Morgunblaðið - 05.02.1949, Blaðsíða 6

6
MORGUNBLAÐIÐ
Laugardagur 5. febrúar 1949.
G‘uðhrandur Jónsson:
MÁLAFERLIN Á HENDUR MINDSZENTY KARDÍNÁLA
MÁLAFERLI ÞESSI, sem vak-
ið hafa athygli um gervallan
heim, snúast um illkynjað
glæpamál, er hvaðan sem á það
er litið, er frábrugðið öllum
öðrum glæpamálum, er hingað
til hafa þekkst. Er það fyrst
og fremst vegna þess á hendur
hverjum málaferlin eru sótt og
fyrir hvað, en mest þó vegna
þess, að hinir raunverulegu
glæpamenn eru dómararnir
og þeir, sem að þeim standa og
etja þeim fram, en ekki sá mað-
ur, sem talinn er vera sakborn-
ingUrinn. Það er að yfirlögðu
ráði sem saklaus maður er
dreginn fyrir dóm til þess að
þola hegningu fyrir verk, er
hann hefur aldrei drýgt, vegna
þess, að hann hefur neitað að
hætta að gera skyldu, sem sjálf
sögð þykir og eðlileg í öllum
menningarlöndum, og hann
hafði tekist á hendur með hinu
virðulega embætti sínu. Þessi
skylda hans er bæði hjer, og
ekki síst meðal almennings á
Ungverjalandi talin svo brýn,
að ofsækjendur þessa kirkju-
höfðingja þora ekki að ráðast
að honum fyrir það, sem þeim
raunverulega þykir við hann.
Því er gripið til þess að bera
hann lognum sökum, og það er
gert svo blygðunarlaust, að öll-
um mönnum hlýtur að vera það
fullljóst. Það er því ekki úr
vegi að gera nokkra grein fyr-
ir þessum manni og þessu máli,
þar sem dómararnir sitja röng-
um megin dómgrindanna,
Mindszenty kardínáli er til-
tölulega ungur maður — 56 ára
— ungverskur bóndasonur, að
langfeðgatali kominn af Þýsk-
um ættum, en hann og forfeður
hans voru löngu orðnir ómeng-
aðir Ungverjar. Foreldrar hans
voru bláfátækir, og hann varð
að vinna baki brotnu í æsku.
Hann braust til þess að verða
prestur og reyndist traustur og
skyldurækinn í starfi sínu. Svo
fóru leikar, að hann fyrir ekki
allmörgum árum varð erkibisk-
up í Esztergom og forustubisk-
up á Ungverjalandi, og þetta
var hann síðustu ófriðarárin.
Það hafa núna á örfáum ár-
um skollið tvær eðlisólíkar, en
hið ytra sviplíkar, pólitískar
óaldir yfir Ungverjaland, fyrst
nazisminn og nú hinn austræni
kommúnismi.
Þetta voru og eru óaldir
vegna þess, að lífsskoðanir
þeirra flokka, sem að þeim
stóðu voru í ósamræmi við eðli
lifs og manna. Þessar lífsskoð-
anir mótuðu og móta athafnir
flokka þessara og ástand það,
er þeir vilja koma á, hvort-
tveggja er því í ósamræmi við
eðli lífs og manna og náttúr-
legan rjett þeirra. Allar pólit-
ískar stefnur, hvort sem manni
líka þær eða ekki, eru ferjandi,
ef þær brjóta ekki bág við rjett
eðli lífsins og mannanna og
náttúrlegan rjett þeirra, en
annars eru þær til hins argasta
tjóns fyrir mennina og samfélög
þeirra og verða sjálfar
hinar mögru kýr, sem
gleypa þær hinar feitu kýr
skynsamlegra ráðstafana, er alt
af hljóta að fylgja hverri
stefnu, hve háskaleg sem hún í
heild kann að vera, Hinn hreini amslífsins, og samband að vera
' pólitíski sócialismi,. sem snýst milli hinna tveggja stiga lífs’-
um skiftingu arðs og auðs, svo ins. Af þessari vissu leiðir eðli-
að öllum komi að notum, en lega allt siðalögmál mannanna,
' ekki fáum, þó um hann sje mjög og að hún er beinlínis undir-
deilt, er álitamál, en ekki hættu . staða þess, Hinar efnishyggju-
legur rjetti manna og lífi, með- | iegu skoðanir leiða hins vegar
' an hann ekki víkur út af þeirri ekki til viðhalds siðalögmáls-
braut sinni. En fari hann að ins, því tilefnislaust er að gera
skifta sjer af ráðgátum tilver-
unnar og fella á þær dóm, sem
hann leggur til grundvallar at-
höfnum sínum, þá er hann orð-
sjer neina rellu út úr því, hvað
menn aðhafast, ef öllu lýkur
með hinum líkamlega dauða. —
Það rekast því hjer ekki fyrst
fnn háskalegur, því verksvið ' Qg fremst á hin tvö andstæðu
■ pólitískra flokka er það eitt, að . öfl: kapítalismi og öreigapólit-
j reyna að skipa málum í borg-
aralegu lífi svo sem þeim þyk-
■ ir best henta. Þetta gerðu hvor-
ugir nazistar nje kommúnistar.
J Þeir lögðu inn á æðri svið og
fóru að gera ráðstafanir þar.
. Þeir höfðu uppi efnishyggju-
stefnuna, ekki aðeins sem fræði
lega kenningu, heldur sem und-
ík, heldur beinlínis viðhorf til
lífsins í öllum myndum þess.
Það, sem um er að ræða, er
hvort' maðurinn eigi að vera
andlaust þrælkunarþý undir
einhverskonar samfjelagi, eða
hvort hann eigi að hafa rjett
til þess að hafa og hafna og
athafna sig innan þeirra tak-
irstöðu athafna og skipulags. í marka, sem náttúrlegur rjettur
aðaldráttum varð niðurstaðan annara manna leyfir, og sjer-
staklega búast við eðlilegum af-
leiðingum þess, að til er æðsta
skynsemigædd vera og að hon-
sú, að þeir hjeldu því að mönn-
um, að það væri enginn guð
1 til og að mennirnir væru dauð-
legar líkamsverur, en hefðu ’ um sjálfum er ætlað annað og
enga ódauðlega sál — frekar en ( meira en að dúlla við líkamsævi
trúað var hjer um huldufólkið í hæsta lagi 100 ár.
forðum, og að maður væri þag gaj. ekki verjg annað, en
því ekki annað en byngur af ag forUstumenn kristninnar og
ýmiskonar efnum samanrunn- annara ægri trúarbragða sner-
um, sem hefði það eðli, að hann
ust öndverðir við svo greinileg-
gæti aðhafst hjer um stund, uns um öfUgSnúningi þýgingar-
hann leystist upp aftur, og síð- mesiu staðreynda mannlífsins,
an væii ekki sögu meiri að : gergum til þess ag svifta mann-
segja um hann. Maðurinn gæti (inn sjálfUm sjer og þjálfa hann
því og ekki átt neitt erindi í til sijóieika undir hinn tótal-
þennan heim sín vegna, hann ítaristíska þræidóm, sem hlaut
hlyti blátt áfram að vera ,,heim ^ ag leggja hið nauðsynlega siða-
ilisvjel , eins og blað eitt um iogmal f eygi — þar meg er
daginn vildi nefna þýsku þjón- j ekki sagti að allir efnishyggjU-
ustustúlkurnar hjer, sem yrði menn einstaklega sjeu siðlaus-
að ganga undir hagsmunum (ir> en þeir hljóta ag vera það
heildar, er yrði að vera eins sem flokkur, eins og athafnir
víðtæk og hægt væri — helst'með nazistum
ná til allra, og þessi heild væri
hið eina raunverulega og undir
hana yrði allt að lúta. Þessi
stefna hefir verið nefnd ,,tótal-
ítarismi“. Samkvæmt henni á
maðurinn hvorki að hafa rjett
til þess að ráðstafa sjer, athöfn-
um sínum eða hagsmunum,
og' hinum aust-
rænu kommúnistum sýna.
Kristíndómurinn um gervall-
an heim reis upp á móti þessu
til varn-ar sjálfstæði hins ein-
staka manns og hins ríkjandi
siðalögriiáls, og þar með til
varnar jmenningunni, því að
hið kri^tna siðalögmál er und-
heldur að vera ósjálfstæður lirstaga Mlrar nutíma menning_
ar. Bæa nazistar og kommún-
istar hó|u ofsóknir gegn kristn-
hlekkur í heildarkeðju
Þessar skoðanir, sem bæði
nazistar og hinir austrænu kom
múnistar hjeldu og halda fram,
gekk í berhögg við staðreynd-
irnar. Hvað sem öllum einstök-
um kenninguum kirkjunnar og
annar kristinna eða ókristinna
inni, ogj varð kaþólska kirkjan
mest fyfir barðinu á því vegna
þess, að hún hafði mest skil-
yrðin til þess að vfeitá mótstöðu
bæði sakir stærðar og hins ör-
ugga skipulags síns, en í því
trúarbragða líður — þær eru efni stpðu ýms önnur trúar-
trúaratriði —, þá er hins vegar | fjelög höllum fæti. Píus páfi
áreiðanleg hugsunarvissa fyrir.XI., sem ljest 1939, bannaði öll-
því, að rjettar ályktanir af því, J um kaþólskum mönnum að
hyllast til hins „guðlausa kom-
múnismá“, sem kallaði og með
sem náttúruvísindin kenna
mönnum, er að öllu í náttúr-
unni sje skapað af slíkri fyrir-
hyggju, að skyni gædd vera —
Guð — hljóti að stjórna því.
Hitt er og jafn víst, að eins til-
tölulega lítið ófullkomin vera
og maðurinn er, getur ekki
verið reistur upp, ef svo mætti
segja, til einnar nætur, slíkt
væri óskynsamlegt og í ósam-
ræmi við hið annars viturlega
skipulag alls. Það getur því
rjettu, og með búllu sinni „Mit
brennender Sorge“, sem er ein
hinna fáu búlla, sem ekki eru
ritaðar á latínu, lagði hann
sama bann á nazismann. Þá
kom það í ljós, sem nazistar
og hiniþ austrænu kommúnistar
höfðu ekki varað sig á að
það vat ekki hægt að ganga
af trúárbrögðunum dauðum
alveg með einu höggi. — Fólkið
ekki verið annað, en að mann- | fylgdi þeim, og forustumenn
inum sje ætlað annað og æðrajþeirra börðust fyrir rjetti
hlutverk en það eingöngu að | þeirra, en það var eins og fyrr,
bjastra við dægurstörfin ogjkaþólska kirkjan, sem af eðli-
hverfa svo. Honum hlýtur að tlegum ástæðuum varð aðallega
vera lengra lífs auðið en lík- að standa í stigreipinu.
Hinum austrænu kommún-
istum og nasistum þótti
því vænlegra að breyta
um aðferð. Þeir reyndu að ná
kirkjunni og trúarfjelögunum
undir sig, í þeirri von, að það
mundi takast, vegna þess að
forustumenn trúarbragðanna
myndu slaka á klónni af mak-
ræði og persónulegri eigin-
hyggju, og var lögð sjerstök
áhersla á, að láta menn krist-
indómsins semja af sjer rjett-
inn til þess að ala börnin upp
við kristna trú og kristið siða-
lögmál. Þetta mistókst alger-
lega; þessu vildu forustumenn
kristninnar alls ekki sinna og
kommúnistum tókst yfirhöfuð
hvergi að koma ár sinni fyrir
borð, nema á Rússlandi.
Þegar útsjeð var um það, tóku
báðir upp ofsóknirnar á ný,
hinir austrænuu kommúnistar
og nazistar, og dundu þær^að-
allega á kaþólskum, því aðrir
voru svo veikir, að þeim varð
þrátt fyrir stuðning kaþólsku
kirkjunnar erfitt að veita mót-
spyrnu. Svona stóðu sakir er
Jósef Mindszenty kom til skjal-
anna.
í ófriðnum gerðust Þjóðverj-
ar allnærgöngulir á Ungverja-
landi, eins og víðar, og sættu
Ungverjar sig í heild sinni illa
við það. Klerkastjettin hefur
alla daga staðið framarlega í
þjóðlegri frelsisbaráttu, og svo
varð og hjer. Mindszenty, sem
að vísu að langfeðgatali var af
þýskum ættum og bar nafn með
þýskum keim, stóð framarlega
í baráttu landa sinna gegn yfir-
gangi Þjóðverja, og til þess að
sýna á sjer greinilegan lit, sótti
hann um leyfi til að fá sjer
hreint ungverskt nafn fyrir hið
þýska, og nefndist upp frá því
Mindszenty eftir þorpinu, sem
hann er ættaður frá. Hann varð
Þjóðverjum slíkur ljár í þúfu,
að þeim þótti nauðsynlegt að
taka hann til handargagns, og
var hann geymdur í fangabúð-
um þeirra til stríðsloka.
Skömmu síðar varð hann erki-
biskup af Esztergom.
Hinir nýju kommúnistisku
valdhafar á Ungverjalandi fóru
þegar að sýna af sjer ójöfnuð
og færðu sig smám saman uppá
skaftið. Meðan allt var innan
þeirra takmarka, að ekki bryti
bág við hagsmuni kristninnar
og menningarinnar, ljet Minds-
zenty, sem varð kardínáli 1946,
og samkv. embætti sínu var nú
forustumaður kaþólskra manna,
sjer vel líka. T. d. fetti hann
ekkert fingur út í það, að fram-
leiðslukerfi Ungverjalands væri
þjóðnýtt, og ekki heldur, er stór
jarðir voru gerðar upptækar,
sem þó kom mjög hart við kirkj
una, sem var jarðeigandi. Meira
segja lögðu hann r« ungverskir
biskupar blessun sína yfir þá
menn, er fengu Lnd, er jörðun-
um var skipt upp. En þegar
komið var að kenslumálunum,
og svifta átti kirkjuna rjetti til
þess að ala börnin upp við krist
indóm og kristið siðalögmál í
þeirri von að kirkjuna myndi
daga uppi, þegar þau kæmust
á legg, varð hingað komist en
ekki lengra. Nú mótmælti hann
og mjög harðlega og vék hvergi
en kommúnistarnir höfðu uppi
skipulagða hópa, sem gerðu að
honum aðsúg, og var kallað að
þeir væru ,,Þjóðin“. Þegar
kardínálinn opinberlega hafði
mótmælt „þjóðnýtingu" skól-
anna og gekk eftir það yfir hið
svo nefnda Hetjutorg, æpti
,.Þjóðin“: „Hengið hann“, og
ljet öllum illum látum, en
kardínálinn ljet hvergi á sig fá.
Enskur verslunaVmaður, á ferð
í Budapest, horfði á þetta og
sagði síðar: „Þetta er í fyrsta
skipti, sem jeg sá hver máttur
getur verið í manni, og hver
máttur er í kaþólsku kirkj-
unni“.
Nú fóru ofsóknirnar og ákær
urnar að dynja beint á kardí-
nálanum. Hann, sem hafði set-
ið lengi í þýskum fangafcúðum,
var kærður fyrir samvinnu og
dekur við nasista. Hann —
erkibiskupinn — var kærður
fyrir að hafa rekið svartamark-
aðsverslun með karlmannanær
föt, en sú kæra fór fljótt í papp-
írskörfuna, því að hún varð að
almennu athlægi. Hins vegai
hefur kærunni um, að hann hafi
rekið svartamarkaðs/erslun
með erlendan gjaldeyri veriö
baldið til streitu, enda þótt al-
kunnugt sje, að hann hafi að-
eins á löglegum markaði selt
dollara, sem honum höíðu ver-
ið fengnir frá Ameríku til
stuðnings kirkjustarfi og fá~
tækum á Ungverjalandi. Þá
hefur hann verið sakaður um
að ætla að ná konungskórón-
unni ungversku, kórónu hins
heilaga Stefáns, úr eignarhalai
ríkisins. Er Rússar flóðu yfir
allt Ungverjaland í ófriðarlok,
þótti ungversku stjórninni best
að koma kórónunni fyiir á ör-
uggan stað, og fólu hana her-
stjórn Bandaríkjanna til
geymslu. Fyrir allnokkru af-
henti herstjórnin hana starfs-
mönnum utanríkisstjórnar
Bandaríkjanna til frekari fyrir-
greiðslu, og skoraði kardínái-
inn þá á utanríkisstjórn Banda-
ríkjanna, að fela hana páfa tii
geymslu, uns um hægðist, þar
sem þessi gripur væri helgur,
dómur. Spunnust um þetta
nokkur skrif milli kardínálans
og utanríkisstjórnarinnar. Þessi
skrif hafa komið í leitirnar og
eru nú notuð sem sönnunargögn
fyrir því, að kardínálinn hafi
rekið njósnir fyrir Bandarík-
in, og er látið engu skipta þótt
þau upplýsi hið sanna Þá er
honum borið á brýn, að hann
hafi 21. júní 1947 átt að vera
á fundum með Otto erkihertoga
af Habsburg í Chicago og sam- .
ið við hann um endurreisn ung
verska konungsríkisins undir
stjórn hans, en þann dag og
næstu daga var kardínálinn
staddur í Ottawa í Kanada og
sáu hann þar þúsundir manna,
þar á meðal kanadiskir ráð-
herrar. Ekki var Otto heldur I
Ameríku þá. Sjálfur lýsir Otto
því yfir, að ákærurnar á hend-
ur kardínálanum sjeu lygar —
það eru hans óbreytt orð. Það
má sjá af þessu greinilega, að
allar ákærurnar á hendur kardi
nálanum eru lygar, og allir vita
það, en ungverska stjórnin
Framh. á bls. 11