Morgunblaðið - 05.12.1947, Blaðsíða 5

Föstudagur 5. des. 1947
MORGUISBL4ÐIÐ
5
" X- -
Olafur J. Hvanndal:
Erfiðleikar við
pientmyndag erð
ÞAÐ er á hvers manns vör-
um, að gjaldeyrismálin sjeu í
hinu mesta öngþveiti, eingöngu
fyrir það, að þeim hafi verið
misbeitt herfilega á undanförn-
um árum. Og varla hittir svo
maður mann að máli, hvort held
ur er í húsum inni eða úti, að
ekki sje þar á oddi umtalið um
gjaldeyrisöngþveitið, kvíðinn
fyrir stöðvun atvinnufyrirtækja
og þar af leiðandi atvinnuleysi.
Jeg ætla mjer ekki að hefja
hjer langt mál um ástandið, sem
£ þessum efnum er komið fram
almennt nú þegar. Jeg skal að-
eins nefna í fáum orðum það,
sem mig snertir, og nefni í því
sambandi dæmi. um misrjettið
og gjaldeyrisúthlutunina, aðal-
lega í sambandi við eitt land.
1. Árið 1937 sótti jeg um gjald
©yrisleyfi, kr. 8 þús. íslenskar,
foreytt í danskar, til kaupa á
nauðsynlegum viðbótarvjelum
fyrir prentmyndagerð mína.
Svar við þessari beiðni fjekk
jeg aldrei, enda þótt ítrekað
væri.
2. Seinna sótti jeg um gjald-
eyrisleyfi fyrir því sama og áð-
ur, en þá einnig árangurslaust.
Að vísu var stríðið þá skollið
á. ■— En á umræddu tímabili
og til ársins 1944 fengu menn
Innflutningsleyfi fyrir vjelum
til þriggja prentmyndagerða,
sem reknar eru a\f mönnum, er
jeg hafði kennt iðn þessa og
yoru útskrifaðir af mjer sem
mcistarar.
Hvers átti jeg og fyrirtæki
mitt að gjalda, að mjer skyldi
vera synjað um smáupphæð er
hinir fyrnefndu fengu að flytja
Inn fyrir hundru.ð þúsunda
króna til sömu iðngreinar?
Er það þakklæti fyrir það að
jjeg hafði þá, árið 1937, starfað
í 18 ár sem brautryðjandi hjer
iá landi í þessari iðngrein við
mjög erfiðar aðstæður og harða
baráttu við erlenda keppi-
nauta? Eða átti af ráðandi mönn
urn að setja fyrir mig fótinn og:
víkja mjer algerlega út af
þtarfssviðinu?
3. Eftir að Nýbyggingarráð
var sett á laggirnar sótti jeg
um innflutning og þá um sænsk
an gjaldeyri, kr. 10 þús. íslensk-
ar, fyrir samskonar vjelar og
jeg hafði sótt um áður, sem fyr
greinir. Loks, eftir marga mán-
uði, fjekk jeg áheyrn og gat þá
á endanum fengið hinar márg-
umsóttu viðbótarvjelar, sem
eru hinar fullkomnustu af
þeirri gerð.
Geta má þess, að á tímabili
því, sem áður greinir, hef jeg
getað fengið keyptar vjelar og
áhöld frá kaupmönnum, sem
augsýnilega hafa fengið hindr-
unarlaust innflutningsleyfi fyr-
ir allskonar vjelum. En vitan-
lega urðu þær mjer miklu dýr-
ari vegna milliliðanna.
Ekki er öll sagan sögð enn.
Fyrir tveim ár.um pantaði jeg
dýrmætt áhald til prentmynda-
gerðar minnar, sem tekur miög
langap tíma að smíða. Er áhald
þetta var að verða tilbúið er-
lendis, sótti jeg um gjaldeyri,
ísl. kr. 10 þús., breytt í dar.sk
ar krónur. Mig gat ekki grunað
að mjer yrði synjað um þetta
lítilræði, þar sem á allra vit-
orði var að gjaldeyrisveitingar
til Danmerkur væru býsna ör-
ar, þá sem fyr. Samt sem áður
var mjer synjað. Nokkru síðar
fæ jeg brjéf frá verksmðijunni,
þar sem hún æskir þess að jeg
tryggi mjer gjaldeyri. Sendi jeg
þá umsókn á ný og læt brjef ,
verksmiðjunnar fylgja sem sönn
unargagn. Fjekk jeg ennþá
synjun. Þetta var síðastliðinn
vetur.
Jeg vjefengdi mína eigin vit-
und og senai umsókn í þriðja
sinn, Ijet sem áður brjefið
fylgja og skýrði nauðsyn mína
á því að fá þennan hlut.
Alt kpm fyrir ekki — ennþá
var mjer synjað. Jeg gafst upp.
Auðvitað var jeg stimplaður
vanskilamaður hjá verksmiðj-
unni. Er þctta ekki að setja fót-
inn fyrir mig og fyrirtæki mitt?
Hvers vegna hefir danskt
fólk og fleiri útlendingar und-
anfa,rin. ár fengið yfirfærslu á
kaupi sínu eftir eigin geðþótta,
sem mun hafa skipt tugum
miljóna? Eru nokkrar stað-
reyndir fyrir því, að þurft hafi
að senda þennan gjaldeyri út?
Er nokkur furða þó að ís-
lendingar spyrji, hvers vegna
30 ára brautryðjanda-fyrirtæki
mínu sje samtímis synjað um
nauðsynlegan innflutning fyrir
einar 10 þúsund krónur íslensk-
ar?
Síðast er Alþingi var háð, var
þingmönnum boðið_ að líta á og
kýnna sjer iðnfyrirtæki hjer í
bænum og þótti þingmönnum
mikils um vert framkvæmdir
ýmissa þeirra. Tel jeg að þetta
hafi verið gert með það fyrir
augum, að þingmenn fengi
gleggri grein á, hvað iðnaðin-
um hentaði. En, er það, sem
hjer að framan getur í megin-
atriðum, að styðja íslenskan iðn
að?
Eftir Benedikt Gíslason.
Heigafell.
ÞETTA er fjarska viðkunnan-
leg jólabók, þótt því fari fjarri,
að kvæðin sjeu öll góð. En flest
eru þau hress og karlmannleg og
þau bestu beina huganum til eins
af öndvegisskáldum okkar,
Gríms Thomsen, Það er ekki laust
við, að Benedikt Gíslason minni
á Grím og líkist honum nokkuð
einkum í kvæðunum um tilgreind
ar þersónur: „Veðra-Grímur“,
„Hallgrímur harðkjaftur", „Jón
Snædal“ og mörgum öðrum. Og
þau kvæðin eru best.
Hvar sem Grímur um hauður fór,
hrausta minnti ’ann á sagna-
kempu,
skaraklipptur og kampastór,
klæddur í síða vetrarhempu.
Skúfhúfa höfði skýia vann,
skórnir verptir úr leðri af naut-
um.
Þannig búinn og þögull hann
þrammaði á sinnar aldavbraut-
um.
Þetta er lýsingin á Veðra-
Grími. Og ekki er Hallgrímur
harðkjaftur heldur neitt linju-
menni. Hann kemur kalinn af
Frh. á bls. 12.
Stór afkastamikil síld-
arverksmiðja í Reykjavík
er brýn nauðsyn
NÚ ,er fagurt um að litast og
björgulegt við Revkjavíkurhöfn.
Sólin varpar geislum sínum á
spegilsljettan sjávarflötinn, en
við allar bryggjur er mai’gföld
röð af hlöðnum síldarskipum. Jeg
taldi í rnorgun 71 herpinótaskip
með síldarfarm í höfninni, flest
með fulifermi, en um 20 við los-
un. „True Knot“ (36000 mála
skip), er aðalmóttakan. Fimm
skúffum, sem hver inniheldur
um tvær smálestir af síld er lyft
samtímis. Hægt en örugglega
svífa þær af hafnarbakkanum inn
fyrir öldustokka skipsins og
steypa innihaldinu í lestar þess.
Fermingin á „True Knot’’ er vel
þess verð, að hún sje kvikmynd-
uð. Tímabil smámálalöndunar-
innar er nú loks að telja út. —
Hefði það mátt vera fyrr og sakn
ar þess víst enginn.
Veiðiskipin sem tæmast, fara
jafnóðum upp í Hvalfjörð til
veiða, en koma jafnharðan aftur
með fullfermi, líkt og þau hefðu
skroppið út að gá til veðurs. —
Síldina í Hvalfirði virðist ekkert
mun um áð fylla í skörðin jafn-
óðum og losað er hjer. Reykjavík
er orðin' að síldarbæ éins og
Siglufjörður, þegar best lætur. —
Nýtt tímabil í atvinnusögu ís-
lands er hafið — tímabil vetrar-
síldveiðanna.
Með innreið hins nýja tímabils
koma fram aðkallandi vandamál
við móttöku aflans og verkun,
sem taka verður strax föstum
tökum. Er okkur nú mikilsvert
að hafa í fersku minni þróunar-
sögu sumarsíldveiðanna, svo víti
hennar megi okkur nú að vern-
aði verða.
Litið um öxl.
Þegar ríkið hóf rekstur síld-
arverksmiðju á Siglufirði sum-
arið 1928, kom óðara fram ótt-
inn við það, að verksmiðjurnar
yrðu of stcrvirkar og of margar
svo að þær fengju ekki næga síld
til vinnslu. Lög voru sett til
verndar, sem bönnuðu aukningu
verksmiðjanna og fast haldið á
þeim lögum, svo fáir sluppu í
gegn og þurfti harðfylgi til sam-
anber átökin um byggingu Hjalt-
eyrarverksmiðjunnar. Þetta var
á þeim tíma, þegar löndunarbið
skipanna komst upp í 8 daga, sem
stundum endaði með því að kasta
varð aflanum aftur í sjóinn, þeg-
ar hann var orðinn óvinsluhæf-
ur í skipunum.
Síðar kom svo „veiðibannið“
til viðbótar. Þessi lög voru sett
og þeim framfylgt á þeim tíma,
sem sannanlegt var að skipin
hefðu getað tvöfaldað eða þre-
faldað veiði sína, ef löndun hefði
fengist. A þeim tíma voru afköst
síldarverksmiðj anna alls í land-
inu ekki -nema um 20 þúsund mál
á sólarhring eða innan við þriðj-
ung þess, sem nú er.
Svo litla trú höfðu menn þá á
sumarsíldveiðinni. Ekkert slíkt
má nú endurtaka sig. Við skulum
því taka á móti vetrarsíldinni
með meiri tiltrú.
—0—
Af veirarsíldveiðinni er lítil
reynsla fengin ennþá, en byggt
á þeirri stuttu reynslu, sem feng-
in er, virðist vetrarsíldin lofa
mjög góðu. Hún heldur sig meira
innni á fjörðum, er í þjettari torf
um og virðist auðveiddari. Magn-
ið er mjög mikið alveg eins og
með sumarsíldina.
Sá ómetanlegi kostur fylgir
vetrarsíldinni, að erlend skip ná
ekki til hennar.
Um 100 skip tejast nú stunda
veiðina, en um 280 stunduðu veið-
ina í sumar.
Um 40% af kaupverði sídar-
innar fer nú í flutning hennar
til Norðurlands. Allir eru því
sammála um það, að byggja þurfi
verksmiðjur hjer við veiðisvæð-
ið. En “hvar og hversu stórar eiga
verksmiðjurnar að vera. Það er
spurningin. Fiskiþingið vill fá
5000 mála verksmiðju. Hvers-
vegna þá stærð? Hvaða rök
liggja til þess, að ekki er talið
vanta nema 5000 mála verk-
smiðju?
Lítum á ástandið hjer í dag:
100 skip eru sögð stunda veið-
ina. 70 biða eftir löndun. Sárafá
eru úti að sækja síldina, hin eru
inni með bilaðar nætur. — Væri
nótaútbúnaðurinn ekki á frum-
stigi, þá mundi láta nærri að
þessi 100 veiðiskip gætu náð sjer
í fullfermi annan daginn, en los-
að hinn daginn. Eða með öðrum
orðum: í dag þurfa 100 veiðiskip
50000 mála verksmiðju-afköst til
þess að geta vcitt tafarlaust. —
Hvað verður þá, þegar allur flot
inn um 300 skip, eru búin að fá
nætur á næstu árum. Ef 280 skip
stunda sumarveiðina, þá munu
enn þá fleiri stunda vetrarveið-
ina söltum þess, að hún virðist
ætla að verða tryggari.
Finnst mönnum nú í alvöru, að
mikið gagn mundi að 5000 mála
viðbót fyrir allSm íslenska síld-
veiðiflotanr.? Menn geta ekki frið
að sig með því að segja að svona
veiði sje ekki nema í bestu hrot-
unum. Svo sje lítið á milli. Ef
jeg vil framleiða afl úr vatns-
falli, þá miða jeg ekki vjelastærð
við ána, þar sem hún liðast
straumlaus eftir lárjettum daln-
um, heldur fer jeg fram í dal-
bptninn og sníð vjelarnar eftir
fossinum, þar sem hann steypist
með kyngikrafti niður af berg-
inu — og þar fæ jeg mikið afl —
á sama hátt þarf að virkja síld-
ina.
Það þýðir lítið að miða virkjun
síldarinnar við þá tíma, sem hún
veiðist lítt eðá ekki, heldur við
sjálfar síldveiðihroturnar. Annað
hvort við þær eða ekki neitt, því
ekki þýðir að miða við þá tíma
sem ekki veiðist.
Ef bygð væri 10 þúsund mála
verksmiðja hjer í Reykjavík og
5000 mála á Akranesi, báðar fyr-
ir næsta haust, ef hægt er, þá
mUndu þær, bygt á reynslunni í
ár, geta unnið úr afla 30 skipa
af meðal stærð þann tíma sem
stanslaus veiði hjeldist. Allar lík
ur eru til þess að 200 bátar verði
búnir að fá nót næsta haust og
taki þátt í veiðinm. Gætu hinar
nýju verksmiðjur þá tekið á móti
15% af góðum, stanslausum afla
þeirra skipa. Sjest af þessu, að
15 þúsund mála aukning fyrir
næsta haust, getur aldrei tekið
á móti meiru en litlum hluta af
veiði jreirra skipa sem við munu
bætast til næsta árs, ef svipuð
veiði verður. Sjest af þessu hve
mikils þarf hjer við. Annars er
erfitt að áætla um þessa hluti, en
mjer virðist að nmð 15.000 mála
aukningu, væri mjög í hóf stillt.
Reksturskostnaður verksmiðj-
ahna.
Arið 1935 fengu bátarnir 4 kr.
fyrir málið af síld og verksmiðj-
urnar tilsvarandi upphæð fýrir
vinnsluna. Þó verðið ialli ekki
aftur neðar en í 10 kr. málið, þeg
ar jafnvægi kemst aftur á í heim
inum, er ljóst hverja þýðingu það
hefur að verksmiðjurnar sjeu
haganlega bygðar og ódýrar, í
rekstri. Það munar vafalaust
miklu hvað 10,000 mála verk-
smiðja vinnur ódýrar en 1 þús.
mála verksmiðja. Nú erum við
svo heppnir, að Vjelsmiðjan
Héðinn h.f. er komin upp á lag
með að smíða stórvirkar verk-
smiðjuvjelar fyrio síldarverk-
smiðjur — pressurnar þær af-
kastamestu í heimi. Aðstoð
þeirra gæti því væntanlega greitt
fyrir slíkri verksmiðjubyggingu
í tæka tíð. Það er ekki mikið sein
legra að byggja stóra verksmiðju
en litla.
Einn farmur af nústarfandi
veiðiflota, 100,000 mál, gefur 8
milj. kr. útflutningsverðmæti. —•
Næsta ár verða skipin væntán-
lega 200. Þá myndi hver tapaður
farmur af öllum ílotanum hafa
af landsmönnum 16 milj. kr. út-
flutningsverðmæti að óbreyttu af
urðaverði, eða mikinn hluta þess -
sem 10,000 mála verksmiðja
mundi kosta.
Af þessu er Ijóst, að þrennt er
mikilsverðast í þessu máli:
1) Að verksmiðjan sje byggð svo
stór, að eitthvað muni um
hana.
2) Að hún komist fljótt upp áð-
ur en afurðaverð fellur.
3) Að vinsluvjelar og fyrirkomu-
lag allt sje svo, að hún geti
unnið vel og ódýrt. Það er
, dýrt og erfitt að breyta verk-
smiðjunum síðar, þegar af-
urðaverðið fellur.
Hitt skiftir aftur minna máli
hvort verksmiðjan kostar nú 1—
2 milj. meira eða minna.
Staffsetning verksmiðjunnar.
Síldarverksmiðjur framtíðar-
innar hugsa jeg mjer þannig fyr- :
irkomið, að í sambandi við þær |
geti farið fram flokkun síldarinn-
ar til útflutnings í ís til
söltunar eða annarar vinnslu, en
úrgangurinn fari sjálfkrafa til
síldarþrónna.
Slík Vinsla í stórum stíl út-
heimtir ' allmikið landrými vifl
verksmiðjuna, en þó fyrst og
fremst greiðan og fyrirvaralaus-
an aðgang að nógu verkafólki.
Þess vegna er haganlegt, að síld-
arverksmiðjur sjeu reistar í bæj-
um eða rjett við þá. Allir sjá
muninn á því að ná til verka-
fólks hjer í Reykjavík og á Akra-
nesi eða á eyðistöðum. — Þar
mundi beinlinis þurfa að reisa
vetrarsetubæ fyrir allt fólkið. —
Ólík aðstaða er það líka ef um
mikinn útflutning á ísaðri síld
yrði að ræða og hverskonar af-
greiðslu skipa, að styðjast við
Reykjavíkurhöfn, sem flest hefir
að bjóða til slíkra hluta.
í sambandi við staðsetningu
verksmiðjanna ætti einnig vel að
athuga hvort frárensli frá stór-
um verksmiðjum mundi elíki
fæía síldina frá t. d. úr hinum
ágæta Hvalfirði ef verksmiðja’
yrði byggð þar. Reynsla Norð-
manna í þessu efni gæti væntan- :
lega svarað þeirri spurningu.
Samkvæmt ofanrituðu tel jeg’
rjett og mjög í hóf stillt að. unn-
ið sje að því að koma upp 10
þús. mála verksmiðju hjer i
Reykjavík, eða við Reykjavík
fyrir næsta haust, 'Sem þannig
væri fyrir komið að auðvelt væri
síðar að auka afköstin upp í 20
þús. mál.
Smáskamtalækningar borga sig
ekki þegar síldin er annars Veg-
ar.
Rvík, 1. des. 1947.
Jón J. Fannberg.
BMWWiniwiilMiiinnimnu»Miim>iwimMwii>.i.úi>iW
5Qöv£>'x\v
athugið!
að ísafold og Vörður er
vinsælasta og fjölbreytt-
asta blaðið í sveitum lands
ins. Kemur út einu sinni
í viku — 10 síður.