Morgunblaðið - 09.10.1948, Blaðsíða 5

| Laugardagur 9. okt. 1948.
MORGUNBL4ÐIÐ
5
KrisSmgMMSMB ŒíuðmustdssGMi,
Að gefnu tilefni — og til þess
öð reyna að fyrirbyggja mis-
Skilning, — skal það tekið fram,
að jeg skrifa ekki um aðrar
þækur en þær, sem mjer eru
$endar í því skyni.
K. G.
..Mannspilin og ásinn“.
Eftir Guðmund Daníelsson.
Helgafcll.
FYRSTA skáldsaga Guðmund-
ar Daníelssonar, „Bræðurnir í
Grashaga“, vakti talsverða at-
hygli, en þó naumast eins mikla
og hún átti skilið. Það var ó-
venjulega eftirtektarverð byrj-
endabók, er sýndi ótvírætt að
þarna var á ferð glæsilegt rit-
höfundarefni. Og þótt Guð-
mundur hefði ekki annað unn-
Sð sjer til ágætis, þá myndi þessi
eina saga hafa bjargað nafni
hans frá gleymsku. Hann gat
þá þegar skapað bráðlifandi
peirónur, frásagnargleði hans
var áfeng, og umhverfis- og
íiáttúrulýsingar með slíkum
ágætum, að einungis þeirra
vegná er óhætt að spá bók þess
pri löngu lífi. Jeg þekki mann,
feem hefur lesið hana þrisvar
Bjer til mikillar ánægju!
Kæsta sagan: „Ilmur dag-
ömia“ þafði og marga kosti
góða, en var lausari i reipun-
um og öllu rírari að gildi en
feú fyrsta. Þó undarlegt megi
virðast, er það alveg eðlileg
þróun og venjuleg, að önnur —
Og oft þriðja — skáidsaga höf-
tindar standi hinni fyrstu að
íbaki, einkum hvað snertir
byggingu og efnismeðferð.
Þriðja saga Guðmundar: „Gegn
tim !ystigarðinn“ var vel læsi-
leg oe mátti sjá i henni nokkur-
fer framfarir í máli og stíl, en
írernur var hún grunn og ljett-
Væg, samanborið við „Bræð-
orna í Grashaga“. En fjórða
Bkáldsagan: „Á bökkum Bola-
ÍIjóís“ var ágætt skáldverk, vel
bygsrt og allvel unnið. Ekki
íjekk sú bók verðskuldaðar
móttökur, þótt ýmsir rituðu
Bæmilega um hana. En flestum
bókmenntamönnum mun nú
haía verið orðið ljóst, að þarna
var skáld á ferð, sem ekki yrði
af skornum skammti og kem
jeg að því síðar. — í þessum
þrem sögur glitrar af töfrum
og þrumar af kyngi æ ofan í
æ, þótt þvérbrestir sjeu nokkr-
ir í byggingu og persónulýs-
ingum. En sumstaðar bilar uppi
staðan og frágangurinn verður
sorglega hroðvirknislegur, og
heildarverkan ,,trilógíunnar“
er heldur molluleg.
Dugnaður þessa skálds er
mikill og lofsverður. Hann hef-
ur nú gefið út átta skáidsögur,
tvær Ijóðabækur, eitt leikrit,
ljelegt, og eina ferðabók, sem
verða mun klassísk í íslenskum
bókmenntum! En dugnaði má
misbjóða, og það er illt til þess
að vita, að maður með þvílíkri
skáldgáfu skuli vera tilneydd-
ur að þræla í kennslu meiri-
hluta ársins, í stað þess að
stunda rithöfundarstarf sitt
eingöngu. Þjóðin hefur ekki efni
á slíkri sóun, og vonandi verð-
ur þetta lagfært af hlut.aðeig-
andi forráðamönnum hennar
hið allra fyrsta. — Því ekki get
ur efi á því leikið, að skáld-
sögur Guðmundar myndu verða
stórum betri og verðmætari, ef
hann mætti starfa að þeim með
óskiftum kröftum sínum.
„Mannspilin og ásinn“, hin
nýja bók Guðmundar Daníels-
sonar, ber þess Ijós merki, að
höf. hefur orðið að skamta
henni tímann! Þetta er stórt og
viðamikið verk, með mörgum
persónum. Stíl og málsmeðferð
hefur enn farið fram, og þrátt
fyrir galla sína, er bókin mjög
skemmtileg aflestrar, spenn-
andi og auðug af )ífi.
Umhverfi sögunnar er dálít-
ið þorp, Ástangaþorp, er ligg-
ur að sjó í~landareigu tveggja
jarða, er heita Ás og Kirkju-
ás. Eigendur jarðanna hafa
gerst ríkir á því að selja og
leigja þorpsbúum lóðir undir
hús sín. Koma tvær af aðal
persónum bókarinnar frá Ási,
Jónatan og Guðmundur Repp,
en sú þriðja frá einu fátæk-
asta koti þorpsins, Páll Pálsson.
Persónur þessar eru í byrjun
laglega mótaðar og virðist les-
andanum vera stórbrotið efni í
er einkabarn og á því mikla þrátt fyrir áminsta galla mjög
arfsvon. í lok bókarinnar er eftirtektarverð bók. Stíll Guð-
þessi kjempa, er kom eins og mundar er blæbrigðaríkur og
stormvindur inn í byrjun henn- glitrandi skemmtilegur; mál-
ar, orðinn auðvirðilegur leið- snilld hans mikil og frásagnar-
indagemlingur, án þess að höf. gáfan slík, að hún hrífur les-
hafi tekist að blása lífi í hann, andann. hvort sem hann vill
eða gefa nokkra sálfræðilega eða ekki. Margar af aukaper-
skýringu á breytni hans. j sónum bókarinnar eru gæddar
Um Guðmundu Repp er sama , tindrandi lífi, svo að lesandinn
að segja: Hún brotnar og koðn-'sjer þær og þekkir, og um-
ar niður í meðförunum, þang- ' hverfislýsingarnar eru flestar
að til lesandinn missir allan ágætar. Fjöldi skarplegra og
áhuga fyrir henni. j skemmtilegra athugana prýða
hvern kapitula og hugkvæmni
skoríir ekki. Höfundurinn er
Á * __skáld! — En sjálfir máttarVið-
smiðuð. •— og stappar stundum J
nærri því að vel sje unnið. Segja irnir 1 bókinni eru illa telgdir'
má að hann beri bókina unpi, Þróun aðalpersónanna - og
ásamt aukapersónunum. Tví„ : Þar með sögunnar'-fer í handa
skinnungnum í sálarlifi hans skolum: bað’ sem kalla mætti
Jónatan Repp er sú af aðal-
persónunum. sem skárst er
__os innar tilætluð áhrif á huga les-
ndans og bókin skilur min'na
er sumstaðar býsna vel lýst og
ástaræfintýri hans og Valgerð- j
ar Guðmundsdóttur er meist- '
aralegur skáldskapur. En — og
því miður neyðist maður oft til
að segja: en, við lestur þessarar |eltil en sk^ldi'
bókar! — þessi persóna hefði j
getað orðið miklu betri, ef höf.
hefði lagt harðar að sjer við
sköpun hennar. Skapgerðarlýs-
ingin er á köflum hundavaðs-
kend, átökin eru of lin, hin
sálfræðilega rannsökun of
grunn og óskýr.
hin innri átök, verða alltof oft
vetlingatök. Fyrir bragðið hef-
Göring og horfðist í augu við
hann á tveggja metra færi!
Þetta er bók, sem engum
mur. leiðast að lesa.
• Óskastundir11. LýóSmæli
eftir Kjartan Ólafsson.
Prentsm. Jóns Helg&sonnn
KJARTAN ÓLAFSSON er fyjr-
ir löngu orðinn þjóðkunnur
fyrir kvæði sín, enda er hann
mjög ljóðhagur. Honum v.ir.ð-
ist v.era ákaflega ljett iim að
ríma, — kannski of Ijett, því
glíman við formið er skáidinu
nytsöm. — En hversu sem jpví
er varið, þá leikur hann vct á
sína Ijettu strengi og hortittir
verða ekki hjá honum furvln-
ir. Hann leggur ekki ítund á
ina hærri hljómlist, en 'Jjettu
lögin hans eru sum býsna göð.
Það, sem einkum vekur eftir-
ekki örlagaþungi frásagnar- tekt lesandans er hve mtmnlcg
Bókin öll verkar einna líkast
því, sem væri hún handrit í
fyrstu eða annari uppskrift,
áður en hreinsunin byrjar fyrir
alvöru, áður en höfundurinn
ryður á brott öllu, se mofaukið
er, og saumfer með vægðar-
lausri gagnrýni sitt eigið verk.
En Guðmundur Danielsson er
nú kominn á þann aldur og bú-
inn að vinna sjer svo mikla
frægð, að honum sæmir ekki
lengur að gefa út uppkast að
skáldverki. Hann getur tví-
mælalaust gert góða hluti. Það
sýna lýsingarnar á sumum af
aukapersónunum í þessari bók,
t. d. búsfreyjunni á Hótel Ás-
tanga og vinnumanni hennar,
„Af stað hurt í fjarlægð“
Eftir Thorolf Smith.
ísafoldarprentsmiðja.
THOROLF SMITH er kunnur
fyrir blaðagreinar og útvarps-
erindi um ferðalög sín víðsveg-
ar um hnöttinn. Hann er góð-
ur blaðamaður og frásagnir
hans bæði fróðlegar og skemmti
legar. Um skeið var hann í þjón
ustu Bergenska gufuskipa-
fjelagsins og tók, meðal annars
þátt í hnattsiglingu á hinu
þekkta skemmtiferðaskipi
„Stella PoIaris“. Auk þess hef-
ur hann ferðast mikið sem
frjettamaður fyrir Ríkisútvarp-
ið og íslensk blöð.
Bók þessi er samansafn af
nokkrum ferðasögum hans.
Hún er vel rituð og veitir tals-
verðann fróðleik innan vje-
banda ljettrar og skemmtilegr-
ar frásagnar. Fyrst er grein um
Tabiti, „sælustað á jörð“, þá
ferð gegnum Panamaskurðinn.
tframhjá gengið. Er skemmst j þeim öllum. En þróun þeirra
frá að segja, að ..A bökkum
Bolaf]jóts“ er heilsteyptasta
Bkáldsaga Guðmundar, enn sem
komið er og spái jeg henni mikl
tim frama. er hún birtist á út-
lensku, en það verður nú á næst
tmni.
Þá komu á næstu fjórum ár-
ym „trílogían11: „Af jörðu ertu
korííinii“, „Sandur“, og „Land-
18 handan landsins". Gætir í
feögum þessum margskonar fram
íara og vaxtar hjá höf., en efnis
þungínn, sem er miki]] og stór-
jbrotinn, verður ská]dinu ofjarl
ög fer stundum illa úr reipun-
l>m- — Ekki er samt vert að
teakfella ungan höfund, þótt
hann ráðist á verkefni, sem
hann ræður ekki við; jeg vil
ifrekar telja það lofsvert! Guð-
ínundi er mikið niðri fyrir og
hann er hinn mesti berserkur
sem bæði eru gerð af lvtalausri I Þvi næst e! sagt a Galapogos-
list. Að rnaður nú ekki tali um!evium og ferð um Kyrrahaf.
slíkar perlur sem Valgerði Guð,yf,r m!ðbauS .larðar og komið'
mistekst í höndum skáldsins;
lýsing þeirra er nokkuð grunn
og yfirborðskend, þrátt fvrir
góða spretti, og verulega lif-
andi verða þær naumast; les-
andinn trúir ekki á þær. Þetta
er vitanlega skrambans galli —' mikill rithöfundur á i hlut. Guð
og því meiri, sem uppistaðan í mundur Danielsson þarf ekki á
þeim öllum er eftirtektarverð. | neinni vorkunnsemi að halda.
í Páli Pálssyni, öreiganum, sem ( Hann virðist eiga aht til þess
býr yfir miklum viljakrafti og að verða meistari í list sinni;
mundsdóttur — og Þuru litlu.
En það er alveg bersýnilegt, að
,höf. veigrar sjer við, eða hefur
ekki tíma til, að leggja á sig
það erfiði og þá skilyrðislausu
sjálfsgagnrýni, sem það kostar,
að gera samræmt listaverk.
Það er leiðinlegt. að þurfa
að segja þetta, en hjá því verð-
ur ekki komist, þegar svona
sjerstæðri skapgerð, hefur höf.
fundið frumlegt persónuefni.
En höf. verður alltof lítið úr
honum. Manndómur Páls P. er
en hann þarf aö beita sjálfan
sig strangari aga og láta ekki
frá sjer fara annað en vel unn-
in verk. Og vitanlega þarf að
að mestu leiti i því fólginn, að . leysa skáldið undan því þræl-
selja fyrst kúgara sínum sann- j dómsoki að troða stafrófinu í
færingu sína, fyrir nokkrar 1 krakka átta mánuði ársins. Því
krónur, og því næst unnustu1 grunur minn er sá að hroðvirkni
sína, en hvað hann fjekk fyrir ^ G. D. stafi fyrst og fremst af
hana, er ekki nefnt. Til auðs' því, að hann skortir aðstöðu til
og valda kemst hann síðan, á að verja öllum kröftum sinum
þann hátt að bindast dóttur í þjónustu skáldgyðjunnar.
víða við. Er gaman að lesa lýs
ingu Thorolfs á þessu ferða-
lagi ;— og ólíkt skemmtilegra
en að þurfa að flækjast þetta
sjálfur!
Lengsti og merkasti kaflinn
heitir: „Bretland á ófriðartím-
um“. Segir þar frá för íslensku
blaðamanna til Englands. í boði
British Counci], ]941. Þótt ekki
væri annað í bókinni en þessi
fróðlega og vel ritaða ferða-
saga, væri ómaksins vert að
kauna hana og lesa.
Þá er grein um vaxmynda-
safn madame Tussaud. en sið-
an víkur höf. sjer aftur til heit-
ari landa, til Ceylon. Nýju-
Guineu, Indlands og víðar. Auk
þessa eru i bókinni eítirtaldar
greinar: „Miðjarðarhafsför",
„Þrír dagar í Rússlandi“, og
„Þýskalandsíör 1946“. Hin síð-
asttalda fiallar meðal annars
’-m beimsévnír í Berchteseaden,
þessi kvæði eru. Eiginlega þarf
að lesa þau hátt, eða þá syngja
þau, til þess að þau njóti sín.
Mjer kæmi ekki á óvart þótt
flest þeirra hefðu orðið til á
gönguferðum uppi í sveit, * ða
úti í Effersey? Höf. virðist hafa
raulað þau fyrir munnj sjor,
eða þulið þau í einveru, úti á
víðavangi, í sælli, skáldlegri
hrifningu, áður en blek og
pappír komu nálæg^þeim, Þau
bera það með sjer, að hann hef-
ur mikla ánægju af að yrkja,
— en líka hitt, að ekki mun
sjálfsgagnrýnin spilla braggloði
hans að neinu ráði.
I „Óskastundum" kennir
margra grasa og geta flest kvæð
in átt vel við titil bókarinnar,
— nema kanski helst erfiljóið-
in. — Ef ætti að nefna eitthvað
sjerstaklega, myndi jeg vilja
geta um afmæliskvæðið til
Bjarna Jónssonar kennara; það
er gott; erfiljóðin eftir tOn
Magnússon skáld, sem eru nxeð
því besta í syrpunni; „Kom,
vorsins blær“ og „Sumarnótt".
Og þetta finnst mjer eitt fall-
egasta versið í bókinni:
,.Kom, vorsins blær, að vékja
dagsins rós,
á vængjum þínum hjartans
óskir líða,
þú yngir hverja sál við sclar-
Ijós
og signir geislum draumaluhd-
inn blíða.
Hve mildur er þinn koss við
kvöldsins ós,
er kveður aldan ljóð um • i'rið
þýða“.
Kristinann Guðmunclssen.
— Allsherjarþítipð
Framh. af bls. 1
tók undir orð Maliks og sagði,
að rússneska tillagan stæði eíl—
um öðrum tillögum framar. —•
Hann hæddist að þeim lýsing-
um bandarískra fulltrúa, að
Bandaríkin fórnuðu miklu þeg-
ar þau afsöluðu sjer öllum
einkarjetti á leyndardóipi atóm-
orkunnar, og sagði, að þaö væri
óskadraumur vestrænna auð-
þar sem Hitler sáJugi bjó. og ! valdssinna að koma á aiþjoða-
| um rjettarhöldin í Nurnberg. ! eftirlitj með öllum úranium ,og
SLiI vinnu, — en mun hafa tíma Björns gamla í Kirkjuási, sem „Mannspilin og ásinn“ er
þar
sem höf. glópti ó sjálfan thoríum námum heimsins.