Morgunblaðið - 03.08.1950, Page 9

Fimmtudagur 3. águst 1950.
UORGVTiELAB f B
B
írelar samstilfir sem fyr i utanrikismálum
KARL STRAND læknir var
hjer á ferð fyrir nokkrum dög-
um, en er nú aftur kominn heim
til sín til London. Þar hefur
hann verið búsettur 9 ár og er
læknir við spítala þar.
Morgunblaðið spurði hann
almæltra tíðinda frá Englandi,
og komst hann m. a. að orði á
þessa leið, er það barst í tal,
hvernig almenningi þar í landi
litist á ástandið í heimsmálun-
Jim.
-— Almenningur í Englandi,
sagði hann, má ekki hugsa til
þess. að ný styrjöld brjótist út.
Menn eru vfirleitt fámálugir
um þessa hluti.
'AIlir citt.
En þegar Attlee forsætisráð-
herra tilkynnti þinginu, að
stjórnin hefði boðist til, að
senda breska flotadeild til að-
stoðar í Kóreu, þá stóð allur
þinaheimur og öll þjóðin með
faonum í þessu máli.
Churchill, sem annars hefur
verið aðal andmælandi ríkis-
stjórnarinnar í Parlamentinu,
Varð fyrstur til þess að standa
tipp og lýsa ángæju sinni yfir
þessari ákvörðun jafnaðar-
mannastjórnarinnar. Hann hef-
ur þó að vísu, eins og mönnum
er kunnugt, ýmislegt út á iáð-
stafanir ríkisstjórnarinnar að
setia ekki síst í hermálunum.
Síðan hafa Breiar ákveðið,
eins og kunnugt er, að senda
landher til Kóreu. Mjer þykir
líklegt, að beim sje ekki um,
eins og sakir standa að senda
þangað öflugt lið. Þeir hafa í
ýms horn að líta þar austur frá,
eins og t. d. að verja Hong Kong
ef til kæmi.
Fyrir nokkrum dögum sagði
Sir Stafford Cripps, að þó mikl-
ar væru skattabyrgðarnar, sem
þurft hefði að leggja á almenn-
ing. þá myndi enn vera hægt
að finrta fje, til þess að stand-
ast hað, að auka á hervarnir
landsins, ef þjóðin þyrfti að
verja sig heima fyrir.
Dretíið úr flokka baráttunni.
Þó enn slái í brýnu í þinginu
viðvíkjandi hermálunum eins
og undanfarna daga, þá er það
alltaf sama sagan, að þegar á
reynir í utanríkismslum, standa
Bretar sameinaðir.
Síðan Kóreustyrjöldin braust
út, hefur allmikið dregið úr
hinni hörðu flokkadeilu í þing-
ínu milli jafnaðarmanna og
stjórnarandstöðunnar. Frá því
kosningar fóru fiam og at-
kvæðamunur stjórnarsinna og
Stjórnarandstæðigna varð svo
lítill. hefur alltaf verið mikill
Viðbúnaður í þinginu í hvert
skipti sem merkar atkvæða-
greiðslur hafa átt að fara fram.
Því er fylgt eftir nákvæmlega
frá báðum hliðum að allir þing-
snenn mæti við merkar at-
kvæðagreiðslur. Hefur verið
gensið svo hart fram í þessu,
að hvað eftir annað hefur orðið
að bera sjúka menn inn í þing-
salinn til þess að þeir geti tekið
þátt í atkvæðagreiðslu.
Þetta er hýlunda í breska
þinsinu, því þegar meiri at-
kvæðamunur hefur verið milli
Stjórnarsinna og stjórnarand-
stöðunnar, hefur fundarsóknin
í Parlamentinu verið mjög mis-
jöfn, og laus í reipum.
Stáliðnaðurinn.
Stjórnarmeirihiutinn stóð
einna tæpast að vígi. þegar kom
til atkvæðagreiðslu um þjóð-
nýtingu stáliðnaðarins. Var þá
jafnvel búist við að ^tjórn
Atílee mundi falla Því þessi
Samtal við Karl Strand lækni
ráðstöfun hennar var fremur
illa þokkuð.
Svo hart var gengið eftir því
meðal stjórnarsinna, að allir
þingmenn mættu við atkvæða-
greiðsluna, að stjórnin hjelt
velli, í það sinn.
Stáliðnaðurinn hefur verið
rekinn með hagnaði og á hon-
um verið betra skipulag en t. d.
á kolanámurekstrinum.
Þjóðnýtin g kolanámanna.
Þjóðnýting kolanámanna
mætti mikilli mótspyrnu um
það leyti, sem hún var að kom-
ast á. En dregið hefur úr þeirri
andstöðu síðan.
! Að vísu befur námugröftur-
,inn veri.ð rekinn með tapi, síð-
Jan ríkisreksturinn komst á og
kolin hafa hækkað í verði. En
verðlag hefur yfirleitt farið
hækkandi í Englandi upp á síð-
kastið.
En víða var námugröfturinn
rekinn með allt of ljelegri
tækni. Eigendurnir höfðu ára-
tugum saman engar umbætur
gert á námunum, svo afköst
manna þar voru mjög lítil og
aðbúnaður allur slæmur. Rekst
urinn i hinni mestu niðurníðslu.
Nú hefur námugreftrinum
verið breytt í meira nýtísku
horf og aðbúnaður námumanna
breytst til batnaðar. Jeg geri
því ráð fyrir að þjóðnýting á
kolanámunum hrddi áfram
í Englandi m. a. vegna þess að
fyrri eigendur kæra sig ekki
mikið um að taka við námun-
um aftur.
Utflutningur á kolum var
mjög lítill á styrjaldarárunum
en hefur aukist að mun. Kolin
eru að vísu ennþá skömmtuð
til heimila i Bretlandi. Það eru
ekki nema 36 vættir, sem hvert
heimili fær á ári, eða nokkuð
innan við 2 tonn. Með þessu
er hægt að halda einu eldstæði
hituðu. En verslun með
koks er frjáls, og bætir það mik
ið úr skák.
— Hvað um efnahag almenn-
ings frá því sem áður var?
— Það er áberandi hve efna-
hagur þjóðarinnar hefur jafn-
ast síðustu ár. Auðmennirnir
eru færri en áður var. Með nú-
vildandi löggjöf og tilbögun í
fjármálum yfirleitt er ekki
hægt, í sama mælikvarða og
áður var að raka saman fje á
einstakra manna hendur. Það
dregur líka rnjög úr auðsöfnun,
hve mikið af eignum manna
fer í erfðafjárskatta, þegar
þeir falla frá.
Batnandi hagur þeirra
aumustu,
— Hafið bjer ekki sem lækn-
ir í London fengið nokkur
kynni af líðan fólksins í fátækra
hverfunum?
Jú, jeg hef einmitt haft tals-
vert saman að sælda við fólkið
sem þar á heíma, og sjeð hvaða
breytingum líðan þess hefur
tekið. Fyrir styrjöldina voru
kjör þessa fólks fyrir neðan all-
ar helJur.
I styrjöldinni breyttist þetta.
Þá var ekki lengur um neitt
atvinnuleysi að ræða, eins og
oft áður.. Og þá urðu nauðsyn-
legustu matvæli ódýrari en áð-
ur yar, í sarr.anburði við kaup
það, sem greitt var, yegna þess,
áð verðlaginu á.hinum skömmt-
uðu matvörum var haldið niðri
með ríkisframlagi.
Það fer venjulega svo, að
; þegar einhver hlutnr er skammt
Kacl Strand.
aður, þá vilja menn fá „sinn
skammt". Þi fór almenningur
að kaupa þau matvæli sem
hverjum var ætlað með skömmt
uninni og viðurværi almennings
varð jafnara. Nú er skömmtun-
inni að miklu leyti ljett af.
Enn er skammtað kjöt., smjör,
sykur og sælgæti.
Matvæli eru raunverulega
nægileg í landinu eins og nú er
komið, þó skammturinn sje
ekki stór. A veitingahúsunum
fær maður mikið ríflegri mál-
tíðir en áður.
— Er langt síðan þjer fenguð
lækningale^Ti í Englandi?
— Jeg fjekk strax lækninga-
leyfi til bráðabirgða er jeg kom
þangað. Er læknyrnir komu
heim ur styrjöldinni misstu
ýmsir læknar bráðabirgðaleyfi
sín. En aðrir fengu það full-
gilt, og jeg var meðal þeirra.
F átækrah verf in.
Mareir að spítölum Lundúna
eru i íátækrahverfunum eða í
nánd við þau. En margir spítal-
arnir voru upprunalega reknir
sem líknarstofnanir til að ann-
ast um það, að fátæka fólkið
gæti fengið læknishjálp. Aður
en ríkisrekstur komst. á heil-
brigðismálin og áður en þátt-
taka í sjúkrasamlögum var lög-
boðin, voru líknarspítalar einu
stofnanirnar sem fátæka fólkið
gat farið til, til læknishjálpar.
Fátækrahverfin eru, eins og
menn vita aðallega í austur-
hluta borgarinnar eða East End.
Hverfi þessi hafa nú mörg
breytt mjög um svip frá því
sem áður var.
Byggingarnar í þessum hverf
um eru aðallega með tvennum
hætti, annaðhvort eru það lang-
ar raðir tvéggja hæða húsa,
ellegar stórhýsi með 100—200
íbúðum hvert. Stórhýsi þessi
Voru aðallega byggð á Victoriu
tímunum. I þeim hafa íbúðirn-
ar verið lakastar. þar sem stór-
ar fjölskyldur hafa orðið að
hýrast í tveggja herbergja íbúð
um og hvorki húsunum eða
húsgögnunum hefui verið hald-
ið við í mörg ár En möguleik-
ar á hreinlæti mjög af skom-
um skammti.
Mikið hefur verið af því gert,
að rífa niður þessi aumustu
hverfi. Sumstaðar hefur niður-
rif verið óþarft vegna þess að
húsin voru eyðilögð í st.vrjöld-
inni.
Reynt er nú efti.r megni, að
dreifa úr byggðinni, byggja ný
hverfi í útjöðrum borgarinnar
óg. sjá til þess, að fátækasti hluti
fólksins geti flutt í þau, með
þeim kjörum að það geti hald-
ið íbúðunum.
Af þessu hefur leitt að bygg-
ingarefni til annara íbúðarhúsa
bygginga hefur verið af skorn-
um skammti í landinu. Það eru
einstaka borgarhverfi sem aðal
iega fá leyfi til nýrra bygginga.
Einstal-dingar sem hafa viljað
byggja upp á eigin spýtur, hafa
því orðið að bíða.
Oft virðist manni að það
muni taka meira en eina kyn-
slóð að breyta fólkinu, sem
var í mestu eyrndinni áður.
Fólkið hefur verið svo aumt, að
það hefur eldd haft þroska til
að hagnýta sjer bætt húsakynni.
Ríkisrekstur hcilbiigðismála.
Þjóðnýting spítalanna hefur
nú staðið yfir. í meira en ár.
Það stóð talsverður styrr um,
hvort rjett væri að koma ríkis-
1 rekstri á heilbrigðismálin. Að
' vísu bar öllum saman ufn, að
j mikilla umbóta væri þörf í þess
um málum. En aðalatriðið var,
hvort ýmsar stofnanir sem
starfa að heilbrigðismálunum
ættu að fá að hafa sömu stjórn
og áður, ellegar ríkið ætti að
taka við því öllu saman.
Annað deiluefni var það, hve
mikinn þátt læknarnir sjálfir
ættu að hafa í stjórn heilbrigðis
málanna. Ýmsir menn óttuðust
að atháfnafreJsi stofnananna og
læknanna siálfra k\rnni að
verða of skert ef ríkið tæki við
öllum þessum málum
Niðurstaðan varð sú, að ríkis
rekstur varð á öllu saman með
örfáum undantekningum, þar
sem nokkrir einkaspítalar fá að
starfa með sama sniði og áður.
BannaS aS „selja praxis“.
Praktiserandi læknum var
gefinn kostur á að gerast starfs
menn hiá ríkinu. Þeir læknar
sem ráðnir voru við spítalana
áður, eru nú einnig í ríkisbjón-
ustu. Spítalalæknar í Englandi
hafa yfirleitt verið mjög lágt
iaunaðir, langflestir höfðu
nraksis utan spítalaþjónustunn-
ar. Gert var ráð fyrir, að þeir
hefðu framfæri sitt að miklu
leyti af starfinu utan spítal-
anna, og tiltölulega algengt var
að læknar voru hjá gömlum
sjálfseignasnítölum fyrir ekk-
ert kaup. Einkanlega voru það
Jæknar sem voru ungir og voru
að vinna sig áfrarn.
Reynslutíminn er enn of
stuttur til að segja, hvernig
ríkisreksturinn heppnast. En
tvímælalaust er þetta til bóta
fvrir bann hJuta þióðarinnar,
sem erfiðast átti með að greiða
hæknishiálp. Meðal þess fólks
hefur aðstaðan batnað til muna.
Um Jeið og ríkisrekstur
komst á bessi mál, komst all-
mikiIJ skr;^ur á ýms heiJbdgðis
mál í landinu, eins oa stofnan-
ir sem nnnið hafa að tilraun-
um og vísindaiðkunum, og aJ-
mennar eftirJits=tofnanir fyrir
börn og konur hafa verið styrkt
ar.
Úttasi skrifstofuva’.dið.
Frá sjónarmiði Jæknanna er
bó ýmislegt sem orkar tvímælis
um framkvæmd heilbri.gðislag-
rýna. Læknar er hræddastir
ýið. að áhrif þeirra á stjórn
þeilbrigðismáJ.anna fari minnk-
ándi. og stjórri þessara mála
lendi meira og meir í höndun-
um á hinu mikla skrifstofu-
valdi. En það telja þeir, sem
eolilegt er, að geti orðið hættu-
legt, ef ekki til mikils tjóns þeg
ar fram í sækir.
Fyrir unga lækna, sem byrja
að stunda lækningar, er aðstað-
an betri en hún áður var, Þeir
þurftu áður að kaupa praxisinn
þ. e. a. s. ungir læknar tóku við
sjúklingum á stofum eldri
Jækna, og greiddu honum fyrir
það mikla upphæð. Þessi sala á
praksis er nú bönnuS með lög-
um.
I stað þess sækja læknar um
leyfi til heilbrigðisstjórnarinn-
ar, til að fá að hefja lækningar
í ákveðnu hjeraði eða borgar-
hluta. Ef litið er svo á að fleiri
lækna sje þörf, þá eru þeir ráðn
ir af ríkinu til þess að stundá
lækningar á þessum stað. En
það er ekki hægt að senda
lækna eða skipa þeim að fara
á ákveðna staði eða í ákveðnar
borgir.
Karl Strand hefur að sjer-
grein tauga og geðsjúkdóma
Viftnur hann m. a- við spítala
sem áður var rekinn af Lund-
únaborg en er nú ríkisspítaH.
Hann er ákaflega vinsæll mað-
ur, bæði hjá Islendingum sem
búsettir eru í London og meðai
þeirra sjúklinga er til hans
leita.
Er hann hafði skýrt frá þess-
um almennu málum þar í landi,
sagði hann mjer frá ýmsum
nýjungum á sviði sinnar sjer-
greinar. En það yrði of langt
mál, að rekja þá frásögn hans.
Keppni Vals við
Vaalerengen
OSLO, 25. iúlí — Valur ljelr
fyrsta leik sinn í Noregi mánu-
daginn 24. júlí á Bislett. Því
miður var rigning um daginn,
og einnig rigndi nokkuð á með-
an leikurinn stóð jriir Vaaler-
engen hafðí reiknað um 6—-7
þús. áhorfendum. en veðrið
kom í veg fyrir að þeir væru
nema 2000.
Valsmenn voru nokkuð sein-
ir til í fyrstu og líf færðist ekki
í leik liðsins fyrr en Vaaler-
engen skoraði fyrsta mark sitt
eftir 6 min. Mínútu síðar jafn-
aði GunnJaugur Lárusson með
skalla. Eftir 20 mín skoraði Leif
Olsen annað mark Norðmann-
anna, en hann hafði einnig sett
það fyrsta. Sveini Helgas'rni
tóksfað jafna á 40. mín. eftir
gott upphlaup. Frá 30—40 mín.
í fyrri hálfleik lá mjög á Vaaler
engen. en slcotmenn vantaði í
framlínu Vals. Ellert buðust
nokkur tækifæri, en hann gaf
knöttinn til annars í stað þess
að skjóta sjálfur.
Annars vil jeg undirstrika áð
allir leikmennirnir sýndu góð-
an leik, en Sveinn Helgason var
þó áberandi bestur, og ef til vill
var hann besti maður vallar-
; ins. Ellert var góður og einnig
, Sæmundur Gíslason. „Aldurs-
forset.inn' Sigurður Olafsson
var ótrúlega góður á þessari
þuncro braut.
Ursbtin voru rjettmæt.
Hvað segja svo hinir norsku
vinir okkur um Vál? Liði* er
betra en KR í fyrra. Meiri
knattsnyrna. Lið Vaale,'engen
var einnig sterkara en þá.
Auðvitað hgfa íslendinearn-
ir farið til HolmenkoJJen bg
Frognerseteren og slcoðað ráð-
húsið og Vigelundssáfníð. Fftir
leikinn sátu leikmenn bee.eja
fjelaganna boð hjá Vaalerengen
og skemmtu menn sjer þar vel.