Morgunblaðið - 05.02.1949, Blaðsíða 11

Laugardagur 5. febrúar 1949.
MORGUNBLAÐIÐ
11
Dr. plill. Helgi Péturss
Fæddur 31. mars 1872.
Dáinn 28. janúar 1949.
DR. HELGI PJETURSS er
horfinn sjónum samtíðar-
manna. Að reisa þeim manni
hæfilegan bautastein, vérður
ekki gert með lítilli grein.
En þess er fyrst að geta, að
hann var af miklum gáfumönn
um kominn. Og snemma bar á
frábærum gáfum hans og fróð-
leiksþorsta. Þegar jafnaldrar
hans voru að leik, eða eyddu
tímanum til einkis, sat hann
við lestur fræðibóka, sem ekki
voru lesnar í skólanum.. —
JStúdentsprófi lauk hann 19
ára að aldri. Tæplega hálfþrí-
tugur varð hann kandidat í
náttúrufræði við háskólann í
Kaupmannahöfn. Og nokkru
síðar varð hann doktor vegna
naerkilegrar ritgerðar um ís-
lenska jarðfræði. Síðar átti
það fyrir honum að liggja að
gera margar þýðingarmiklar
uppgötvanir um íslenska jarð-
fræði. Ritaði hann eigi aðeins
á íslensku um þessar upp-
götvanir heldur einnig fjölda
greina í dönsk, þýsk og ensk
vísindatímarit (Sjá skrá í Við-
nýal bls. 158—159) og varð
nafnfrægastur íslenskur vís-
indamaður á sinni tíð. — ,,ís-
land hefur að geyma sjerstæð
jarðsöguleg verðmæti. Stór-
feld jarðlög, mynduð við bar-
áttuna milli elds og ísa, fornar
jökulmenjar og milli-ísaldar-
menjar eru þættir úr íslenskri
náttúru, sem hvergi annars
staðar eiga sinn líka. Að þess-
ar myndanir hefðu al-
þjóðlegt gildi sem ný náma
jarðfærðilegrar þekkingar var
ókunnugt þar til H. Pjeturss
vakti athygli á því með rann-
sóknum sínum og fór að miðla
úr námunni verðmætum nýrrar
þekkingar. Þar með hefur hann
gert okkur veitandi í alþjóð-
legum efnum á þessu sjerstaka
sviði. Það er nú einu sinni
þannig, að fleiri tegundir
þekkingar eru gjaldgeng vara
þjóða á milli en sú, sem kend
er við bókmentir. Uppgötvanir
nýrra náttúrufræðilegra sann-
índa er einnig vel þegið inn-
legg í þann reikning. íslandi er
þvi styrkur og sómi að starfi
H. Pjeturss og hann á skilið
virðingu og þökk islensku
þjóðarinnar eins óg hann
einnig hefur hlotið viðurkenn-
ingu erlendra vísindamanna“.
Svo ritaði Jakob H. Líndal
þegar H. P. var sjötugur og
mun enginn hafa yéfengt pje
vefengja þann dóm.
Það sem örðu fremur ein-
ken<ji ja.rðfræði rannsóknir
hans var fábær athyglis-
gáfa og samanburður á
því, hvað líkt var og
ólíkt. Og svo afburða vitsmun-
ir að skilgreina og draga rjett-
ar ályktanir. í því átti hann
fáa sína líka. Er ósagt hve
margt nýtt hann hefði fundið,
áður óþekt í íslenskri jarð-
fræði, ef honum hefði enst
heilsa til að halda rannsóknum
sínum áfram lengur en 12 ár.
Og þó er viðurkent að stór-
merkt andlegt þrekvirki hafi
hann unnið á þessum tólf ár-
um.
Nokkru eftir aldamótin sneri
MINNINGA-ROR
M in.dszen.ty

Dr. phil. Helgi Pjeturss
H. P. sjer að heimspeki og
himinspeki. Við jarðfræði og
náttúrufræði rannsóknir sínar
hafði ráðgáta tilverunnar tek-
ið hug hans með vaxandi á-
leitni; þessi spurning, sem
mannkynið hefur verið að
glíma við frá því það fór að
hugsa: Hvað er Hfið?
Við athuganir sínar á þessu
lagði hann hina sömu alúð og
við aðrar rannsóknir, eins og
sjá má af Nýals-bókum hans.
Og með því opnaðist honum
þar víðari og víðari útsýni.
Honum opnuðust nýir heimar,
eins og spáð er í Eddu (Grímn-
ismál 43). Hann byrjaði á að
rannsaka eðli drauma og
1 draumlífs og út frá þeim at-
, hugunum bygði hann upp nýa
heimskoðun, fegurri, glæstari,
1 einfaldari en nokkur trúar-
brögð eða vísindi hafa kent.
Kenning hans er sigursöngur
andans yfir efninu, hljóm-
kviða ódauðleikans og- lofgjorð
til skaparans.
Hann aðhyltist ekki nein
trúarbrögð. en aldrei hefi jég
þekt betur kristinn mann. —
Honum var ljóst að trú og vís-
indi eru ekki andstæður. Trú-
in er sprottin af vitrunum frá
hinum hugsjeða heimi og þær
vitranir hafa birst heiðnum
mönnum jafnt sem kristnum
eða arinarrar trúar 'mönnum.
Vísindanna er að færa sönnur
á að þessar vitranir sje sann-
indi um ódauðlegt líf, og þó
ekki nema svipur hjá hinúfn
dásamlega raunveruleiká. Nátt
úruvísindi geta opnað mönn-
um innsýn og skilning á því
leyndarmáli,.að guð er í oss og
í hinum óendanlega alheimi.
„Milli lægsta dufts og hæstu
hæðar, heimssál ein af þáttum
j strengi vindur“, segir Einar
j Benediktsson. Hið sama vald
(er stjórnar miljónum vetrar-
brauta með biljónum . biljóna
sólna, er í manninuin sjálfum.
í svefni magnast hann af þess-
j ari orku, af hinu „tilsenda“
lífmagni, sem allur hinn óum-
j ræðanlega mikli heimur er hlað
inn af. .Maðurinn er því í stöð-
ugu sambandi við uppsprettu
alls kraftar, sjálfan hinn
| hæsta verund. Og þá er ekkert
undarlegt við það, að líf hans
liði fram til upphafs síns, þeg-
ar líkaminn þrýtur úthald, þá
skifta fjarlægðir engu. því að
fyrir andann er ekki lengra til
fjarlægustu sólkerfa en milli
nágrannahúsa í borg. Og á líf-
aflsvæði annara hnatta skapar
svo hinn leysti andi sjer nýan
og fegurri líkama, í stöðugri
framþróun þangað til maður-
inn verður goðum líkur.
H. P. talaði um hin „dásam-
legu boðorð Krists, sem enginn
heldur“, þótt menn teljist
kristnir. Hversu miklu fegurri
mundi heimurinn ekki vera, ef
þau boðorð væru haldin. Þau
eru leiðin frá helstefnu til líf-
stefnu. Hver hefur talað fegur
um boðskap Krists, eða skilið
hann betur? Vandínn við að
skilja hann er ekki annar en
sá, að læra að þekkja sjálfan
sig og köllun sína, og samband
sitt við allífið, læra að þekkja
hið vísdómsfulla og órjúfan-
lega náttúrulögmál að „hver
uppsker það sem hann sáir“.
Hvað H. P. gat verið barns-
lega .glaður, þegar honum fanst
þoka eitthvað i áttina til auk-
ins skilnings á eilífðarmálun-
um. Honum fanst þá nauðsyn-
legt að fræða aðra um þetta og
helt að allir yrði jafn glaðir.og
hann. En það ;varð hans bung-
bæra mótlæti á ævinni, hve
fáir vildu gleðjást með honum.
Kuldi og skilningsleysi mætti
honum eins og svo mörgum
andans mönnum, sem fljúga
hærrá en fjöldinn. Hann varð
áð reyna hið sama og Newton
og fleiri afburða vitmenn.
Hann ásakaði ekki neinn, hon
um var gjarnara að meta mann
kosti annara en áfellast þá. En
honum fell óbærilega þungt
hvernig menn daufheyrðust
við fagnaðarboðskap hans um
að allar æðstu vonir mann-
kynsins gæti ræst, og þó langt
fram yfir ;þáð er nókkur hef-ur
gfert' sjér í hugarlund, •.
Engir nema vinir hans vita
hvað honum fell þetta þungt og
var það ef til vill meðfram
vegna þess óbifanlega trausts,
sem hann hafði á íslensku
mannviti, íslenskum dreng-
skap og dýrlegu hlutverki ís-
lensku þjóðarinnar. Enginn
i Frh. á bls. 12
Frh. af bls. 6.
stingur höfðinu í sandinn.
Seinni partinn í fyna var
það samþykkt á Kominform- J
samkomu að leggja fyrir ung- ,
versku stjórnina: 1) að fá kardi j
nálann til þess að fara úr landi i
eða 2) að sjá svo til að hann
færist af ,,slysum“ eða 3) að
draga hann fyrir lög og dóm.
Síðasti kosturinn þótti verstur,
á hinu bar minna. En kardínál-
inn neitaði auðvitað að fara úr
landi, detta út um glugga eða
verða fyrir öðru slysi. Það varð
því að draga hann fyrir lög og
dóm.
Kardínálinn vissi allt fyrir.
Hann vissi, að hann mundi
verða tekinn fastur og vissi
líka, að hann mundi játa. Hann
hafði því viðbúnað gegn þessu.
í skrifi -til ungverskra biskupa
lýsti hann því yfir, að hverjar
játningar, sem hann kynni að
gera, væri rangar, og ekkert
mark á þeim takandi, og ekki
heldur þótt hann segði af sjer
embætti, því allt mundi það
vera nauðung. Hann vissi fyr-
ir hverju einkaritari hans, síra
Zakar, sem tekinn var fastur i
nóvember, hafði orðið, en eftir
það var hann lungamjúkur.
Fanginn hafði verið sveltur
nokkra daga, og síðan hafði
hann í viku tima ekki fengið
að borða nema saltfisk, en ekk-
ert vatn fengið til drykkjar, og
þegar hann var aðfram kominn
af þorsta, var honurn gefið vatn
með acetdróni í. Eitur þetta
eyðileggur taugamiðstöðvarn-
ar, það drepur ekki heldur lam
ar aðeins, og fanginn var eftir
það í leisðlu og skorti dóm-
greind og minni. Hann gat ekki
annað en hlýtt því sem honum
var sagt og gat ekki neitað. -—
Kardínálinn vissi að þetta vofði
yfir honum, og því aðvaraði
hann fyrirfram.
Kardínálinn var tekinn fast-
ur og er nú fyrir dómstólnum.
Allt hefur farið eins og hann
sagði fyrir. Hann hefur játað, og
ungverskur lögreglumaður,
Nord, sem nýlega hefur strok-
ið til Austurríkis, staðfestir, að
kardínálinn hafi orðið fyrir
meðferð þessari.
Ungverska stjórnin vísar til
þess, að lúthersku biskuparnir
á Ungverjalandi hafi lýst því yf
ir, að kardínálinn væri sekur,
en umboðsmaður þeirra, pres-
byteriana og unítara í Ameríku,
dr. Alexander Ivanyi, segir að
þetta hafi þeir ekki gert ó-
neyddir. Þegar Erkibiskupinn
áf Westminster, dr. Fisher, setti
synodus ensku kirkjunnar í
Lambeth um daginn, sagði
hann, að árásin á kardínálan
væri árás á alla kristni. írska
stjórnin og ýmsar stjórnir ríkja
í Suður-Ameríku hafa mótmæit
og eins hafa gert forsætisráð-
herra Ítalíu og ótal fleiri, en
heimurinn stendur á öndinni.
Það má vfera að eitt nafn bæt-
ist innan stundar í píslarvotta-
skrá kirkjunnar. En hitt er enn
vísara að hið gamla franska
máltæki: „Celui qui bat le
pape meurt“ — sá sem blakar
við páfanum deyr — muni ræf-
ast hjer sem fyrr.
um mönnum að eiga nokkra
samvinnu við óvini kristninnar,
og það líka um mál, er allir
eru sammála um, en bá sku'ii
kristnir menn vinna einir og
eins og hinir væru ekki til.
Þetta mættu ýmsir hjer á landi
leggja á minnið þessa daga. en
þurfa þó reyndar ekki að íaka
við þessum sannindum af herra
páfanum .frekar en verkast vill,
þvi að forfeður vorir hafa löngu
sett þau fram, þar sem i Háva-
málum stendur:
Vin sínum
skal maður vinur vesa,
þeim og þess vin;
en óvinar síns
skyli engi maður
vinar vinur vesa.
Guðbr. Jónsson.

Smoking
og svartur, stuttur kjóll,
meðal stærð til sölu, miða
laust, Tjarnargötu 8 eftir
kl. 2.
.tiiimiiimimin iuimu m m
«i>imii ihiiirimiirmmmmmitiimiuir'i
1 Til leigu |
| 2 herbergi og eldhús ; s
| nágrenni bæjarins í jí
| strætisvagnaleið. Upplýs- |
5 ingar í Bragga 2 við l
I Þóroddsstaði í dag, kl. 5
I 5—8. I
imiimmiiii
a
fcrrTBTODIi':»T!!Ka
BineurirrtiiiiiimirrriiiimiiiKiimiimiiiiirrriRimiM’Miril
5
I Ldn
L Útvega lán. Tilboð ásamt
I uppl. um verð sendist
| afgr. Mbl., merkt: ,,-Lán
I 200—830“, fyrir þriðju-
dagskvöld.
iimnrri 11 mrimtiriicem
i.rimmrDEvmicTiBi
muiii iii iiii itiiiiimiimeriiiiiiiiriiiimmu íitinuiciiuiii
K
s
I Bátaeigendur
Athugið
| Vil kaupa ,15—20 tonna .
§ vjelbát, i góðu standi. — ,
| Upplýsingar í síma '9474
| milli kl. 1 og 5, í dág. t
•iiiiriR'imiimmmrminiiiiiinii
imHiiuirmimimmiiiiiiiiiiniiUHi
óskast. Tilboð auðkennt
„1949—833“, sendist afgr.
Mbl., sem íyrst.
í ræðu, sem páfinn flutti um
jólaleytið, bannar hann kaþólsk
Vif kaupa góðan
4rá manna .bil. Verðtilboð 1
sendist afgr. Mbl., fyrir.
máriudágsk'völd, . merkt: " ^
, „Bifreið—832”:
AU G Lt S IN G
ER GULLS IGILDÍ
«■*?