Morgunblaðið - 17.12.1953, Blaðsíða 11

Fimmtudagur 17. des. 1953
MORCUNBLAÐIÐ
11
B
Jón Björnsson skrifcss* ism
Ú K M E N N T
Jóhasa A. Ejaraassn
m
GÖNGUR OG RÉXTIR
Fimmta bindi
Bókaútgáfan Norðri.
„EFTIRSAFN frá hausti til
hausts" er undirtitill fimmta og
síðasta bindis af þessu ritsafni,
sem Bókaútgáfan Norðri hefur
verið að gefa út undanfarin ár.
Þetta er orðið mikið rit og merkt,
sem heimild um þennan þátt í
þjóðarsögunni. Hefur útgefand-
inn, Bragi Sigurjónsson á Akur-
eyri, lagt mikla vinnu í að safna
heimildum til þess, enda skipta
heimildarmennirnir mörgum tug-
um úr öllum héruðum landsins.
Með þeim öru breytingum á bú-
skaparháttum, sem átt hafa sér
stað síðustu árin, er hætt við. að
imargar venjur fyrri tíma gleym-
ist. óg eru því síðustu forvöð að
halda þeim til haga. Göngur og
réttir er fullt af frásögnum um
svaðilfarir gangnamanna inni á
öræfum, gæzlu fjárins og fjölda
smargt annað. sem að fjár-
mennsku lýtur. Margar frásagn-
srnar eru spennandi skemmtilest-
jarðlæga"; En einmitt vegna og hin nýja kristni, sem einmitt
þessa sannleika ríður á því að { um þetta leyti var að festa rætur | Fæddur 26. júní 1885.
kynna sér kjör fyrri tíma fólks hér á landi. Höfundur hefur enga Ðáinn 18. sept. 1953.
og læra af þeim, til þess að geta j tilhneygingu til að ýkja í lýs- FYRIR nokkru lézt í Vestmanna-
skilið nauðsyn þess að búa svo í ingum sínum, heldur reynir hann eyjum Jóhann A. Bjarnasen
haginn fyrir framtíðina, að harð- j að lifa sig inn í hugsunarhátt og kaupmaður. Hann hafði um iangt Sen svo minnst, að ekki sé þess
æri og þrengingar megni ekki að aldaranda þessara tíma. Atburða- skeið átt við að stríða lieilsu- getið, hvílikur kappi hann var í
ilislíf þeirra til fyrirmyndar á
allan hátt. Eignuðust þau þrjú
börn, Anton og Gunnar, sem enn
þá eru ókvongaðir og Jóhönnu,
sem gift er Jakob Ólafssyni hafn-
argjaldkera í Vestm.eyjum og
eiga þau börn.
Ekki verður Jóhanns A. Bjarna
vinna þjóðinni óbætanlegt tjón. I rásin er hröð og „spennandi“
— Næsti þáttur bókarinnar nefn- j málið lipurt og með keim af
ist „trtilegumaður á Vestfjörð- fornsögum, án þe'ss þó að vera
um“. Segir þar frá refaskyttu, tilgert á nokkurn hátt. Þessi nýja
sem er svo ótrúlega heppin, að „Þjórsdælasaga" Sigurjóns verð-
það er ævintýri líkast, en sagan ur án efa vinsæl, enda á hún það
er í öllum atriðum sönn. Það er skilið.
léttara yfir þessum þætti en hin-
um fyrsta, og hér er margan
fróðleik að finna um refaveið-
arnar. Kímni höfundar nýtur sín
ágætlega og lýsingarnar eru
hnyttnar og skemmtilegar. —
Síðasti þáttur bókarinnar, sem
nefnist „Undir grænum hlíðum“,
er ævisöguþáttur Guðmundar rnamma og
Guðmundssonar skósmiðs í Vík >Lengi man til
Eyjólíur Guðmundsson:
HLÍÐARBRÆÐUR
Skáldsaga.
Heimskringla.
EYJÓLFUR á Hvoli er fyrir
löngu þjóðkunnur fyrir bækur
sínar „Afi og amma“, „Pabbi og
sjálfsævisöguna
lítilla stunda“.
í Mýrdal. Er hér glögg lýsing af Hitt vissu vist færri, að Eyjólfur
atvinnuháttum í þorpinu, en fengist við skáldsagnagerð, en nú
Guðmundur hefur átt þar heima er bomin út eftir hann skáld-
lengst af. Hér er að finna lýs-
saga. Eyjólíur hefur oft fengið
viðurkenningu fyrir hinn ágæta
og kjarnyrta stíl sinn, og hann
hreyfingu, en Guðmundur var bregzt heldur ekki í þessari bók.
einn af frumkvöðlum verkalýðs- Saga þessi gerist í sveit kring-
hreyfingarinnar austur þar. — um aldamótin, þegar átökin voru
Koma hér margir samtímamenn hefjast milli hins gamla og
við sögu. Sá, er þetta ritar, er nyia
þeim málum of ókunnugur til sónn í öllum
þess að geta lagt nokkurn dóm á ÞV1 fráteknu að „orðaflúrið (er)
málflutning sögumanns, hvað einungis breytt og persónum
innanhéraðsmál snertir en skoð
ur bæði hvað frásagnarhátt og ingar á sjósókn og bjargsigi,
efni snertir. í þessu síðasta bindi j verzlunarháttum og verkalýðs-
eru frásagnir um fráfærur, lamba
rekstra og annað, sem yngri kyn-
slóðin þekkir aðeins af frásögn
eldra fólksins, en í fyrri daga
voru lambarekstrarnir hreinasta
ævintýri fyrir æskulýðinn, eins
og þeir vita bezt, sem muna svo
langt. Nú eru fráfærur lagðar
niður fyrir löngu, eins og kunn-
ugt er. Margir ritfærir menn hafa
samið þætti í þetta bindi. Nægir
að nefna menn eins og Böðvar
á Laugarvatni, Guðjón í Ási og
fleiri, sem löngu eru þjóðkunnir.
— Þetta bindi er prýtt miklum
fjölda ágætra mynda, eins og
fyrri bindin, og frágangur í bezta
lagi. Á útgáfan þakkir skilið fyrir
að hafa varðveitt þennan fróð-
leik frá glötun. Einkum á þetta
rit erindi til æskulýðsins; það er
bæði göfgandi og skemmtilegt á
við spennandi reyfara, en það
bezta við það er, að það er gripið
beint út úr lífi fólksins eins og
það var fyrir nokkru og er að
sumu leyti enn þann dag í dag.
anir munu þó verða skiptar um
einstök atriði. Sumt í frásögn-
inni er þannig að heppilegast
hefði verið að sleppa því með
öllu. En sú mynd, sem brugðið er
upp af lífsbaráttunni í smáþorpi,
eins og þau eru flest hér á landi,
er einkar glögg, en allt frá því
er kauptún reis upp í Vík og
verzlun hófst í héraðinu — en
áður urðu Skaftfellingar að
verzla á Eyrarbakka — haía hér- (
aðsbúar verið svo lánsamir, rð’
eiga sín á meðal sanna hL'íðingja
Guðmundur G. Hagalin:
r ÞREK í ÞRAUTUM.
Bókaútgáfan Norðri.
BÓK þessi er þrír þættir úr svo
ólíkum héruðum sem Vestfjörð- I máÍefnum rþessu^héraði. Er það
um og Vestur-Skaftafellssýslu. — Saga Eldeyjar-Hjalta. Þessir
Hinn fyrsti þeirra nefnist „Mis- j þæt(jr mínna á þá bók. Þeir eru
sæl er þjóðin“ og er frásögn fra br4ðspennandi, svo að maður les
harðinda- og harðærisárunum a bðkjna í einnj stryklotu, enda
Agúst H. Bjarnason:
SAGA MANNSANDANS
IV. bindi
Hlaðbúð.
ÞEGAR Ágúst heitinn Bjarnason
, .. , ,,, ! prófessor hóf að flytja fyrirlestra
í gomlum stil, sem aLcaf hlupu> .. ú , ,
B,. , , , * ,'um sogu mannsandans nokkrum
undir bagga, þegar harðr.aoi ii, ö.,. ,, ... , , ,
, . .?? , „ , i arum eftir aldamotm, og gaf þa
an, og vildu hvers manns vand-I _ííc_____ , _
ræði leysa. Þetta er vert að
leggja á minnið, þegar rætt er og
ritað um hag fólks og baráttu
fyrir bættum kjörum, eins og í
þessum ævisöguþáttum.
Hagalín hefur áður skrifað bók,
sem að nokkru lýsir mönnum og
síðasta áratug aldarinnar sem
leið. Er þar lýst þeim kjörum,
sem fátækt fólk átti við að búa
í Álftaveri, en það er ein af af-
skekktustu sveitum landsins. í þá
daga voru allar ár óbrúaðar, svo
að fólk á erfitt með að skilja, hve
hræðilega einangraðar þessar
sveitir voru fyrrum. Er í þættin-
um brugðið upp átakanlegri
mynd af harðréttinu, en samtím
þótt þar séu atriði, sem menn
verða ekki á sama máli um, og
höfundurinn og sögumaður hans.
Sigurjón Jcnsson:
GAUKUR TRANDILSSON.
Skáldsaga.
SIGURJÓN Jónsson lætur
skammt stórra högga á milli.
Fyrir rúmu ári sendi hann á
is því seiglunni og kjarkinum,' markaðinn tveggja binda söguna
þegar unglingsstúlka fer í aðrar ^ um Ingveldi Fögurkinn, en efni
sveitir til að ná í björg handa' hennar er tekið úr Svarfdæla
heimilinú, lendir í kafaldsbyljum! sögu, og nú kemur eftir hann
og er hætt komin, en gefst þó stór skáldsaga um Gauk Trand-
ekki upp fyrr en takmarkinu cr; ilsson. Gauks Trandilssonar er
náð. En þrátt fyrir allt sem amar | getið í nokkrum íslendingasög-
að, bregzt aldrei trúin á hand- um, einkum Njálu, þar sem Ás-
leiðslu forsjónarinnar, og maður I grími Elliðagrímssyni er brigzlað
verður æ sannfærðari um, að það' um víg hans. Sagnir eru til um,
bilun, en var þó við svipaða íþróttum. Strax á unga aldri fór
heilsu og rólfær þegar dauðinn hann í tómstundum sínum að
skyndilega kvaddi dyra 18. sept. leggja stund á hlaup, knatt-
s.l. og hann hné örendur niður. spyrnu og glímur og var þar um
langt skeið í allra fremstu röð
afreksmanna. En framar öllu
öðru var hann frábær félagi, glað
vær, fyndinn og fullur af græsku
lausri gamansemi, svo - birti í
kringum hann, hvar sem hann
fór, enda kunni hann ógrynni af
smáskrítlum og gamansögum. í
félagsskap var hann því sann-
kallaður hrókur alls fagnaðar.
Eftir að íþróttunum sleppti síðari
árin, tók hann til við golf og spil,
með sama áhuga og fjöri, sem
annað, er hann sinnti.
Ég, sem þessar línur rita,
kynntist Jóhanni fyrir 43 árum,
þegar hann réðst verzlunarmað-
ur hjá Brydesverzlun í Borgar»
nesi vorið 1910. Hann var þá í
broddi lífsins, glæsilegur ungur
j maður, fullur af f jöri og galsa.
I Jóhann var fæddur í Vest- Varð hann brátt hvers manng
íma, en sagan mun v-ia I manrmeyjum 26. júní 1885 og ólst hugljúfi, og með okkur tókst vinr
ío u a n um, 30 t þar upp að mestu. Foreldrar átta, sem entist þar til með okkuf
| hans voru Anton Bjarnasen verzl skildi, án þess að þar félli nokkr
unarstjóri hjá Brydesverzlun þar urn tíma á skuggi. Hann var ekkl
og síðar kaupmaður, Péturssonar aðeins vinsæll maður, heldur og
verzlunarstjóra. Var í þeim eigi síður tryggur vinum sínuni
ættlegg margt kaupmanna og og falslaus. En þó hann hafi nú
verzlunarfólks. Móðir hans var kvatt í hinzta sinn, get ég glatt
Guðrún Jónsdóttir Gunnsteins- mig við margar fagrar minning-
sonar, af skaftfellskri bænda- ' ar, einkum frá þeim árum í Eyj-
ætt. Jóhann hafði margt þegið um, þegar við „rérum saman á
úr föðurætt, enda valdi hann sér báti“ eins og við létum það heita,
verzlun og viðskipti að lífsstarfi,1 en var nú reyndar aðeins spila-j
Það var vissulega heppni fyrir mennska, en hinir hásetarnir
Jóhann að eiga innangengt í voru Geir Guðmundsson og Sigur
verzlunarstéttina á unga aldri, en ' björn Sveinsson skáld, — mikið
faðir hans var þá verzlunarstjóri úrvalslið að fjöri og frískleika.
og gat því greitt götu hans. En
það var ekki síður lán fyrir stétt-
ina að fá í sínar raðir slíkan liðs-
mann. Hann starfaði lengst af í
siðan út, var ems og gluggi væri I Vestmannaeyjum, en var um ' skipt á skammri stund, er þessir
opnaður að umheiminum. Um nojí:jÍUr(; sheið við verzlanir í þrír snilldarmenn, sem ég á svó
þetta efni hafði fátt verið skrað Kefiavíh) Reykjavík og Borgar- J margt að þakka, hafa nú með
nesi, fyrr á árum. Öll verzlun- stuttu millibili, farið yfir landa-
skákað til“, eins og haft er eftir
höf. á kápu bókarinnar. Höf.
hefur lengi átt sögu þessa í fór-
um sínum, þó að hún komi ekki
út fyrr en nú. Hún bregður upp
ýmsum skemmtilegum myndum
af aldarfari og hugsunarhætti á
breytingatímum, og mun mörg-
um verða forvitni á að lesa hana.
Verður væntanlega fljótt „kall-
að“, þegar skipshöfnin verður öll
til staðar, eftir stundar bið. En
mikið finnst mör sköpum hafa
á íslenzku áður. Fyrri útgáfan
er uppseidfyririöngu ensíðustu arstörf Jéku . höndum JóhannS). mæri liís og dauða.
ann tokst hofundur það þarfa- ,_____„„„ ’ Rip«„ð sé minni
verk á hendur, að undirbúa nýja hann var Þa« einstakasta lipur-
útgáfu, og auka við heilum bind-.menni' sem |afnan §ekk að verkl
um. Er nú fjórða bindi nýkomið með lifandi fjori og frábærn ljuf-
á markaðinn, og von er á fimmta 1 mennsku. Hann fékkst jöfnum
og síðasta bindinu. Þetta bindi böndum við flest þau störf, sem
nefnist „Róm í heiðnum og a« verzlun og viðskiptum lúta,
kristnum sið“, og er prýtt fjölda sem búðarmaður, bókhaldari,
mynda. Fjallar það um menn- j kaupmaður og síðast kaupfélags-
ingu og skáldskap Rómverja,. stjóri í mörg ár, unz heilsan
Blessuð sé minning þeirra.
Kristinn Ólafsson.
Ókeypis ieibni-
kennsla fyrir börn
er einmitt þetta barnslega trún-
aðartraust, sem gaf fólkinu styrk
til að þola allar hörmungarnar.
Er það hverju orði sannara, sem
að Gauks saga, eða Þjórsdæla.
hafi verið til fram á síðustu öld,
en víst er um, að saga hefur ein-
hverntíma verið til af Gauki. —
segir í niðurlagsorðum þessa Sigurjón Jónsson hefur nú safn-
þáttar: .....En eins og þú — að þeim brotum, sem til eru um
eftirlætisbarn nýrra og að mörgu Gauk og gert úr því skáldsögu.
leyti glæsilegra tíma með þessari Auðséð er, að hann hefur einnig
þjóð ■— hefur vonandi komizt að haft hliðsjón af rannsókunnum í
þeirri niðurstöðu, að erfiðleikar Þjórsárdal, og fært sér í nyt
og þjáningar íslenzkrar alþýðu niðurstöður þeirra. í sögunni eru
fram á seinustu áratugi hafa ekki margar persónur, en mest kveð-
verið stórum ýktar af skáldum ur að Gauki Trandilssyni og
og sögumönnum — eins kemst þú Þuríði húsfreyju á Steinastöðum.
nú til viðurkenningar á því, að Gaukur er vel gerð persóna, og
þrautir hennar og þrengingar sama máli gegnir um fleiri af
grisjuðu ekki aðeins skóg þjóð- persónum sögunnar, en hún cr
lífsins og sneyddu hann veilustu svo viðamikil, að ekki er unnt að
kvistunum, heldur gerðu oft J gera grein fyrir henni í stuttu
sanna kjörviði kræklótta og máli. Hér togast á röm heiðni
. U P P úr áramótunum byrjar í
upphaf kristindómsins og áhrif bilaði. Ems og flestir Eyjabua, Handíðaskólanum kennsla i
í Rómaveldi hinu forna. Greint átti hann lítilsháttar við útgerð tveimur æfingabekkjum teikni-
er frá heimspeki og skáldskap um skéið, jafnframt aðalstarfi kennaradeildar skólans. Kenná;
Rómverja og mörgu, sem varpar ' sínu. Allt þetta innti hann af verður fríhendisteiknun með blý-
Ijósi á daglegt líf þeirra. Útgef- hendi með prýði og stakri sam- anti og litkrít; ennfremur máluú
andi á þakkir skilið fyrir að vizkusemi. Að vísu safnaði hann með vatnslitum. — í annarri
gefa út þetta mikla rit, því að ekki auði, en hann gerði annað, bekkjardeildinni verða 13 árá
það er sannarlega ekki of mikið
af bókum fræðilegs efnis, sem
gefið er út hér á landi þessi árin.
Gjðld innheinit með
____, ___ „ því sviði var hann
. var afgreitt sem iu® fra nýtur maður og svo mikið ljúf-
menni, að ég hygg að engir hafi
kynnst honum neitt að ráði, svo
að ekki hafi þeim orðið hlýtt til
þessa glaða og reifa fjörmanns.
Alþingi lagafrumvarp um heim-
ild fýrir ríkisstjórnina til að inn-
heimta ýmis gjöld 1954 með við-
auka. Samkvæmt þeim er ríkis-
stjórninni heimilt að innheimta
á árinu 1954 með viðauka eftir-
talin gjöld til ríkissjóðs:
Vitagjald með 100% viðauka,
stimpilgjald, leyfisbréfagjald og
sem bæði er fágætara og dýr- börn, í hinni 15 ára unglingar.
mætara, hann ávann sér almenn- Nemendurnir greiði 25 kr. í efn-
ar vinsældir og hylli þeirra, sem iskostnað. — Að öðru leyti er
við hann áttu samskipti, svo ein- kennslan þeim algerlega að kosta
róma, að ég hygg, að hann hafi aðarlausu.
engan óvildarmann átt. Annars Kennt verður einn dag í vika
var J. A. B. mjög hlédrægur og úl miðs apríl. -— Þeir, sem óska
hafði sig lítt í frammi utan starfs a« taka þátt í námi þessu eiga
síns, en á því sviði var hann að senda skrifstofu skólans,
Grundarstíg 2 A, umsóknir sínar
1‘síðasta lagi n.k. mánudag, 22.
þ. m. Með umsókn á að senda
5—6 myndir, sem umsækjandina
hefur gert nýlega. Ef umsækj-
andinn stundar nám í öðrunv
Jóhann hóf starfsferil sinn, að skóla þarf hann líka að senda
kalla má, við verzlun Gunnars
Einarssonar í Reykjavík, en hjá
því fyrirtæki vann hann um 8
lestagjald með 140% viðauka svo ára skeið upp úr aldamótunum.
og nokkur fleiri gjöld. — Er hér Gunnar var þjóðkunnur merkis-
um að ræða framlengingu á ýms- maður, og rak þá verzlunarfyr- j
um gjaldahækkunum, sem gilda irtæki með miklum blóma. |
í ór og sömu ástæður eru nú sem Kynntist Jóhann þar konu sinni, '
áður fyrir þeim, nema hvhð 50% dóttur Gunnars kaupm., Hansínu
viðauki á eignarskatt er felldur og gengu þau í hjónaband 16. des.1
burt, þar sem gert er ráð fyrir 1916. Var Jóhann þar sem ella,'
nýrri heildarlöggjöf um tekju- og mikill gæfumaður, því hún reynd
eignarskatt samkv. samningum ist manni sínuih góð kona, og ;
milli stjórnarflokkanna. 1 voru þau mjög samhent og heim-
afrit af stundaskrá sinni. Fyrir
áramót verða aljar myndirnar
metnar af kennurum skólans. —•
Úrslit matsins verða tilkynnt
fyrstu dagana í janúar.