Morgunblaðið - 30.11.1951, Blaðsíða 9

Föstudagur 30. nóv. 1951
MORGUNBLAÐIÐ
9 )
Stúdentafjeleg
Heykjaviiitir
FRÁ því að fslexcimgar hófu
frelsisbaráttu. sína á fyrri hluta
19. aldar hafa íslenskir nnennta-
menn staðið bar í broddi fylkir.g-
ar. Allt starf og barátta manna
eins og Baldvins Ktnarssonar,
Fjölnisinanna Jóns Sigurðssonar
og fjölmargxa fleíri fslenskra
Etúdenta í Kaupmannahöfn, mót-
Etðist af heitri trú þeirra á sjálf-
t.tæði Islands og ákafri ]>rá til þess
fið verða þjéð sinni að liði. Þannig
urðu flest samtök Hafnarstúdenta
á þessu tíiaabili á eiim eða annan
hátt baráttutæki I fselsisbaráttu
íandsmanna.
F TÚD ENTAFJEtAG
KEYKJATÍKUR STOFNAÐ
Hjer heima urðu stúdentar af
eðlileguna ástæðum semni á sjer
með fjelagsstofnanír, þar sem
flestir þeirra, sem á framhalds-
Iiám hugðu, urðn að sigla til Hafn-
. ar. Áhugi fyrir sjálfstasðisbarátt-
unni var þó ekki míruvi meðal
skólapilta heima á Fróni. Mun
það söguieg staðreynd að stofnun
Stúdentafielags Reykjavíkur hafi
fyrst og fremst átt rætur sínar í
sóknarhug menntamansa í frelsis-
málunum í þann mtmd, sem það
varð til.
Stúdentaf jelag Reyiijavíkur var
stofnað 14. nóv. árið 1871. Er það
því 80 ára um þessar mundir.
Voru stofnendur þess aJlir þeir
Stúdentar, sem þá vorsi hjer á
embættisskólanum, 15 í presta-
skólanum og 5 í Iæknaskólanum.
Aðalhvatamaður að stofnun fjel-
íigsins var talinn Lárus Halldórs-
son frá Hofi, síðar Fríkirkjuprest-
ur, en fyrsti formaður þess varð
Valdemar Briem, síðar vígslu-
biskup.
Fjelagið var stofnað sem póli-
tískt f jelag, til vemda.r landsrjett-
índum Islands. Danir höfðu þá sett
liin illræmdu Stöðuíög, og tilgang-
tir fjelagsins var meðfranj sá að
berjast með oddi og egg gegn
þéirri lögleysu og rangindum. Hjer
var þá mentamannafjelag, sem
íiefndist Kvöldf jelagið, e® stúdent
tim þótti það allt of kaexulaust úm
cpinber mál, og þess vegna stofn-
tiðu þeir sitt eigið fjelag.
FÓR GEYST AF STAÐ
Sumum þótti hið itýja fjelag
fara nokkuð geyst af stað. Jón
Olaf sson kom á stað æsingum út
af skipun landshöfðmgja 1873, og
Þfóðleg og merkileg samfiök ás-
lenskra smennfiamas&ssa
Má fullyrða að þar fjekk margur
alþýðumaðurinn í fyrsta sinn
fræðslu um margt viðvíkjandi
sögu lanös og þjóðar, fornar
bókmenntir og ný vísindi. Alþýðu-
fræðslan hófst veturinn 1882—83
og var henni haldið uppi með fyr-
irlestrum um 40 ára skeið, og
stundum með smávegis styrk frá
Alþingi.
l>á má minnast á það, að fjelag-
ið stóð fyrir því að reistir voru
minnisvarðar á Ieiðum þeirra Sig-
urðar Guðmundssonar málara og
Pjeturs Guðjohnsens organista.
En stærsta átakið á þessu sviði
var það er fielagið gekkst fyrir
því að reisa líkneskjn af Jónasi
Hallgrímssyni. Tillaga um )>að
kom fram á fundi í f jelaginu 1897.
Var þá þegar farið að safna fje
til þcssa minnisvarða og vai unn-
ið ósleitilega að því í tíu ár. Og
hinn 16. nóv. 1907 — á aldaraf-
mæli skáldsins :— var svo likneskj-
an aflijúpuð með mikilli viðhöfn,
er fjelagið gekkst fyrir. Þetta er
fyrsta líkneskjan, sem gerð var
af Islendingi.
HÚSNÆÐISLAUST
FRÁ UPPHAFI
Fjelagið hyrjaði fundi sína f
Þessi mynd var tekin s. 1. sunnudag í hátíðasal Háskóla íslands af núlifandi formönnum Stúdenta
fjelags Reykjavíkur. Á henni eru, talið frá vinstri, þessir menn. Neðsta röð: Benedikt Sveinsson, Iprestaskólanum, en fluttist þaðan
Jakob Möller, Björn Þórðarson, Halldór Jónasson, Páll Ásgeir Tryggvason, r.úverandi formaður, J1^4 °S^efii^siðan verið a sífelld-
Matthías Þórðarson, Alexander Jóhannesson, Ásgeir Ásgeirsscn, Vilhjálmur Þ. Gíslason.
um hrakningi húsa á milli.
Miðröð: Theodór Líndal, Tómas Jónsson, Gunnar Viðar, Einar B. Guðmundsson, Kristján Guð- f^^yggtogars^” en það” gekk
laugsson, Hákon Guðmundsson, Gústaf Pálsson, Sigurður Ólason og Hörður Bjarnason.
Efsta röð: Lúðvík Guðmundsson, Sigurður Bjarnason, Eiríkur Pálsson, Einar Ingimundarson,
jafn vel með hann og söfmmina--'
til minnisvarðans, og enn á það;
Jakob Sigurðsson, Páll S. Pálsson, Kristján Elójárn, Þorvaldur Garðar Kristjánsson og Friðjón, ekki þak yfir höfuðið.
Þórðarson. —
Nú fyrir skömmu hefur Stú-
Fjórir af fyrrverandi formönnum fjelagsins, sem á Iífi eru, voru fjarstaddir myndatökuna. Voru deritafjelagið bundist samtökum
það þeir: Sveinn Björnsson, forseti íslands, Thor Thors, Kristján Albertson og Ari Jónsson Arn-
alds. — Ljósm. Ólafur Mganússon (Kgl. hirðljósm.)
tákn um það, að stúdentar ætluðu’, til þess að ísland fjekk sinn eiginj Það gekkst fyrir fyrstu blysför
ekki að ljetta fyrri en ísland hefði fána, og rjeði þar mestu um fána- og álfadansi á Islandi á gamlárs-
fengið sjerstakan fána. Út um alt hneykslið á höfninni í Reykjavík kvöld 1871. Voru hvatamenn þess
land tóku menn þessu nýmæli með sumarið 1913. Upp úr því skipaði ( Jón Ólafsson og Valdemar Briem.
fögnuði og víða blakti hvíti fálk- Alþingi sjerstaka fánanefnd, ogj Fengu þeir skólapilta í lið við
hún lagði til að tekin yrði upp | sig svo að alls urðu blysberarnir
sú gerð fánans, er stúdentar lröfðu um 70, og þótti þetta þá eigi síðri
inn á stöngum um hinar dreifðu
byggðir. Þegar Alþingishúsið var
reist, var fálkinn settur yfir dyr
þéss, en dönsk skip, sem voru í
föruin hjer við land, ljetu tilleið-
ast að hafa fálkafánann uppi á
framsiglu. En 1903 er fálkinn tek-
inn í skjaldarmerki Islands og
gat því ekki verið í fána lengur.
HVÍTBLÁINN VERÐUR TIL
Stúdentafjelagið sá að við svo
stúdentar fylgdu honum. Það mál búið mátti ekki standa og árið
lognaðist þó út af þegar Jón Ólafs j 1906 skipaði það. sjerstaka nefnd
son varð að flýja land, og óánægj-1 til þess að koma fram með tillög-
an hvarf er konungur gaf Islandi! ur um gerð íslensks fána. Nefndin
stjórnarskrá árið eftir.
bar fram tvær tillögur um kross-
Stúdentar voru þá allir sjálf- fána. Var önnur bláhvíti fáninn,
stseðismenn, sem vildu veg Islands en hin tillagan var um fána eins
®g frelsi. Sjálfstæðisþráin var og þann, sem nú er þjóðfáni ís
jþeim í blóð borin, og þegar á árinu lands. Allur þorri stúdenta hall-
1373 fengu þeir Sigurð Guðmunds- ; aðist að bláhvíta fánanunr. Var
son málara til þess að gera tillögu hann hyltur sem tilvonandi þjóð-
wm sjerstakan íslenskan fána. fána Islands og mikið um hann rit
Sigurður gerði fánann, hvítan að og mikið um hann talað og
fálka á bláum feldi, og þennan sigursöngvar orktir til hans. En
fána höfðu stúdentar á tjaldi sínu Stúdentaf jelaginu tókst þó ekki
á Þingvöllum á Þjóðhátíðinni 1874. að bera þann fána fram til sigurs.
Þar blakti hann í fyrsta sinn sem En baráttan fyrir honum varð þó
Elsti núlifandi formaður Stúdentafjelagsins, Behedikt Sveinsson,
fyrrverandi alþingisforseti, ásamt núverandi formanni fjelagssns,
Páli Ásg. Tryggvasyni lögfræðingi.
hafnað. Upp úr því kom þríliti skemmtun en dýrasýningar nú.
fáninn, sem útrýmdi danska fán
anum hjer á landi 1. des. 1918.
Árið 1873 stofnaði fjelagið til
leiksýninga í Glasgov/ og naut þar
Mátti segja að sá dagur væri sig- aðstoðar Sigurðar Guðmundsson-
urdagur fyrir Stúdentafjelagið. ar málara. Var þá t. d. leikin Ný-
Þvi að enda þótt gerð fánans ársnóttin og Skuggasveinn. Næsta
væri önnur en það hafði óskað, þá i vetur voru sýnd fjögur leikrit, þar
var hitt meira um vert, að hjer á meðal Hellismenn. En upp úr
var unninn sigur í fánamálinu, I þessu fór að bera á andúð gegn
og því á það vel við að stúdent- 1 þvi, að prestaskólamenn væri að
ar minnist þessa dags jafnan með leika. Og á hinn bóginn þótt: þétta
hátíðabrag.
leiða ba'jarbúa i of mikla freistni,
Af öðrum málum, sem fjelagið , því að „kerlingarnar seldu rokk-
ljet mikið til sín taka fram yfir j ana sína og karlarnir sjóstakk-
aldamót, voru Mentaskólamálið, j ana sína“ til þess að geta keypt
Bankamálið, Stjórnarskrármálið, | aðgöngumiða á sýningarnar. —
Háskólamálið og stofnun íslensks | Skonimu siðar andaðist svo Sig-
eimskinaf jelags. Yrði of langt xnál urður Guðmundsson og upp frá
við háskólastúdenta, háskólaráð og
önnur samtök menntamanna um
byggingu fjelagsheimilis stúdenta,
Hefur bæjarráð þegar úthlutað
góðri lóð í háskólahverfinu undir
þá byggingu. Mun nú verða hafin
öflug barátta fyrir lausn þessa
máls. Fer vel á því að hún skulí
hafin á þessum tímamótim í lífí
fjelagsins.
BREYTT VIÐIIORF
Viðhorf eru nú mjög breytt I
íslensku þjóðlífi frá hinum fyrri
starfsárum Stúdentaf jelagsins.
Starfsemi þess hefur því eðlilegs.
breytt töluvert um svip. Fjelagift
hefur þó fram til þessa dags ver-
ið trútt þeim tilgangi sínum að*
táta hin örlagaríkustu mál þjóð-
arinnar jafnan til sín taka.
í vitund menntamanna og þjóð-
arinnar í heild er það. ennþá þjóð-
'eg og merkileg stofnun. Innan
bess vjebanda hafa margir af á-
gætustu forvígismönnum íslend-
inga starfað að fjölmörgum nytja
og menningarmálum. Mun svo enn
verða á komandi címum.
38 FORMENN Á LÍFI
Rúmlega 70 menn munu hafa
verið formenn Stúdentaf jelags
Reykjavíkur frá upphafi. Eru 3?
þeirra á lifi. Elstur þeirra, nær
74 ára, er Benedikt Sveinsson,
fyrrverandi alþingisforseti, er var
formaður 1903—1904. Núverandi
formaður er Páll. Ásg. Tryggva-
son lögfræðingur. Fjelagar Stú-
dentaf jelagsins eru nú um 700 tals
ins. Er það því fjölmennara en
nokkru sinni fyrr. Undanfarin ár
hefur fjelagið starfað af miklum
þrótti. Stendur fundastarfsemi
þess um þessar mundir með bióma.
Iljer hefur aðeins verið ‘stiklað
á nokkrum atriðum úr sögu þessa
merka fjelags. Islenskir mennta-
menn hylla það á áttræðisamæli
þess og árna því gæfu og lang-
lifis.
S. Bj.
Núverandi stjórn Stúdentafjelagsins:
Sitjandi frá vinsíri: Pjetur Sserau. sen viðskipíafræðingur,
gjaldkeri, Páll Ásg. Tryggvason lögfræðingur, fciin., /isgeir
lvjftgnússon Iögfræð' ~ir. varaformaður.
Standandi frá vtnstri: Vilhjálmur Árnasön, raeðstjónu cíi og
1 agnús Guðjónsson st'i'' ý ritari.
að rekja það allt.
/i.' 'GLUSTARFSEMI
FJELAGSINS
? ið er ekki úr vegi að minnast
á V u bátt sem Stúdentafjelagið
hefir átt i því nð, halda uppi
skemmtunuir tiæðslu í þess-
um bæ, meða; hann v ir enn á
gelgjuskeiði.
því varð minna um sýningar. Þó
var leikið við og við. Seinast var
leikið „Allt í grænum sjó“, en það
þótti of grátt gaman, svo að pað
var bannað.
HAPPADRJÚGAR
NÝUNGAR i
Þá varð alþýðufræðsla ' je’
ins úthaldsbetri og happ;
Viðskipfi Vesfur- o§
Ausiur-Þýskalaiids
BERLÍN, 29. nóv. — Á morgun,
föstudag, stöðvast öll viðskiptf
Vestur- oð Austiu-Þýska'ands.
Undanfarna 3 rr.únuði hafa íarið
am lítils háttar vöruskipti milli
andanna, en viðskiptasainnir
inn fellur úr gildi í fyrran
— Reuttr —N'T