið kringum viku
hvora leið. Auk þess komu
svo tafir vegna óveðra og
vatnavaxta og oft langar bið-
ir á verslunarstöðunum í ös
og annríki kauptíðarinnar. Má
eflaust með sanni segja að
uiðskifti og aðdrættir við þessi
skilyrði hafi verið einna tor-
veldasti þátturinn í lífsbar-
áttu fólksins, og að hin al-
gjöra hafnleysa þessara hjer-
aða hafi haft meiri erfiðleika
í för með sjer heldur en þekt-
ir voru annarsstaðar á land-
inu.
★
Langt er síðan nokkur
skörð voru rofin í brimgarð-
inn við suðurströndina, fyrst
með verslun í Vík í Mýrdal
og síðan með uppskipun á
nokkrum stöðum á söndun-
um — í Öræfum, við Hvalsíki
Skaftárós og e.t.v. víðar Stytti
þetta ferðirnar í „kaupstað-
inn“ að miklum mun. En mikl
um erfiðleikum var þetta
samt bundið, enda þótt stór-
um væri betra en áður tíðk-
aðist. Oft urðú flutningaskip
in að liggja dögum saman í
Vestmannaeyjum og bíða eft-
ir að sjór lægði, svo að hægt
væri að athafna sig við strönd
ina. Á sama hátt varð fjöldi
manna að bíða í sandinum af
sömu ástæðum, stundum varð
að hætta uppskipun í miðju
kafi, þegar brimaði og bátur-
inn e.t.v. að halda á brott
með eitthvað af vörunurn o.
s. frv. Voru þessir flutningar
svo dýrir og erfiðir, að ekki
var við þá unað til langframa
meðan samgöngur við aðra
landshluta fleygði fram bæði
á sjó og landi.
10. janúar
Var því stefnt að því að
hætta við sjóflutningana eins
fljótt og unnt væri og fiytja
j allar vörur með bifreiðÆn frá
i Reykjavík og afurðir bænda
, til baka. Hefur nú svo verið
um nokkur ár hin síðari, að
, öll hjeruð á Suðurlandi, að
i Öræfum einum undantekn-
um hafa haft allar samgöng-
ur sínar á landi, en engar á
sjó. Eru þessir flutningar að
vísu býsna dýrir fyrir þá sem
.fjærst búa Reykjavík, en svo
öruggar og þægilegar, að eng-
um mun til^hugar koma að
í hafa þá á annan veg.
★
Eins og fyr segir hafa Öræf
ingar fram að þessu ekki get
1 að notað1 landleiðina til flutn-
i'tiga. Þeir, sem til þekkja
vita líka að til þeirra er tor-
leiði mikið. Sveitin er inni-
lukt á alla vegu. Að baki er
Vatnajökull, brimströndin að
framan, að austan Breiða-
merkursandur með Jökulsá
og fleiri vötnum, en að vestan
j Skeiðarársandur. Yfir hann
falla Núpsvötn og Skeiðará.
1 Það virðist því ekki árenni-
jlegt, að rjúfa þann múr, sem
náttúrah hefur byggt um
þessa litlu sveit. Hingað til
hefur ekki annara úrræða ver
ið leitað í samgöngumálum
þeirra en sjóflutningand
1 með þeim kostnaði og erfið-
leikum, sem þeim fylgja og
áður er lýst. Aðalframleið.sla
Öræfinga er saltkjötið. Hefur
það. stundum verið alt að því
ársgamalt, þegar það hefur
komist á markað og þá eðli-
lega ^kki góð vara, sem stund
mm mun hafa verið seld með
'niðursettu verði. Vár ■þvj
mikil nauðsyn á fyrir Öræf-
inga að losna við þá áhættu
pg erfiðleika sem framleiðsla
þeirra og viðskifti hljóta að
vera háð með sjófutningun-
um.
Einstaka sinrium hefur ver-
ið farið yfir Skeiðarársand
með bifreiðar, sem flutst hafa
í Öræfin hin síðari ár, en um
flutninga eftir þeirri leið hef-
ir ekki verið að ræða, þár til
nú í vetur, að hlutafjelagið
Leiðólfur á Kirkjubæjar-
klaustri tók að sjer að flytja
kjötið úr Öræfum landleiðina
til Reykjavíkur. Er nú búið
að fara tvær ferðir með þrjá
bíla hvort sinn og hafa þegar
verið fluttir um tveir þriðju
hlutar kjötsins. Var fyrri ferð
in farin seinni partinn í nóv.
en sú seinni um miðjan des.
Mun það sem eftir er, verða
sótt við fyrsta tækifæri.
★
í þessar ferðir voru aðal-
lega notaðir stórir 10 hjóla
herbílar með drifi á öllum
hjólum. Þó fór einn bíll í
fyrri ferðina, sem aðeins hef
ur drif á afturhjólum. Flutn-
ingar þessir hafa í allá staði
grJigið ágætlega þótt yfir stór
vötn, grýtta sanda og óvegi í
Öræfum og Flj-ótshverfi sje
að fara. Var farið á einum
degi milli Öræfa og Síðu, en
líklegt er að fara mætti fram
i.
og aftur samdægurs. Þarf- þá
ekki að hætta á að bílarnir
teppist fyrir austan Skeiðar-
ársand, ef vötn spillast eða
vaxa yfir nóttina.
★
Sú reynsla sem fengist hef
ur við þessa flutninga, þótt
lítil sje, sýriir að kleift er að
flytja afurðir Öræfinga á
markað landleiðina, ef atorka
og hyggindi fá að ráða, og
kraftmikil og traust flutninga
tæki eru fyrir hendi, þegar
færi gefst yfir stórvötnin.
Með þéim ætti að vera lokið
þeirri erfiðu og kostnaðar-
sömu baráttu, sem undan-
farna áratugi hefur verið háð
við brimströndina á Suður-
landi. Vöruflutningar yfir
Skeiðarársand í skammdeg-
inu í vetur bundu endi á
hana, — vonandi að fullu og
öllu.
Eins og að framan er lýst,
eru Öræfin ein af einangruð
ustu sveitum landsins. Þar
hefur fólki frekar fækkað eins
og víðast hvar í sveitum, og
mundi sjálfsagt hafa stefnt til
fullrar auðnar eins og sums-
staðar á útkjálkum, ef sam-
göngutækni nútímans næði
ekki þangað hið allra bráð-
asta.
Það verður vitanlega altaf
nokkurt álitamál, hversu mik
ið þjó'ðfjelagið á að leggja
fram til samgöngubóta fýrir
fámenn og afskekkt, byggðar-
lög, þegar fólkið getur búið
arsstaðar. — í þessu víð-
arnnsnstaðar. í þessu víð-
lenda og torsótta landi hljóta
vegir og brýr að verða afar-
dýr, ef þau eiga að n,á til allra
hvar sem þeir kjósa að búa í
landinu.
★
Það er ekki nóg að halda
skálaræður fyrir hinum
, dreifðu byggðum“ í átthaga
fjelögum höfuðstaðarins. Það
hefur næsta lítið að segja þó
að útkjálkarnir eigi einhver
„ítök í hjarta“ kaupstaðar-
búa eða þeir hugsi til þess
með sársauka að liðsmönnum
skuli fækka mjög á þessum
fremstu vígstöðvum, sem þeir
gjarnnan nefna svo. Kaldir
bæir verða ekki hitaðir með
hjartahlýju, og völn og veg-
leysur verða ekki brúaðar
með neinum hugartengslum
við þá sem í þjettbýlinu búa.
★
Hjer dugar ekkert annað en
skynsamleg úrræði, atorka ogj
kunnátta 1 notkun nýtísku
flutningatæk.ja uns þjóðfjelag
ið verður fært um að gera góð
ar samgönguleiðir um allar
byggðir landsins, sem vonandi
verður með tíð og tíma. Víst
þarf byggðin skipulagningar
við og hún kemur að vissu
leyti af sjálfu sjer. Eintök
býli á útnesjum og í afdölum
leggjast í auðn máske enn
frekar en orðið er, og fólkið
þokar sjer saman. En á það
stig er samgöngutæknin nú
þegar komin, að hún ætti að
,geta bjargað heilum byggðar
lögum frá auðn, þó í þá átt
hafi í rauninni stefnt fram að
þessu.