Morgunblaðið - 16.09.1949, Blaðsíða 9

Föstudagur 16. sept. 1949.
MORGUNBLAÐIÐ
Bfami Bensdikíssosis
meðferð
ÍSLENDINGAR eru óvanir
að fara með utanríkismál og
þekkja því minna til þeirra en
ýmsar aðrar þjóðir. I fljótu
bragði kann þetta að virðast
einkennilegt, þegar þess er
minnst, að í marga áratugi var
það viðkvæðið hjá ýmsum, að
stjórnmál okkar snerust oft of
Jítið um innanlandsmálin, því
að þar væri mest áhersla lögð
á skifti okkar við aðrar þjóðir.
Sjálfstæðisbaráttan.
Þetta var á meðan stóð á
frelsisbaráttu okkar gegn Dan-
mörku, en auðvitað gátum við
ekki sinnt innanlandsmálum
sem skyldi á meðan verið var
að losa viðjarnar, sem hjeldu
okkur innan danska ríkisins.
En þessi barátta var ekki eig
inlegt utanríkismál, heldur bar
átta þjóðarinnar gegn erlend-
um valdhöfum, sem höfðu tekið
sjfer yfirdrottnun á íslandi og
Ijetu ísland vera hluta af ríki
sínu. Það var fyrst eftir að við
Josnuðum úr hinni dönsku
ríkisheild, sem við fórum
sjálfir að fjalla um okk-
ar eigin utanríkismál og urð-
um við þó að taka sjálfir að
nokkru við meðferð þeirra í
heimsstyrjöldinni fyrri 1914—
1918. j
Samkv. sambandslögunum
fór Danmörk með utanríkis-
málin fyrir íslands hönd, en
mátti ekki binda ísland nema
með samþykki rjettra stjórnar-
valda íslenskra. Á þeim árum
reyndi sjaldan á þýðingarmikl-
ar ákvarðanir íslendinga
sjálfra í þessum efnum, nema
helst varðandi einstök vérslun-
ar- og viðskiftamál, enda
höfðu íslendingar þá enga sjálf
stæða utanríkisþjónustu.
Sambandið rofnar.
Allt þetta gjörbreyttist 9.
apríl 1940, þegar Danmörk var
hertekin af Þýskalandi.
Þann dag má segja, að hið
alda gamla samband íslands og
Banmerkur hafi raunverulega
slitnað. íslendingar urðu þá af
skyndingu undirbúningslaust
að taka sjálfir við allri meðferð
allra sinna mála, þar á meðal
utanríkismálanna, og var því
formlega lýst 10. apríl 1940.
Eftir það var öllum skvnbær-
um mönnum ljóst, að ekki gat
komið til mála að láta þá skip-
an, sem vera skyldi samkvæmt
sambandslögunum, taka gildi
á ný, heldur varð að ljúka hinu
formlega sambandi við Dan-
mörku svo fljótt. er verða
mátti, á hinn hagkvæmasta
hátt fyi'ir íslendinga. Eðlilegt
og hagkvæmt þótti að lúta um
það fyrirsögn sambandslaganna
sjálfra. Voru þau lögformlega
felid úr gildi 17. júní 1944. Sam
stundis var þá stofnað lýðveldi
á Islandi, svo sem þrá þjóðar-
innaf há'fði staðið til um iang-
hUltt ' :.
an aldur.
Að lokum samejnuðust nær
allir íslendingar um þessar að-
gerðir. Hafði þó ekki á það
skort, að gerðar væru tilraun-
(ifenríkismál 1
ru ovanir
utanríkismdla
Urðum óviðbúnir að
faka einir við meðferð
|)8Írra 10. apríl 1940
ir til að koma af stað sundr- Islendinga sjálfra hinn 9. april
ung um þær.
„Undanhalds“-tilraunir.
Um skeið virtist svo sem
,,undanhaldsmennirnir“ mundi
fá nokkurn byr og tókst þeim
að fá til fylgis við sig um sinn
ýmsa gegna og góða menn.
Mjög var t. d. revnt að gera
tortryggilega beiðni Vesturveld
anna um, að við frestuðum
sambandsslitunum þangað til
lögákveðinn gildistími sam-
bandslaganna væri úti.
Tilraunir voru einnig gerðar
til að vjefengja loforð Banda-
ríkjastjórnar, er báverandi for-
sætisráðherra, Ólafur Thors,
aflaði haustið 1942, um að við-
urkenna stofnun lýðveldis á ís-
Jandi strax rftir árslok 1943.
Sú fyrirfram viðurkenning
voldugasta lýðræðisríkis heims
ins á lýðveldisstofnun íslend-
inga, reyndist hinsvegar, eins
| og vænta mátti, trygging fyrir,
að ekki mundi standa á viður-
kenningu annara lýðræðis- og
frelsisunnandi þjóða, þegar til
kæmi. *
j Sumir, og þó einkum Her-
mann Jónasson, hömuðust
einnig út af stjórnarskrárbreyt
ingunni haustið 1942. Með þeim
stjórnskipunarlögum var mjög
greitt fyrir, að lýðveldið yrði
stofnað á stjórnskipulegan hátt,
þegar Alþingi. að undangeng-
inni þjóðaratkvæðagreiðslu,
þætti tími til kominn. En Her-
mann Jónasson fjekk því ráð-
ið, að allir framsóknarmenn í
efri deild Alþingis sátu hjá við
nafnakall um afgreiðslu þessa
þýðingarmikla máls.
Allar þessar væringar hjöðn-
uðu þó að mestu. sem betur
fór.'þegar á reyndi. Allur þorri
þeirra, sem um skeið höfðu ljeð
máls á undanhaldi í sjálfstæðis
baráttunni, hvarf frá því og til
sóknar fyrir rjettum málstað,
jafnskjótt og málið var nægi-
lega skýrt.
,.Undanhalds“-tilraunarinnar
mundi naumast lengur minnst,
ef ekki vildi svo til, að flestir
forjrstumenn ,,undanhaldsins“
voru einmitt þeir sömu sem á
síðustu árum hafa gerst tals-
menn fvrir svokölluðu „hlut-
leysi“ Islands.
Ógleymanlegir atburðir.
Hinn 17. júní 1944 verður
ætíð ógleymanlegur öllum
þeim, er þá lifðu. Atburðir þess
dags munu verða taldir hin
mestfi prýði þeirrar kynslóðar.
.sem. þá var .uppi,.
^A.ð'yjsu.rná, ^gja, að athöfn-
in hinn ,J7-; jú;ní 1944 hafi að
mestu aðeins verið löghelgan
þeirrar staðreyndar, sem bar að
höndum án alls tilverknaðar
1940. En munurinn milli bam-
ingju og óhamingju felst meðal
heldur œlwiiiuörfiii
Glæsileg samkoma Heímdailar
í gærkveldi
SKEMMTIFUNDUR Heimdallar, fjeíags ungra Sjálfstæðis-
manna, sem haldinn var í gærkvöldi, var eins fjölsóttur og ’
búsrúm Sjálfstæðishússins feyfði. Var ræðum þeirra Sigurðar
Bjarnasonar og Ingimundar Gestssonar tekið með ágæturn vel.
Sýndi fundurinn mikinn baráttuvilja unga fólksins fyrir sigíi'
Sjálfstæðisflokksins. — Ágúst Ilafberg setti fundinn og stjórnaði
honum. Síðan tók Sigurður Bjamason til máls.
Óheilbrigt stjórnarfar.
Hann kvað engri furðu sæta.
annars í því að skilja nógu þótt margvísleg gagnrýni kæmi
snemma, hvert straumur tím- j fram á það ástand, sem nú ríkti
ans stefnir. Gæfa íslendinga var í stjórnmálum landsins. Hver
sú, að þeir skildu þýðingu
þeirra breytinga á stöðu ís-
lands, sem urðu á stríðsárun-
um, og hikuðu ekki við að fá
einasti borgari hefði tækifæri
til þess að sjá að hjer færi
margt aflaga og ýmiskonar
spilling þrifist í skjóli sajn-
þeim löghelgan jafnskjótt og stjórnarskipulagsins. I athafna-
Fritz Weizshapel, Steinunn
Bjarnadóttir leikkona las upp
og Nína Sveinsdóttir söng gam-
anvisur. — Var öllum þessum
skemmtiatriðum mjög vel tekiðV
hagkvæmt þótti. Sumir vildu
, i
þa hika og jafnvel snúa við.
Sem betur fer var ráðum þeirra
manna ekki fylgt. íslendingar
afsöluðu sjer aldrei neinum
rjetti, sem þeir höfðu öðlast og
höfðu þroska til að byggja á
staðreyndunum eins og þær
voru.
Á meðal þeirra hafði sú úr-
slitaþýðingu, að sambandið við
Danmörku rofnaði hinn 9. maí
1940 á hinum hættusömustu
tímum, er yfir heiminn höfðu
gengið. Sambandið, sem fram
að því hafði verið rökstutt á
þann veg, að það mundi veita
Islandi tryggingu einmitt ef til
vandræða kæmi, reyndist þá
gagnslaust og færði einungis
aukna hættu yfir þjóðina.
Islendingar urðu, þegar verst
stóð á, að taka sjálfir undirbún
ingslaust við meðferð allra
sinna mála. Af þeim voru utan-
ríkismálin þýðingarmest.
Fá ókeypis skólavist
í lýðháskólum
ELLEFU íslenskir nemendur
fá ókeypis skólavist í lýðháskól
um á Norðurlöndum i vetur, á
vegum Norræna fjelagsins. —
Tuttugu og þrír nemendur sóttu
um þessa skólavist. — Þessir
voru vaidir:
Til Svíþjóðar:
Aðalheiður Guðmundsdóttir,
Ásgarði, Hornafirði.
Anna Hallgrímsdóttir, Graf
argili, Önundarfirði.
Árný Sigurðardóttir, Frejrju-
götu 10, R.
Dóra G. Jónsdóttir, Rauðar-
árstíg 5 R.
Einar Þorláksson. Blönduósi,
Húnavatnss.
Hákon Magnússon, Skipasundi
62, R.
Sigtryggur Þorláksson, Sval-
barði, N. Þing.
Vilhjálmur S. Vilhjálmsson,
Bráv. 50, R. (Sjerst. styrkur).
Til Noregs:
Helga S. Ingólfsdóttir, Fitja
koti, Mosfellssveit
Óláfur Friðbjarttarson Voþna
firði.
Til Finnlands:
Magnea Magnúsdóttir Ðrahgs
nesi, Strandasýslu.
lífi þjóðarinnar yrði vart snúið
sjer við fyrir hverskonar hóít- \
um og bönnum.
íslendingar hefðu leyfi til
aess að gagnrýna þetta ástand
vegna þess að hjer væri lýðræði
og persónufrelsi ennþá í heiðrj
haft.
Þjóðin á valið.
En á komandi hausti ætti
sjóðin valið. í kosningunum
hefði hún tækifæri til þess að
leggja grundvöll að heilbrigð-
ara stjórnarfari. Eina leiðin til
þess að skapa samhenta rikis-
stjórn og stjórnarstefnu væri að
gefa Sjálfstæðisflokknum hrein
an meirihluta á Alþingi. Hann
hefði á liðnum árum haft for-
ystu í sjálfstæðismálum bjoð-
arinnar og um hið innra upp-
byggingarstarf á sviði athafna-
lífsins.
Ekki kjaraskerðingar,
heldur atvinnuöryggi.
Sjálfstæðisflokkurinn stefndi
ekki að skerðingu lífskjara al-
mennings heldur sköpun at-
vinnuöryggis með lækkandi tíýr
tíð. Um það takmark og stefnu-
mið yrði þjóðin að skipa sjer.
Sjálfstæðisflokkurinn gæti feng
ið hreinan meirihluta á Alþingi.
411 kjósendur af 70 þús. gætu
tryggt þennan sigur og þjóðir.ni
þar með heilbrigt stjórnarfar.
Ræða Ingimundar Gestssonar.
Ingimundur Gestsson lagði é
það áherslu í sinni ræðu að verk
efni Sjálfstæðisflokksins ’.’æri
að sameina þjóðina um einarða
baráttu fyrir öryggi og baln-
andi afkomu alls almennings.
En til þess að það tækist yrðu
stjettirnar að vinna saman. Boð
skapur kommúnista væri stjetta
fjandskapur. En þessi óþjóðlegi
flokkur væri nú kominn á und-
anhald. Sjálfstæðismenn yiðu
að reka þann flótta.
„Sigurmöguleikarnir“ eru all
ir okkar megin sagði Ingimund
ur Gestsson.
Glæsileg samkoma.
Þessi fyrsta kvöldvaka ungra
Sjálfstæðismanna var hin glæsi
jegastá samkoma. Áuk ræðn-
anna fóru þar fram þessi skemti
atriði:
Guðmundur Jónssbh' óþérú-
söngvari söng við undirlcik
íslendingar keppa í
Kaipnannahöfn
Einkaskeyti til Mbl.
KAUPMANNAHÖFN, 15. sept.
— Kvöldblað Berlingske Tid-
ende segir svo í tilefni af í-
þróttakeppninni, sem fram fer
i kvöld:
..Island hefur sjerstöðu í
frjálsum íþióttum. — Þannig
tóku fleiri þátt í keppni Norð-
urlandanna við Bandaríkin nað
an en frá Danmörku og keppn-
inni milli Svíþjóðar og hinna
Norðurlandanna. Allir íslend-
ingarnir stóðu sig þar með á-
gætum, og eiga þeir þegar af-
burðamenn í nokkrum greih-
um, þótt frjálsar íþróttir sjeu
nýtilkomnar á íslandi.
Að likindum mundu þeir
vinna Dani í landskeppni v
frjálsum íþróttum, og er mikill
áhugi ríkjandi á íslandi á að
slík keppni geti farið fram. —
Danir eru hinsvegar ekki eins
áfjáðir að þessu leyti vegria
kostnaðarins, er af slíkri kepnv
leiddi.
Ef Danir tæki boði til ís-
lands, yrðu þeir að gjalda í
sama og bjóða íslendingum
heim“.
Morgunútgáfa blaðsins kemst
svo að orði, að ef til vill sje
Finnbjörn mesti spretthlaupari
Evrópu.
Á íþróttamótinu í kvöld verð
ur Skúli Guðmundsson einn
keppendanna. •— Páll.
Nyjar pjoöir i
UNESÍO
OSLO, 15. sept. — í dag voru
ísrael og Pakistan tekin upp i
UNESKO, vísindastofnun S. Þ.,
svo að nú eru þjóðir þær, sem
eiga hlut að stofnuninni orðnar
50 talsins.
Fulltrúar beggja hinna nýju
fjelagsþjóða munu verða við-
staddir fundi stofnunarinnar,
sem kemur saman í París n. k.
mánudag.
Talið er líklegt, að á fund-
um stofnunarinnar í næstu viku
verpi yætt unfv upptþku Geylon
og Koreu. -—NTB.
BUENOS AIRES ■Hector
Rocca. sá er, eitt s-i nn átti: he.ims-
metið i f^llhlífarstökki, Ijet líf-
ið, er hann stökk í fallhlíf ný-
lega.