Morgunblaðið - 20.11.1953, Blaðsíða 7

Föstudagur 20. nóv. 1953
MORGUNBLAÐIÐ

UM þessar mundir er haldin
í Listamannaskálanum við
Kirkjustræti sýning á nærri 300
þýzkum svartlistarmyndum. —
Þýzk listaverk hafa verið mjög
sjaldséð hér á landi. Meðan ís-
land hefur haft mikil kynni
af list Norðurlanda, Engilsax-
nesku landanna og Frakklands,
má heita að þýzkur listheimur
hafi verið sem hulinn, lokaður
heimur fyrir okkur. Ein skýring-
in er það m. a. að á valdadögum
nasista, virtist sem eyða hefði
komið í þróun þýzkrar listar. En
alltaf lifði þó í glæðunum undir
niðri og því er það, sem sýning-
in í Listamannaskálanum gefur
okkur yfirlit yfir 40 ára þróun
þýzkrar svartlistar frá 1910—
1950.
NÚTÍMALIST EFTIR 1910
Þegar félagið Germania hóf
að leifa hófanna um uppsetningu
listsýningar, varð það úr að lista-
mannafélag eitt í Stuttgart, sem
nefnist Notgemeinschaft der
Deutschen Kunst safnaði saman
listaverkum og annaðist uppsetn-
ingu þeirra. Framkv.stj. þessa
listamannafélags dr. Ernst Thiele
hefur nú dvalizt hér á landi um
sinn. Hitti fréttamaður Morgbl.
hann að máii og ræddi við hann
um sýninguna.
. — Ástæðan til þess að þessi
sýning er miðuð við listaverk frá
því eftir 1910, er að um þær
mundir hófu ný öfl að starfa og
streyma í þýzkri list. Árangur
þessara nýju strauma er það, sem
við nefnum nútímaiist. Hér var
að'VÍsu um margár nýjar stefn-
ur að ræða, ýmsir listaskólar
mynduðust og einnig komu fram
einstakir menn, sem hafa skagað
upp úr að snilld og eru frá-
brugnir öllum öðrum. Þrátt fyrir
mismunandi tækni og mismun-
andi stíi er sameiginlegt öllum
þessum listamönnum, sem sýna
hér, að þeir verða nefndir nú-
tíma málarar. Þótt sumir séu
orðnir háaldraðir og jafnvel
komnir undir græna torfu, þá
breytir það því ekki.
BRÚ MILLI NORBURLANDA
OG ÞÝZKAI.ANDS
— Þér sögðuð að sumir hinna
hinna þýzku málara hefðu ver-
ið sérstæðir þannig, að erfitt sé
að setja þá í flokk með öðrum.
Hverja má helzt nefna.
—- Mig langar fyrst til að nefna
kunnan málar'a af Norðurlönd-
um, sem fór þannig sínar eigin
Listamennirnir voru settir á svaiíait-
iista hjá nazistum, eti störfuðu í kyrr-
þey og báru frjóauga iifandi listar
Samtal við dr. Ernst Thieie
Dr. Ernst Thiele.
götur. Það var Edward Munch.
Nokkuð sambærilegur við Munch
er þýzki málarinn Emil Nolde
og eru nokkrar myndir hans hér
á aðalgafli sýningarskálans. -—
Þessar myndir eru typiskar Nolde
myndir, eins og t d. „Nelly“
myndin, þær eru bjartar og lit-
skrúðugar. Nolde hefur í list sinni
verið talinn mynda einskonar
brú milli norrænnar og þýzkrar
listar. Hann var upprunninn og
búsettur í Slésvík og er talið að
hinir glóandi björtu litir hans
eigi rætur sínar að rekja til
kynna af Norðurlöndum.
NAFN BARLACHS
ER VÍÐA ÞEKKT
Er við göngum um sýningar-
skálann, nemur dr. Thiele staðar
við myndir Efnst Barlachs.
— Barlach, segir hann, er tal-
inn sá listamaður Þýzkalands,
sem hæst hefur náð í listinni.
Hann er fyrst og fremst stórlega
dáður myndhöggvari, en hefur
þar að auki gert mikið af svart-
listarmyndum.
Ég hef fundið, segir dr. Thiele,
að þótt þýzkir listamenn séu al-
mennt lítið þekktir hér á íslandi,
þá eru þó margir, sem minnast
þess, að hafa heyrt getið um
Barlachl Á meginlandinu þekkir
hver einasti maður til hans og
hefur dáðst að verkum hans. Við
álítum líka, að þegar tímar líða
fram og aldirnar taka að jafna,
áhrif samtímans, pá verði Bar-1
lach einn þeirra sem jafnan mun
skaga upp úr.
SVARTLIST ER EINKENNI
ÞÝZKRAR MYNDLISTAR
Er það algengt í Þýzkalandi,
að myndhöggvarar geri einnig
svartlistarteikningar?
— Já, það er ákaflega algengt.1
Svartlistin eða grafíkin hefur ^
jafnan verið einkennandi fyrir,
myndlist Þýzkalands, hennar hef
ur gætt þar meir en í nokkru
öðru landi. Bæði myndhöggvarar ^
og málarar leggja stund á hana
og það eru einnig listamenn sem
stunda nær eingöngu svartlist-
svo nákyæmt sem hægt er t. d.
rétt tala glugga á húshlið, rétt
tala krónublaða í rósinni o. s. frv.
Umskapandi list nefnum við það,
þegar listamaðurinn sýnir enn
ákveðna hluti, en gerir þá ein-
faldari og sýnir aðeins aðalatrið-
in jeða eitthvað sem hann legg-
ur mestu áherzluna á. T. d. þegar
augu konu eru falleg, þá vill
hann sý’na augun sem fegurst, en
t.d. handlgggir hennar hverfa, þá
e. t. v. út í móðu. Undir þennan
flokk fellur t. d. Mataré, sem
nokkrar myndir eru hér eftir.
Og svo er þriðji flokkurinn,
sem við köllum óhlutræna list.
Þar er listamaðurinn ekki að
sýna ákveðna hluti. heldur t. d.
hugsun sína eða tilfinningu. Þá
málar hann ekki hús, heldur vill
hann túl-ka t. d. hræðsluná, ógeð-
ið, ánægjuna. ástir.a. Þetta gerir
hann ekki með því að sýna andlit
manns, ,sem er hræddur o. s. frv.
heldur með litum með dökkum
og ljósum strikum, sem sýningar-
Samstilling (Komposition) eftir Ernst Wilheim Nay, sem m. a.
var mikill og náinn vinur norsjka málarans Edwards Munchs og
d.valdist hjá hcnum um hríð í Noregi. Því míður er ekki hægt að
sýna litina hér á prenti.
Á þýzku myndlistarsýningunni eru 13 myndir eftir hinn heims-
fræga listamann Ernst Barlach. — Hér e? ein þeirra, sem heitir
„í æsingu“. i i f; (t l , i i t, í....., oi > c m i > t'.
ina. Annars er skemmtilegt að
virða svartlistarmyndirnar fyrir
sér, hér í salnum. Horfið þér nú á
hérna — ef þér lítið á þessar
myndir eftir Barlach, eða t. d.
Lehmbruch, þá sjáið þér greini-
lega, að þessir listamenn hafa
verið myndhöggvarar. Þeir horfa
á viðfangsefnin út frá sjónar-
horni myndhöggvarans og leggja
áherzluna á dýptina. En ef við
lítum hérna fremst í salnum á
t. d. verk Kate Koliwist, þá sést
að þar er málari ao verki.
HLUTRÆN, UMSKAPANDI
OG ÓHLUTRÆN LIST
Þegar ég spyr dr. Thiele nánar
að þróun listar í Þýzkalandi á
þessum árum, sem sýningin tekur
yfir, segir hann m. a.:
— Mér virðist sem þið hér á
landi skiptið myndlist í stórum
dráttum nokkuð öðru vísi en
venja er hjá okkur. Mér virðist
að þið skiptið henni fyrst og
fremst niður í tvo flokka: ekki
abstrakt list og hinsvegar ab-
strakt list og siðan náttúrlega,
hvorum þessara flokka niður i
mismunandi stíla.
— Það er hinsvegar komin
nokkuð föst hefð á það í Þýzka-
landi, að skipta þessu niður í þrjá
flokka. Þetta hefur að vísu ekki
aðra þýðingu en til áð glöggVa
listsk'ilninginn. Við skiptúm því
njður í hlutræna list, umskapandi
list og óhlutræna list.
Hlutræna list nefndum við
það, þegar listaverkið á að sýna
ákv«ðoa ihluti, og, allt skal vera
gesturinn á meira að skynja held-
ur en beinlínis að skilja.
Margir óhlutrænir listamenn
hafa komið upp í Þýzkalandi á
síðari árum og eru hér á sýning-
unni m. a. þrír þeirra, sem nú
eru almennt viöurkenndir í Þýzka
landi og jafnvel utan Þýzka-
lands. Skal ég nú lítið eitt greina
frá þeim:
ÞRÍR MÁLARAR: ’
WINTER, MEÍSTERMANN
OG BAUMEÍSTER
— Hérna sjáið þér t. d. sex
myndir eftir Fritz Wintsr. Hann
var kolanámumaður í Ruhr-hér-
aði og þóít hann sé hættur því
starfi, þá • gætir áhrifanna frá
því jafnan í myndúm hans. Þær
eru dökkar, kolsvört strik yíir
myndaflötinn, en inn á milli og
bak við eins og í fjarlægð glamp-
ar á Ijósið og inni : öllu myrkr-
inu finnur maður þrána eftir ljós-
inu. Slíkt samspil milli ljóss og
myrkurs, þessara andstæðna, er
líka í sál hvers manns og þanr.ig
er mannlífið.
Annar þessara manna er Ge-
org Meistermann. Hann er nú
frægasti glermálari i Þýzkalandi.
Hann hefur málað kirkjurúður
m. a. var honum falið að mála
rúður í Schweinfurt og einnig í
Köln. .Sömuleiðis eru tröppu-
myndir lians .í útva.rpshöllinni i
Köln víðfrægar. Meðfram stigan-
um í húsinu, er samfelld röð
glugga og heíur Mtnstermann
skreytt allar rúðurnar. Er það
fjöldi manns sem gerir sér ferð
í útvarpshöllina til þess eins að
skoða þessar myndir.
Þriðji maðurinn, sem ekki
kveður minnst að er Willi Bau-
meister. Hann er orðinn 64 ára.
Þegar hann var yngri, þá málaði
hann hlutrænt, en hann hefur
stöðugt tekið breytingum. Málar
hann nú aðallega óhlutrænt. 1945
varð hann prófessoc við listaskól-
ann í Stuttgart. Hefur myndast
heill skóli kringum hann og gæt-
ir áhrifanna meðal margra yngstu
málaranna.
„LIFÐU, OG LOFAÐU ÖÐRUM
AÐ LIFA“
— Hver haldið þér að verði
þróun listarinnar? Álítið þér, aff
hin óhlutræna myndlist bægi hin-
um túlkunarformunum til hliðar?
— Nei, það held ég ekki. Eg
held að hinar ýmsu aðferðir og'
listform geti þróazt hlið við hl'.ð.
Alveg eins og Kathe Kollwits
teiknaði næstum alltaf aðeins í
svörtu og hvítu og svo eru hér
hinum megin í salnum myndir
eftir Matere, sem teiknar nær allt
af í litum, eins álít ég að hlutræn,
umskapandi og óhlutræn list eigi
að sýnast hlið við hlið í sama sal.
Ég álít. það rangt þegar einsýnir
listamenn benda á sínar eigin
myndir og segja: — Svona og að-
eins svona á að mála.
— En hitt dylst mér ekki, ,seg-
ir dr. Thiele, að vinsældir hinnar
óhlutrænu listar eiga eftir að'
aukast meðal almennings frá því
sem nú er. Það er aðeins um
vandamál kynslóða að ræða, og
yngri kynslóðir sætt sig yfirleitt
betur við þetta listform en þær
eldri.
LISTKÚGUN
NAZISTA OG KOMMÚNISTA
— Ef maður lítur yfir stutt ævi
ágrip þessara listamanna, þá virð
ist manni af ártölunum að frami
sumra þeirra hafi stöðvast 1933
og að sumir hafi jafnvel flúið
land. Voru þeir í einhverri and-
stöðu við Hitlérs-stjórnina?
— Já, það er óhætt að ségja,
að allir, já, bókstaflega talað
allir, þessir menn hafi verið
í andstöðu við nasistastjórnina.
Slík list sem hér er sýnd, var
hvorki viðurkennd né leyfð á
dögum Hitlers, Þá var það, sem
ákveðin listastefna var gefin, öll
málverk og myndir skyldu vera
hlutrænar og nákvæmar. En um-
skapandi list og óhlutræn var
kölluð úrkynjuð. Sumir þessara
listamanna flýðu þá úr landi,
en aðrir bjuggu áfram heima,
en þeir voru útilokaðir frá öllum
opinberum sýningum og sófn
máttu ekki kaupa verk þeirra.
Þannig var það t. d. með Barlaeh.
Hann lifði Hitlers árin í einrúmi,
en hann átti góða vini, sem
studdu hann svo sem Reemtsma,
iðnrekanda einn, er keypti af
honum myndir á laun. Árangur-
inn af þessari opinberu liststjórn
var ekki góður, því að þegar list
vinnur undir þvingun, verður
hún jafnan dauð og ómerkileg
Og alveg hið sama er enn í Aust-
ur-Þýzkalandi, listin er þar í
hlekkjum og þeim mun verra er
ástandið, þar sem beir listamenn
er ekki hlýða fyrirmælunum eru
settir bak við lás og slá.
ir ★
Að lokum segir dr. Thiele
frá starfi listavinafélagsins, sem
hefur komið þessari sýningu
hingað upp í samráði við Ger-
m.ania. Félagið er samfélag
manna, sem eru forustumenn í
listaStarfi þjóðarinnar. Þar var
stofnað fyrir tveimur árum. —
Verða nú á þessu ári 70 með-
limir í því, en þeir eru valdir
á aðalfundum. Eftir pokkur. ár
verður hámarkstölunni, sem er
200 meðlimir náð, Mar.kmið fé-
lagsins er að örva áhugann fyr-
ir listum m. a. með listsýningum
og með því að dreifa listaskugga-
myndum til skó’a.
Þ. Th.