Morgunblaðið - 23.09.1953, Blaðsíða 9

MiðviKudagur 23. sept. 1953
MORGUNBLAÐIÐ
9
Kristján Aibertson:
Einur Benediktsson og akndemínn
i.
NÚ ER liSið á þriðja ár síðan
Björn Ólafsson, þá menntamála-
ráðherra bar fram frumvarp
sitt um stofnun akademíu til
verndar og eflingar íslenzkri
tungu og til annarar forustu í
menningarmálum. Ráðherrann
foarðist fyrir máli sínu af sterk-
um áhuga og með þungvægum
rökum, en óskaði þess að lokum
að málið yrði tekið af dagskrá
að þessu sinni, með því að al-
þingi virtist þurfa lengri tíma
til að átta sig á því, og meiri
hluti menntamálanefndar lagði
til að frumvarpið yrði „ekki
lögfest á þessu þingi“ (orð fram-
sögumanns). Fer ekki hjá því að
málið verði bráðlega flutt að
nýju.
Þær mótbárur gegn hugmynd-
ínni, sem heyrzt hafa, aðallega
£rá mönnum sem ekki bera ís-1
ienzka tungu né þjóðerni sér-,
staklega fyrir brjósti, virðast
léttvægar.
Sumir telja of Htið verkefni
£yrir akademíu, að fást eingöngu
við orðmyndun, og útgáfu orða-
foóka og ritlinga eða tímarits,
sem fjalli um þróun málsins. —
En engin menningarstofnun get-
ur annazt nauðsynlegra né veg-
legra hlutverk en efling og sóma
tungunnar, hún er vor dýrasta
eign, í henni „lifum, hrærumst og
erum vér“ — og það er frum-
skilyrði íslenzkrar lifandi menn-
’ingar, að við eigum á hverjum
tíma fullgilda, alhæfa tungu. Auk
Jþess væri akademían sjálfkjörin
til forustu um mörg önnur menn-
Sngarmál, eins og m. a. er ræki-
tegt bent á í bréfi því, sem há-
skólaráð ritaði menntamálaráð-
herra, þar sem það lýsti fylgi
sínu við málið.
Þá telja sumir hæpið að þjóðin
«igi einmitt nú völ á nógu mörg-
nm þar til hæfum mönnum til að
Kristján Albertson.
sem tækni og mannlegri hugsun
fleygir fram. Og síðasta orðið um
hvað hæft sé til að festast í tung-
unni verður að falla frá stofnun
sem væri fulltrúi hins þroskað-
asta málsmekks og hinnar fyllstu
málþekkingar. Slíkri stofnun
váeri líka einni trúandi fyrir þvi
valdi, að leggja til hver útlend
orð skuli tekin upp í tunguna.
2.
Ástæðan til þess að ég skrifa
þessa grein er fyrst og fremst
sú, að borizt hefur upp úr djúpi
gleymskunnar gömul grein eftir
Einar Benediktsson, þar sem'rnáli?
Ef hugsað hefði verið til þess
að framkvæma hugmynd Einars
Benediktssonar myndi fljótlega
hafa skilizt, að stofnun með slíkt
hlutverk, skipuð fremstu skáld-
um og málvísindamönnum, yrði
aldrei framar löggð niður — og
að henni bar annað heiti en
nefnd.
Ef akademían hefði verið stofn
uð segjum um aldamótin, þá
gætu á fyrsta fjórðungi aldarinn-
ar hafa átt þar sæti Matthías
Jochumsson, Stéingrímur Thor-
steinsson, Benedikt Gröndal, Ein-
ar Benediktsson, Þorsteinn Er
lingsson, Hannes Hafstein, Einar
H. Kvaran, Jón Trausti, Guð-
mundur Friðjónsson, Björn Ól-
sen, Finnur Jónsson, Björn Jóns
son, Jón Ólafsson, Guðmundur
Björnsson, Sigfús Blöndal, Bjarni
Jónsson frá Vogi, Haraldur Níels-
son, Jón Aðils, Ágúst Bjarnason,
Guðmundur Finnbogason, Sig-
urður Nordal. Jóhann Sigurjóns-
son, Guðmundur Kamban.
j Getur nokkur efazt um að sam-
starf slíkra manna til eflingar
íslenzkri tungu myndi hafa mark
að ein mestu og þroskavænleg-
ustu tímamót í æfi málsins?
Getur nokkur efazt um að við
eigum og munum eignast, öld af
öld, andans menn og málhaga
vísindamenn, sem þróun tung-
unnar myndi verða stórum meira
lið að, en annars, ef þeir ættu
sæti í akademíu, sem stofnuð
hefði verið til eflingar íslenzku
Húsmæðraskóli Reykja-
víkur settur í gær
Skólinn fuiiskipaður.—Huida Slefánsdótfir
lætur af skólastjóm. — Katrín Helgadóttir
tekur »ið
HÚSMÆÐRASKÓLI Reykjavíkur var settur í gærdag ki. 2 e. h.
að viðstaddri skólanefnd og gestum. Er skólaárið, sem nú er að.
hefjast hið 13. frá stofnun hans. Frú Hulda Stefánsdóttir, sem verið
liefur skólastjóri hans frá upphafi, hefur nú látið af störfum sínum
við skólann og tekið að sér skólastjórn hússtjórnarskólans á Biöndu-
ósi. — Við stjórn Húsmæðraskóla Reykjavíkur tekur nú frk. Katrín
Helgadóttir, sem verið hefur matreiðslukennari við skólann undan-
farin ár.
Auðvitað var
hann, að ég held fyrstur manna,
stingur upp á stofnun (hann kall-
ar hana .,nefnd“), sem annist það
hlutverk sem nú er lagt til að
akademíunni verði falið. Grein
hans IJm íslenzka orðmyndun
birtist í Sunnanfara 1891, en er
nú prentuð öðru sinni í Lausu
máli skáldsins.
E.B. segir að svo rammt kveði
að orðafátækt íslenzkunnar „að
setja strax frá upphafi þann svip
á starfshætti hinnar nýju stofn-| va.rla. er hægt’,.an, Þ^sJ]ÍLbe_Ií!
íunar, sem æskilegt væri. Hér á , hjákátlegum
«kki við að ræða hverjir myndu »evróp>sku
veljast í akademíuna. Mér skilst
■að með þessari mótbáru sé sér-
ætaklega átt við það, að rithöf-
'jndar okkar og vísindamenn,
sem sennilegast er að fyrir valinu
yrðu, séu til annars betur fallnir
■en að sinna verkefnum akademí-
unnar. En hverju andans menn
dönskuslettum eða
að orða nokkra
hugsun á íslenzku, sem gengur
út fyrir alfaraveg daglegrar
ræðu.“ E. B. er þvi mótfallinn að
ráða bót á þessu með því að taka
upp í málið mikið af útlendum
orðum, telur hætt við að það
myndi „eyðileggja einkennileik
íslenzkrar tungu.“ Bendir hann
Hvers vegna að draga lengur
að framkvæma þessa hugmynd,
sem nú kemur á daginn að verið
hefur ein af æskuhugsjónum
Einars Benediktssonar?
Stórmenni þjóðanna má heiðra
með ýmsu móti, en með engu
móti betur, en að láta hugsjónir
þeirra rætast.
Kristján Albertson.
FYRIR 500 árum var kventízkan
i Irlandi þannig, að konur klædd-
ust kyrtli úr leðri eða sauðskinni,
sem saumaðir voru saman með
fínum þræði úr leðri eða vax-
bornum kindagörnum.
Þetta var sannað fyrir nokkru
síðan, er bóndi nokkur írskur var
að mógreftri nálægt bæ sínum og
kom niður á beinagrind af ungri
stúlku, sem talið er, að legið hafi
þarna í jörðu frá því um árið
1400. Hið rauða hár stúlkunnar
hefir varðveitzt svo til óskemmt
og föt hennar sömuleiðis. Greftr-
unin þarna í mýrinni hefir farið
fram með þeim hætti, að gröfin
hefir verið klædd innan með tré-
plönkum og viðarlag sett ofan á
sem lok á þessa mjög svo frum-
stæðu líkkistu.
írski bóndinn tilkynnti strax
fund sinn til írska þjóðminjasafns
ins og þar verða hinar jarðnesku
leyfar rauðhærðu stúlkunnar
geymdar.
* ÞAKKIR TIL FRÁFARANDI
SKÓLASTJÓRA
Skólasetningin hófst með því,
að sunginn var sálmur og tók
síðan hinn nýi skólastjóri til máls.
Hóf frk. Katrín mál sitt með því’
að flytja fráfarandi skólastjóra,
frú Huldu Stefánsdóttur, þakkir
fyrir hið mikla og margþætta
starf, sem hún hefði unnið í þágw
skólans og hvað myndu sannast
hér hið fornkveðna, að „lengi býr
að fyrstu gerð“. Mundu margir
minnast^sólskinsstundanna í ná-
vist hennar í skólanum.
Þakkaði hún síðan fyrrv.
menntamálaráðherra og skóla-
nefnd það traust, sem henni væri
sýnt og kvaðst mundu leitast
að standa í stöðu sinni af trú-
mennsku og réttsýni.
sinna fer meðal annars eftir því, á að mörgum hafi ,tekizt
Siver verkefni forsjónin leggur
þeim upp í hendur. Við eigum of
£áa leikara, heyrðist ósjaldan sagt
jþegar fyrst var barizt fyrir Þjóð-
leikhúsi — hverjir eiga að leika
í>ar? Þegar til kom áttum við nóg
af leikurum. Við eigum of fáa
Jnenn sem geta þýtt, var sagt
jþegar Sigurður Nordal stakk upp
á því að ríkisforlag léti þýða á
aslenzku úrval af heimsbókmennt
tim. Þegar bókaútgefendur síðar
að
mynda góð nýyrði, og ályktar ,að
sá vegur sé ekki ófær“.
Síðan ræðir skáldið um hvað
gera skuli til þess að sjá íslenzk-
unni fyrir auknum orðaforða:
„Hjá jafnfámennri þjóð og ís-
lendingar eru verður ekki búizt
við, að þessi einstakra manna
orðmyndun geti að nokkru marki
bætt úr þörfinni. Margir mynda
ef til vill orð yfir það sama, hver
í sínu horni, og þannig verður
Fjölmennt á hcraðsmóti
Sjálfstæðismanna í Vík
.sáu sér fært að margfalda útgáfu óvíst, hvort nokkuð af þeim nær
þýðinga, frá því sem verið hafði, I þeirri festu sem orðið þarf til
Lom í ljós að góðum þýðurum
Sjöigaði að sama skapi.
Menn óttast að akademían
anyndi vanrækja starf sitt, reyn-
sast ,,tildurstofnun“. Með hvaða
:rökum leyfa menn sér að láta í
Ijós slíkan ótta? í fyrra gaf Verk-
fræðingafélagið út annað orða-
æafn sitt, með hundruðum ný-
yrða í verkfræði, rafmagnsfræði,
■efnafræði, eðlisfræði o. s. frv.,
mynduðum af fimm manna nefnd
sem félagið hafði kosið í þessu
.skyni. Úr því nú að verkfræð-
ingar sýna þennan áhuga, þessa
skyldurækni, þennan drengskap
við tungu og þjóðerni, hvernig
er þá leyfilegt að efast um að
stofnun rithöfunda og málvís-
indamanna, skipuð beinlínis í því
skyni að vinna tungunní það sem
þeir megna, myndi bregðast hlut-
verki sínu?
En hver nauðsyn er á aka-
demíu, ef nefndir sérfræðinga
geta myndað þau orð sem vaníar
VÍK í MÝRDAL, 21. sept. —
Héraðsmót Sjálfstæðismanna í
Vestur-Skaftafellssýslú, var hald-
ið síðastl. laugardag hér í Vík í
Mýrdal. Siggeir Björnsson frá
Holti setti samkomuna og bauð
menn velkomna. Ræðumenn voru
Jón Kjartansson sýslumaður,
hinn nýkjörni þingmaður sýsl-
unnar og Gísli Jónsson alþingis-
maður. Var góður rómur gerður
að máli þeirra.
Guðmundur Jónsson óperu-
Frits Weishappels sem einnig lék
einleik á píanó. Brynjólfur Jó-
hannesson las upp og söng nokkr-
ar gamanvísur. Var listamönn-
unum mjög vel tekið. Að lokum
var dansað.
Mikill fjöldi fólks úr öllum
hreppum sýslunnar sótti héraðs-
mótið, sem fór mjög vel fram og
bar vott um hið örugga og trausta
fylgi, sem Sjálfstæðisflokkurinn
og hinn nýkjörni þingmaður, á
söngvari skemmti með undirleik I að fagna í sýslunni. — J.
þess að verða talað og ritað hik-
laust og skilið af öllum.
Það eina, sem að minni hyggju
gæti bætt úr þessum orðaskorti,
er ein allsherjarorðmyndun á
þann hátt, að sem bezt trygging
fengist fyrir því, að orðin yrðu
vel mynduð, eða með öðrum orð-
um safn íslenzkra þýðinga yfir
að minnsta kosti algengustu út-
lend orð, sem tekin hafa verið
upp í Norðurlandamálin, en ekki
verða íslenzkuð með orðum, sem
nú eru til í máli voru. Þetta ætti
að gerast af nefnd manna, þeirra
er bezt væri treystandi að leysa
verkið vel af hendi, og er óhætt
að segja, að nú mun góð völ
slíkra manna meðal eldri skáld-
anna og málfræðinga íslenzkra,
sem gefið hafa sig við norrænu.
Það er að vísu óhugsandi, að út-
gáfa slíkrar bókar gæti svarað
kostnaði fyrir nokkurn einstakan
mann, en álitu þeir menn, sem
bezt bera skyn á þetta mál, að
í hverri fræðigrein? Við getum þannig yrði stuðlað að varðveizlu
ekki búizt við þVí, að neinar ] og framförum íslenzkrar tungu,
nefndir rnyndi öU þau orð, sem ætti að skora á Alþingi að veita
vantar og mun vanta, eftir þvífé til þessa af landssjóði.

Við gluggann
íí
Myndin að ofan er af einu af málverkum Kjartans Guðjónssonar í
Listvinasalnum á Freyjugötu 41. Á sýningunni eru um 30 olíumál-
verk og hafa þegar þrjár myndir selzt. Sýningin verður opin til
n.k. sunnudagskvölds.
BREYTINGAR Á KENNARA-
LIÐI
Fastir kennarar verða þeir
sömu við skólann og áður að
undanskildum vefnaðarkennara,
Ingibjörgu Þorvaldsdóttur og að-
stoðarhandavinnukennara Sigríði
Gísladóttur, sem látið hafa alf
störfum. Þakkaði skólastjóri hin-
um fráfarandi kennurum fyrir
vel unnin störf. í stað þeirra
koma að skólanum þær Jakobína
Guðmundsdóttir, Auður Halldórs
dóttir og Þorbjörg Þórðardóttir,
sem kenna mun matreiðsluna í
stað frk. Katrínar.
Stundakennarar verða þeir
sömu og undanfarin ár, auk Sig-
urjóns Björnssonar, sem kenna
mun uppeldisfræði í stað Huldu
Stefánsdóttur. Skólastjóri bauð
hina nýju kennara velkomna að
skólanum.
Skólinn er fullskipaður Og
komust færri stúlkur að en vildu.
HVATTI TIL PRÚBMENNSKD
Skólastjóri beindi síðan máJi
sínu til námsmeyja, kvaðst vona,
að þær myndu færa sér skóla-
vistina í nyt af elju og samvizku-
semi og lagði áherzlu á, að þær
temdu sér prúðmennsku í allri
umgengni og starfi. Hét að lok-
um á þær að gæta trúlega hins
dýrmæta arfs, móðurmálsins, þar
mætti enginn blettur á falla.
Að ræðu sinni lokinni las frk.
Katrín upp símskeyti frá frú
Huldu Stefánsdóttur fráfarandi
skólastjóra, þar sem hún bað
skólanum heilla og blessunar k
hinu nýbyrjaða skólaári. Að þvt
búnu var sunginn sálmurina
„Faðir andanna“.
ÞAKKADI OG BAUÐ
VELKOMNA
Þá tók til máls frú Ragnhild-
ur Pétursdóttir meðlimur í skóla-
nefnd. Þakkaði hún frú Huldu
Stefánsdóttur mikil og vel unnin
störf í þágu skólans og bauð hinn
nýja skólastjóra frk. Katrínu
Helgadóttur velkomna til starfs-
ins og lýsti í nafni skólanefndar
trausti sínu á henni sem skóla-
stjóra.
Skólasetningunni lauk með þvi
að nemendur og gestir sungu
„ísland ögrum skorið“ og var síð-
an boðið til kaffidrykkju í hinu
, nýja og rúmgóða eldhúsi skólans.