Morgunblaðið - 17.10.1950, Qupperneq 10
T
10
MORGUNBLAÐIÐ
Þriðjudagur 17. okt. 1950
m
Arní G. Eylands
Votheysþurrkun Mi.
FRUMSKILYRÐI OG LEIÐIR
í FYRSTU grein minni um vot-
heysverkun, í Morgunblaðinu
12. þ. m. benti jeg á, að enn
eymdi mjög eftir af því ástandi,
er var 1916-21 er Halldór Vil-
hjálmsson hjelt því fram, að
það væri skortur á þekkingu,
sem mest tefði framgang vot-
heysverkunarinnar.
VJER HÖFUM FENGIÐ
ÁMINNINGU
Nú hefum vjer fengið þá á-
minningu og goldið það afhroð
á sumrinu sem leið sökum ó-
þurrkanna, að eigi verður hjá
því komist að glaðvakna til um-
hugsunar um úrræði og viðbún-
að til úrbóta, svo að slíkt þurfi
ekki aftur yfir bændur að ganga
jafn óviðbúna eins og var að
þessu sinni.
Þetta er mál, sem varðar
fleiri en bændur eina. Skaðinn
í sumar er að sönnu í fyrsta
lagi þeirra skaði, en hann er
jafnframt skaði þjóðarinnar —
skaði vor allra. Það skiljum
vjer og finnum þegar afleiðing-
arnar verða svo alvarlegar, að
ríkissjóður verður að hlaupa
undir bagga af illum en gild-
um ástæðum.
Þá er að vita hvað gera skal.
Málið verður ekki leyst með
peningum einum. Sönnun fyrir
því er sú staðreynd, að ef svo
væri myndi votheysverkunin
hafa náð langtum meiri út-
breiðslu síðustu 20 árin heldur
en raun er á orðin. En því er
vert að benda á þetta, að það
virðist liggja hjer í landi, að
einblína svo mjög á fjárhags-
hlið mála og haga sjer í ýmsu
eins og það eina, sem vjer höf-
um nóg af sje peningar. Fje
er útvegað og veitt til fram-
kvæmda, en um hitt virðist oft
minna hugsað, hvað fæst fyrir
peningana.
»
ÞEKKINGIN ER TIL
Þekking í votheysverkun er
til, þótt bændur hafi ekki til
þessa notið hennar sem skyldi.
Hún er til sem erlend þekking,
byggð bæði á reynslu og mikl-
um vísindalegum rannsóknum.
Hún er einnig til sem innlend
reynsla, í höndum allmargra
bænda, en þó mjög sundurleit,
og lítið hefur verið úr henni
unnið til samræmingar og sann
inda. Um innlendar rannsókn-
ir og vísindalegar athuganir
varðandi votheysverkunina er
hins vegar mjög fátt.
Gott yfirlit yfir þessa þekk-
ingu ætti að vera til í huga og
fórum þeirra manna, er við það
fást mest, að leiðbeina bændum
i jarðrækt og búfjárrækt, en ef
svo er ekki nægilega víða, þarf
að vinna að því að safna slíkri
þekkingu saman án tafar, kerfa
hana og samræma. En að því
fengnu verður að bera hana á
borð fyrir bændur á aðgengi-
legan hátt, í ræðu og riti og
með gerningum. Þess er engan
veginn að vænta, að bændur
safni að sjer, vegi og vinni úr
þeim reynslusannindum, sem
völ er á varðandi votheysverk-
un. Þess vegna verða leiðbein-
ingamennirnir — ráðunautar
bændanna — að færa þeim fróð
leikinn heim ' 'ikið. mótaóan
og miðaðan við l sþarfr og
getu hvers bó ; > 1> >ð, hversu
lífræn og vak i sj,k fræðslú-
starfsemi er ng ður, sker
mjög úr um fran,. ir L búakapn
um á komandi árum, hvort þær
verða heilar og hoiJar, eða
meira og minna brokkgengar og
vankantaðar.
FRÆÐSLA OG
LEIÐBEININGAR
VALDA MESTU
Fróðlegt er að athuga hverju
vjðtæk leiðbeiningastarfsemi
hefur áorkað um votheysverk-
un hjá Dönum. Danskir bænd-
ur voru, og eru raunar enn,
litlir votheysgerðarmenn. Eftir-
farandi tölur sýna hvað þeim
hefur miðáð áfram á árunum
1936—1949.
Tala bænda, sem
verkuðu vothey
Alls % af býlum
1936 .... 1245 .... 1%
1941 .... 6247 .... 4%
1942 .... 15104 .... 10%
1943 .... 21632 .... 14%
1945 .... 26037 .... 17%
1946 .... 28613 .... 18%
1948 .... 30380 .... 19%
1949 .... 35142 .... 22%
Prósentutala býlanna, sem verk
að er vothey á, er miðuð við
jarðir með yfir 5 ha af rækt-
uðu landi.
§
Samfara þeirri vakningu og
þeim þekkingarauka, sem hald-
góð fræðsla og leiðbeiningar
bera bændum, verður þeim að
sjálfsögðu að bjóðast sú fjár-
hagslega aðstoð og aðstaða, sem
til þess er nauðsynleg að þoka
votheysgerðinni áfram svo
miklu muni, en það er hrapal-
legum misskilningur að halda,
að fjárframlög ein valdi því að
koma þessu máli á rjettan kjöl
og skútunni á skrið.
Loks er svo að skipuleggja
framkvæmdina, að byggja vot-
feng bænda, til þess að sæmi-
heyshlöður sem víðast og yfir
nægilega mikirm hluta af hey-
legt öryggi sje fengið þótt mik-
ið beri út af með tíðarfar.
Látum oss ræða þessi þrjú
meginatriði nokkuð, þótt eigi
geti það orðið tæmandi.
TILGANGUR VOTHEYS-
VERKUNARINNAR
Tilgangur votheysverkunar-
innar er töluvert annar hjer á
landi en víðast erlendis. Því
valda mismunandi ræktunar-
hættir og veðurfar Að sumu
leyti getur íslenskum bændum
orðið votheysverkunin auðveld-
ari • heldur en stjettarbræðrum
þeirra í nágrannalöndunum, en
að öðru leyti skapar veðurfar
hjer á landi erfiðleika , sem
önnur t‘pk þarf til að sigrast á.
Er sumt þar að lútandi eigi rann
sakað sem skyldi, en það verður
að gerast hjerlendis af vorum
eigin mönnum.
Það getur verið nokkurs virði
að átta sig á þessum mismun.
Hjer er vothey verkað fyrst
og fremst til að bjarga heyi ó-
hröktu og vel verkuðu x garð,
þó að votviðri gangi, og tor-
veldi heyþurrkun, Á því er lít-
ill eða enginn greinarmunur
gerður hvort grasið, sem verk-
að er sem vothey er lítið sprott-
ið, fullsprottið eða úr sjer >x-
ið Það getur verið ágætis töðu-
gi s og það getur verið úthey
mismunandi að gæðum. — Vot-
heysgerðin er hjer notuð
sem heybjörgunaraðferð til
að nýta tryggilega það
gras, sem slegið er til fóðurs
hvernig svo sem það er. Hjer
eru það nær undantekningar-
iaus grös (og hálfgrös), sul
verkuð eru sem vothey, en
belgjurtir lítt eður ekki, þótt
einhver smáraslæðingur kunni
að vera í töðunni, sem sums
staðar fer í votheysgryfjuna.
Erlendis er þessu yfirleitt allt
öðru vísi farið. Votheysverk-
unin er þar yfirleitt ekki um
hönd höfð vegna veðurfarsins,
hún er óháð því. Má best sjá
það í Ameríku, þar er maís og
annar gróður verkaður sem vot
hey á þeim tíma árs þegar nær
aldrei dregur ský fyrir sólu og
treysta má heyþurrk sem ör-
uggum. Votheysverkun annarra
þjóða er fyrst og fremst, að
framleiða sjerstakt fóður, að
gerð og gæðum, og nota til þess
gróður, sem er sjerstakur að
eðli og gæðum, og beinlínis
ræktaður með það fyrir augum.
Þar dettur engum bónda í hug
að setja venjulegt fullsprottið
gras af túnum í vothey og því
síður úthey, ef slíkt er slegið
og nytjað til fóðurs, sem sjald-
gæft er. Venjulegt gras af tún-
um, sem vjer myndum kalla,
er því aðeins verkað sem vot-
hey, að það sje slegið hálf-
sprottið, en oftast þykir það
eigi nægilega gott til votheys-
gerðar. í þess stað er ræktuð
smárataða og annar belgjurta-
gróður eða blendingur af gi'ös-
um og slíkum gróðri og hann
sleginn á besta þroskaskeiði,
þegar mest er af auðmeltri nær-
ingu í gróðrinum. Gróður til
votheysgerðar er beinlínis rækt
-aður með þá verkun og þá
fóðurframleiðslu fyrir augum.
Á þessu er regin munur frá
því sem hjer tíðkast og mun
svo verða enn um skeið.
Því miður er hætt við að það
eigi langt í land, að ræktunar-
hættir vorir taki þeim stakka-
skiptum, er þarf til þess, að
votheysverkun hjer á landi
þjóni jafnmiklu verkefni eins
og hjá öðrum þjóðum, um fóð-
urgæði. Þó er þetta hið mesta
markmið, því að með þeim
hætti miðar fyrst verulega í
áttina til þess, að votheysgjöf
geti til mikilla muna komið í
stað fóðurbætis við mjólkur-
framleiðsluna.
Sem hevbjörgunaraðferð er
votheysverkunin hins vegar
miklu nauðsynlegri fyrir bænd-
ur þessa lands heldur en bænd-
ur annarra nálægra landa yfir-
leitt, á því er enginn vafi, tíð-
arfarið ræður þar öllu um.
ÞAÐ, SEM ÞARF AÐ SKE
Það sem þarf að gerast og
ske þegar vothey er verkað, er
í stuttu máli þetta tvennt:
að koma heyinu þannig fyr-
ir og þjappa því svo vel
saman, að það verði sem
allra minnst loft í því eða
helst ekkert.
að heyið sýrist að vissu
marki.
Ef loftið og súrefni þess næst
ekki úr heyinu og er ekki varn-
að að komast að því við verk-
un og geymslu. ná myglusvepp-
ir þrifum og skemma heyið sem
fóður, en slík r sveppir þrífast
ekki án lofts. Það er því mjög
áríðandi, að ve! sje látið i vot-
hey .hiöðuna, heyinu jafnað
fullkomlega og það troðið, svo
að sig þess verði sem jafnast.
Að þekja heyiO og ferga miðar
að þessu sanw og er eigi síður
áríðandi en að loft komisl ekki
að inn um voggi hlöðunnar.
Sýr>ng hevsins r annað að-
alatx ðið og engu mirjT. ÞpA
þax; ,.ð fa'ýrt.; . ;ðx vél og næg>
-lega mikið. Ef heyið nær ekki
að súrna nægilega fljótt og á
rjettan hátt hefja ýmsir
skemmdargerlar störf sín og
spilla því sem fóðri. Slíkir gerl-
ar geta þrifist fullum fetum,
þótt loft komist ekki að, þeir
valda rotnun og skemma engu
minna en myglusveppirnir. í
nægilega súru votheyi mega
rotnunargerlamár sín lítils, og
heyið geymist vel og lengi.
| Með því að fjarlægja loftið
úr heyinu og sýra það, svo að
sýrustig þess verði um pH4, sem
kallað er, tekst að stemma stigu
fyrir þróun rotnunargei'la og
smjörsýrugerla í heyinu. Þann-
ig verkað og nægilega súrt
geymist það von úr viti og án
skemmdahættu, ef hlaðan er
loftþjett og örugg.
Þessu takmarki að sýra hey-
ig og ná loftinu úr því, er hægt
að ná á mismunandi hátt og er
þá fyrst og fremst að ræða um
sýringu heysins.
HEYIÐ SYRIR SIG SJALFT
Það sem hjer á landi varðar
mestu, er fyrst og fremst að
láta heyið sýra sig sjálft. í öll-
um gróðri er nokkuð af sykur-
efnum. Ef gróður, sem sykur er
í að nokkru marki, er settur
hæfilega rakur í votheyshlöðu
og heyinu þjappað vel saman,
kemst gerð í það og sykurefnin
breytast að miklu leyti í mjólk-
ursýru, sem er holl og góð sýra.
En einnig getur myndast ediks-
sýra og smjörsýra. Um þær er
votheysgerðarbóndanum minna
gefið. — Smjörsýran veldur
vondri lykt af fóðrinu og getur
haft óheppileg áhrif á mjólk
og mjólkurafurðir, ef kúm er
gefið vothey, sem er illa verkað
á þann hátt, að smjörsýru gæt-
ir mikið í heyinu. Aðalráðið
til þess, að forðast smjörsýru-
myndunína er, að mjólkui'sýru-
myndunin í heyinu komist ört
og vel af stað og verði nógu
mikil. En frumskilyrði þess, að
svo megi verða er, að það sje
nægilega mikið af sykurefnum
í grasinu, sem verkað er sem
vothey, og helst um leið, að
það sje tiltölulega lítið af eggja-
hvítu í því. Mikil eggjahvíta
torveldar sýringu heysins.
Hjer er komið að kjarna þess,
hver munur er á að verka
venjulegan túngróður, eins og
vjer eigum að venjast, sem vot-
key, og belgjurtagróður, svo
sem smáratöðu, lúsei’nur, flækju
o. s. frv., sem mest og helst er
ræktað til votheysgerðar og
verkað sem vothey erlendis. —
Þetta skýrir einnig ágæti maís-
jurtarinnar til votheysgerðar. í
maísgróðri er svo mikið af
sykri að heppileg gerjun og
mjólkursýrumyndun er örugg
og fóðurgæði'trygg.
í SMÁRATÖÐU VERÐUR
AÐ NOTA SÝRU
Smárataða og annar eggja-
hvíturíkur gróður verður ekki
auðveldlega verkaður sem vot-
hey svo tryggilegt sje, nema
gi'ipið sje til annara ráða en að
láta heyið sýra sig sjálft. Er
heyið þó sýrt á þann hátt að
blanda í það sýru eðá efnum,
sem breytast auðveldlega í
mjólkursýru fyrir atbeina gerla
x heyinu. Gerlarnir eru fóðrað-
ir á þann hátt, svo að þeir geti
framleitt næga sýru og sýrt
| heyið.
Kunnasta aðferð að sýra hey
°r hin finnska. A. V. aðferð,
sem kenml er við próf. Arturi
I. Virtanen. Sú aðferð hefur
verið reynd hjer á landi og gef-
ist vel, en sá gahi er á, að hún
reynist of dýr, er vjer verð-
um að kaupa A. I. V.-vökvann
fi'á öðrum löndum, en vökvi sá
er blanda af brennisteinssýru
og saltsýru. Auk þess verður að
gefa gripum, sem fóðraðir eru
á A. I. V.-heyi kalk með hey-
inu til að vega á móti áhrifum
sýrurmar í líkömum dýranna.
A. I. V. aðferðin hefur orðið
nágrannaþjóðum vorum að af-
armiklU gagni, einkum á stríðs-
árunum. Sú aðferð gerði þeim
kleift að rækta og verka eggja-
hvíturíkt fóður, í miklum mæli,
þegar þrengdi að um innflutn-
ing eggjahvíturíks fóðurbætis
og hann jafnvel brást með öllu.
Á síðustu árum er einnig
farið að nota maurasýru til
að sýra vothey. Mun verða horf
-ið að notkun hennar í stað
A. I. V.-vökva til mikilla muna,
að minnsta kosti í Noregi. Hún
er auðveldari í notkun og kalk-
gjöf þarf ekki þótt hún sje not-
uð.
Einhverntíma komast ísl.
bændur upp á að rækta svo
eggjahvíturíkan og kjarnmik-
inn gróður, að þeir verða að
grípa til þess ráðs að nota sýru
til að; sýra heyið, er þeir verka
slíkt gæðahey sem vothey. Er
vel sennilegt, að þá verði notuð
maurasýra.
MELASSE OG MAÍSMJÖLIÐ
BLANDAÐ í HEYIÐ
Af efnum sem blandað er í
hey í stað sýru, til að örfa
gerjun og myndun mjólkur-
sýru, í því, er fyrst að nefna
melasse, sem er aukaafurð við
sykurvinnslu. Einnig er nokk-
um að því gert að blanda maís-
mjöli í vothey. Koma þá bæði
sykurefnin og sterkjan í maísn-
um áð notixm, til að örfa gerjun
og sýrumyndun í heyinu.
Þó að notkun maurasýru
komi ekki til greina hjer á
landi sökum kostnaðar, ennþá
sem komið er, er eðlilegt að
ýmsum detti í hug nokkuð hlið-
stæð ráð, t. d. að sýra hey með
mysu og súrri mjólk (undan-
rennu og áfum). Það er í raun
og venx spor í rjetta átt, en þvi
miður þarf svo mikið af slíkri
sýru, til að hún komi að veru-
legu gagni, að aðferðin er iítt
framkvæmanleg og nær þýð-
ingarlaus.
En meðan svo er, að vjer
notum eingöngu venjulega töðu
og úthey, sem er mestmegnis
grös (og hálfgrös) til votheys-
gerðar, getum vjer verkað vot-
hey fullum fetum á þann ein-
falda hátt að láta það sýra sig
sjálft, ef vjer notum kunnáttu
og ráðdeild við verkunina og
um allt er að henni lítur. Nær
það auðvitað einnig til þess að
byggja hentugar hlöður fyrir
votheyið, hverju nafni sem vjer
nefnum þær.
ÞEGAR VOTHEYIÐ FER
AÐ SPARA OSS
INNFLUTNIN G
Að þessu leyti horfir votheys
verkunin nú ólíkt einfaldar við
hjer á, landi heldur en í ná-
grannalöndum vorum. Þá að-
stöðu ber oss að nota út í æsar
þótt vjer sjeum enn eigi til þess
færir að breyta ræktunarhátt-
um og fóðurframleiðslu og hafa
L því sambandi jafn mikil not
af votheysverkuninni til gjald-
eyrissparnaðar eins og ná-
Framhald á bls. 11.