Morgunblaðið - 21.10.1954, Blaðsíða 1

Fimmttsdagur 21. ©kt. 1954
ATHAFNAFRELSI
Hér fer á eftir ræða sú, sem
Magnús Jónsson þm. Eyfirð-
inga flutti við 1. umræðu fjár-
laga á Alþingi s.l. föstudag:
Herra forseti.
TTJÁRLÖGIN eru tvímælalaust
mikilvægasta málið, sem hvert
Alþingi hefir til meðferðar. Þau
grípa inn á öli svið þjóðlífsins
og spegla ekki aðeins aðstöðu
þióðarinnar í efnahagsmálum og
fjármálum almennt, heldur sýna
þau einnig afstöðuna til menn-
ingarmála og framfaramála yfir-
leitt, bæði í andlegum og ver-
aldlegum efnum Þótt mörgum
kunni að þykja fjáriög og fjár-
lagaumræður leiðinlegur töluleg-
ur lestur, þá fer ekki hjá bví, að
þessar tölur snerta r.reira og
minna hag hvers einasta þjóð-
félagsborgara.
Hallalaus "ikisbúskapur er
óhjákvæmilegt skilyrði heil-
brigðrar efnahagsþróunar í þjóð-
félaginu. Miklar tekjur og góður
efnahagur almennings eru undir-
staða góðrar afkomu ríkissjóðs.
Hins vegar getur verið góð af-
koma hjá almenningi, þótt hagur
ríkissjóðs sé slæmur, en slíkt
ástand getur þó ekki blessast til
lengdar.
Hæstvirtur fjármálaráðherra
gerði i frumræðu sinni glögga
grein fyrir ástandi og horfum um
fjárhag ríkissjóðs, bæði í ár og á
næsta íjárhagsári. Hefir hann
jafnframt gert grein fyrir öllum
helztu breytingum frá fjárlögum
þessa árs, sem fram koma í fjár-
lagafrumvarpinu fyrir árið 1955.
Mun ég því ekki nema að mjög
litlu leyti ræða um einstaka liði
fjárlagafrumvarpsins, heldur
verja þessum stutta tíma, sem ég
hefi til umráða til þess að íhuga
fjármálaþróunina síðustu árin og
ge'ra grein fyrir þeirri megin-
stefnu, sem við Sjálfstæðismenn
teljum þurfa að fylgja í sambandi
við afgreiðslu fjárlaga.
FJÁRLÖGIN FARA
SÍHÆKKANDI
Niðurstöðutaia sjóðsyfirlits á
fjárlagafrumvarpinu fyrir árið
1955 eru rúmar 497 millj. króna,
og skortir þá aðeins tæpar 3 millj.
í Ms milljarð. Má telja fullvíst,
að í meðförum þingsins hækki
frumvarpið svo, að fjárlögin
verði endanlega afgreidd með
yfir Vz milliarð króna í heildar-
útgjöld og tekjur. Er bað geysileg
upphæð á íslenzkan mælikvarða,
þótt að vísu viðskiptavelta þjóð-
arinnar muni nú í ár nema
rúmum 2 milljörðum króna eða
2000 milljónum Og þótt við séum
að verða vön háum tölum ,er ekki
að undra, þótt margan sundli við
að heyra slíkar upphæðir, ekki
sízt eldri kynslóðina.
Síðustu árin hafa heildarniður-
stöðutölur á sjóðsyfirliti fjár'laga
verið sem hér segir: 1952 382
millj., 1953 423 millj., 1954 446
millj. og á fjárlagafrumvarpinu
1955 497 milij. 1953 hækkuðu fjár
lögin um 41 millj. miðað við
næsta ár á undan, 1954 var hækk-
unin 23 millj. og 1955 er hækk-
unin 51 millj. Raunveruleg hækk
un fjárlagafrumvarpsins nú, mið-
að við yfirstandandi ár, mun þó
ekki vera nema um 35 millj. kr.,
því að teknar eru í frumvarpið
sjálft nú a. m k. 7 millj. króna,
sem í fjárlögum þessa árs eru í
heimildargrein og auk þess er í
útgjaldaáætlun fjárlagafrum-
varpsins nú 10 millj. króna, sem
ekki er eyðslufé, heldur gert ráð
fyrir, að lagt verði til Fram-
kvæmdasjóðs ríkisins.
AUKNAR ÞARFIR
Það er raunar ekkert nýtt fyrir
brigði, að fjárlög hækki verulega
FARA OG HAG
Elliiíg atvisíi*.fi¥@S'!r!H*r cs og hallca-
Eaus ErikiskáslcffRfH:? mo&'.
§|árnfiálasteSEfimnar
M jafnvæsi í byggS I
svo stórkostlega ár frá ári, eins
og þær hafa gert síðustu árin
og verður þá ekki um annað að
ræða, hvort sem mönnum er ljúft
eða leitt, en að draga saman segl-
in eða leggja ella á nýja skatta,
sem flestum mun sýnast neyðar-
urræði.
Helztu útgjaldaliðir fjár-
laga, sem stöðugt hækka ár frá
ári, enda þótt ekki verði launa-
breytingar, eru kennslumálin,
sem hækka að meðaltali un> 3
milljónir á ári, félagsmálin, sem
siðustu 4 árin hafa hækkað að
meðaltali um rúmar 4 milljónir
á ári, heiibrigðismálin rúma 1
milljón á ári og vegamálin, sem
fara sífellt hækkandi, einkum við
haldsfeð vegna lengingar þjóð-
vegakerfisins, og mun þó skorta
mjös á að hæet sé að halda veg-
unum í viðunandi horfi. Allt eru
þetta útgjaiaaJiðir. sem hæKKa
af eðlilegum ástæðum og eru
íiestiz a^veðnir með sérstakri
löggjöf
Magnús Jónsson alþingismaður.
frá ári til árs. því að sú hefir
jafnan verið þróunin. Nokkur
hækkun er jafnan eðlileg, því að
með vaxandi fólksfjölda vaxa
þarfirnar og tekjurnar eiga þá
einnig að vaxa, ef allt er með
eðlilegum hætti. Verðbólgutíma-
bil það, sem hófst upp úr 1940,
hefir síðan valdið því, að fjár-
lög hafa hækkað mjög ár frá
ári; hefir mikið af þeirri hækk-
un verið lítt viðráðanleg, en jafn
framt hefir margvísleg umbóta-
löggjöf lagt nýjar kvaðir á ríkis-
sjóðinn. |
Þótt mörgum hafi að vonum
vaxið mjög í augum hin mikla
aukning ríkisútgjalda og þá um
leið ríkistekna, þá má þó ekki
álykta út frá bessum tölum ein-
um, heldur verður að íhuga,
hversu kvaðirnar, sem ríkið legg-
ur á þjóðfélagsborgarana eru
þungar. Þótt ýmsar álögur ríkis-
ins á þjóðfélagsborgarana hafi
meira en 20-faIdast síðan 1939,
er það engum efa bundið, að hag-
ur alls almennings í landinu er
miklu betri nú en var fyrir 15 ár-
um jafnframt því, sem félagslegt
öryggi og menntunarskilyrði eru
nú miklum mun betri en þá. Engu
að síður er því ekki að leyna,
að boginn er nú svo hátt spennt-
ur, að engu má muna, að hann
bresti.
STÖÐVUN VÍSITÖLUNNAR
Ein helzta orsök útgjaldahækk-
unar ríkissjóðs hefir fram á síð-
ustu ár verið vísitöluhækkunin
og þar af leiðandi hækkandi kaup
gjald, því að laun í einu eða öðru
formi eru mjög stór liður í út-
gjöldum ríkissióðs. Nú hefir rík-
istjórninni' hinsvegar tekiz* í
rúmt hálft briðia ár að halda
vísitölunni í skef'um, þannig að
verðlag og kanpgja d hefir litið
hækkað. Er þetta gleðilegur ár-
angur af þeirri stefnu, r.em mörk-
uð var með gengisbreytingunni
árið 1950, þótt nýjar hættur steðji
að v'su nú að. sem ósýnt er hvaða
afleiðingar hafa. Þegar þess er
gætt, að allt frá árinu 1952 hafa
launaútgjöld rlkissjóðs tekið
Utlum sem engum breytingum, þá
verður því ekki neitað, að nokk-
uð er uggvænlegt, hversu út-
gjöld ríkissjóðs hafa samt stór-
hækkað. í því sambandi er þó
þess að gæta að baráttan fyrir
þessu jafnvægi í efnahagsmál-
unum hefir kostað ríkissjóð all-
miklar fórnir, sem bæði koma
fram I auknum : Uðurgreiðslum á
verði innlendra afurða og oinnig
á ;ýman annan hátt. Engu að
s'ður er það alvarlegt íhugunar-
efni. hvort ekki sé með einhverju
móti auðið að draga ail veruiega
úr hinni árlegu útgjaldahækkun
rikissjóðs. Ég skal fúslega játa,
að á þessu eru margvísleg vand-
kvæoi og hægara um að tala en í
að komast, eins og reynslan sýn-
ir, því að á sínum t'ma var eitt
helzta árásarefnið á fjármála-
ráðherra Sjálfstæðisflokksins, hin
háu fjárlög, þótt fjárlög hafi þá
verið miklu lægri en nú. Aftur
á móti er það mikið efamál og
raunar mjög ólíklegt, að tekjur
rikissjóðs haldi áfram að vaxa
RAFNA A. SJCÐUM
í GÓDÆRI
Hins vegar eru svo ýms-
ir fjárfestingarliðir, sem árlega
nema stórum fjárhæðum. Virðist
það sjálfsögð stefna að haga op-
inberum framkvæmdum nokkuð
, eftir atvinnuástandi í landinu
yfirleitt og ekki megi a. m. k.
i draga vinnuafl frá framleiðslu-
! atvinnuvegunum til slíkra fram-
kvæmda. Er það tvímælalaust
rétt stefna, sem á sínum tíma
var mörkuð með stofnun Fram-
kvæmdasjóðs ríkisins og nú er
aftur, þó að ; smáum stíl sé, far-
ið inn á í þessu fjárlagafrum-
varpi, að leggja til hliðar fé, þeg-
ar atvinnuást.and er gott og tekj-
ur ríkissjóðs miklar, til þess svo
aftur að verja þessum varasjóði
til framkvæmda ýmiskonar, þeg-
ar að þrengir með atvinnu. Því
miður hafa þarfirnar og kröf-
urnar undanfarin ár verið svo
miklar á hendur ríkissjóði, að
enda þótt mikill tekjuafgangur
hafi orðið hefir ekki reynzt auð-
ið að leggja það fé til hliðar til
framkvæmda síðar meir. í fjár-
lagafrumvarpinu nú er gert
rað íyrir miklum framkvæmdum
á vegum ríkisins. Vafalaust er
mikil þörf að hraða þessum fram-
kvæmdum öllum af ýmsum á-
stæðum, en nokkuð sýnist þó tví-
sýnt, að hægt sé að vinna að
þessu öllu, auk hinna. stórkost-
legu byggingaframkvæmda ein-
staklinga og atvinnufyrirtækja,
án þess að það leiði til verðbólgu
í byggingariðnaði, sem virðist nú
þegar vera yfirvofandi vegna
skorts á faglærðum byggingar-
mönnum.
UGGVÆNi.EG VANSKIL
SVEITARFÉLAGA
Einn útgjaldaliður ríkissjóðs
hækkar uggvænlega ár frá ári,
en það er greiðsla vaxta og af-
borgana af ýmiskonar ríkisá-
bvrgðarlánum, sem falla á ríkis-
sjóð vegna vanskila sveitarfélag-
anna. Samtals mun ríkissjóður
eiga nú útistandandi hjá ýmsum
sveitarfélögum yfir 34 millj. kr.
vegna ábyrgðarskuldbindinga,
sem fallið hafa á ríkissjóð, og á
þessu ári mun ríkið hafa orðið
að leggja út rúma 5 ¥2 millj. kr.
vegna vanskila sveitarfélaganna.
í fjárlagafrumvarpinu eru áætl-
aðar 12 millj. króna á næsta ári
FiiMI-
í þessu skyni, og er það 4 millj.
króna hækkun frá fjárlögum
þessa árs. Þar sem þessi vanskil
aukast stöðugt, verður ekki hjá
því komizt að taka til rækilegr-
ar athugunar, hvort ekki sé hægt
að gera einhverjar ráðstafanir til
þess að draga úr þessum van-
skilum, því að það leiðir til
ábyrgðarleysis hjá sveitarstjórn-
um, ef þær venjast á það að geta
átölulaust varpað öllum sínum
áhyggjum á ríkið og látið það
standa straum af sínum skuld-
um. Á þessu máli eru þó fleiri
hliðar og mun ég víkja að því
síðar í ræðu minni í sambandi
við atvinnuþróunina og hag sveit
arfélaganna víðsvegar um land.
í ræðu minni við fyrstu um-
ræðu fjárlaga í fyrra gerði ég
ítarlega grein fyrir þeirri ger-
breyttu stefnu í efnahags- og
fjáfmálum, sem tekin var upp
árið 1950, í samræmi við tillög-
ur, sem undirbúnar voru þá af
minnihlutastjórn Sjálfstæðis-
flokksins. Hirði ég ekki Um að
endurtaka þau ummæli mín nú,
enda hverjum manni auðvelt að
gera samanburð á ástandinu í
efnahagsmálum þjóðarinnar fyr-
ir og eftir þann tíma.
SJÁLFSTÆÐISMENN
MÖRKUDU STE§NUNA
Hagur ríkissjóðs hafði raunar
farið mjög batnandi frá stríðs-
byrjun, allt fram til ársins 1948.
Erlendar skuldir, sem í stríðs-
byrjun voru tæpar 50 millj. kr.,
| voru aðeins tæpar 6 millj. kr.
árið 1947, en hafa síðan farið
hækkandi vegna lána til marg-
víslegra framkvæmda og voru
um síðustu áramót rúmar 218
millj. kr. Innlendar skuldir
höfðu hækkað dálítið og raun-
verulega þó ekki miðað við verð-
gildi peninganna þár til árið
1947, þegar dýrtíðin lagðist á rík-
issjóð með meiri þunga og vegna
sívaxandi útgjalda til uppbóta á
útflutningsafurðir landsmanna
voru innlendar skuldir ríkissjóðs
orðnar tæpar 217 millj. kr 1949,
en voru um síðustu áramót rúm-
ar 180 millj. Þáverandi fjármála-
ráðherra, Jóhann Þ. Jósefsson,
hafði lagt á það ríka áherzlu,
þing eftir þing, að breyta yrði
um stefnu í efnahags- og fjár-
málum, en það var ekki fyrr en
1950, að tókst að ná samkomu-
lagi um nýja stefnu. Sú breytta
stefna, sem þá var tekin upp í
viðskiptamálum, hefir lagt grund
völlinn að hinni ágætu afkomu
ríkissjóðs síðan, því að aðalhækk-
unin í tekjum ríkissjóðs stafar
af ýmiskonar tollum, einkum
verðtolli og söluskatti, jafnframt
því sem blómlegra viðskipta- og
athafnalíf hefir aukið tekjur rík-
issjóðs á ýmsum öðrum sviðum.
Það er því hinn síaukni inn-
flutningur til landsins, sem hef-
ir tryggt hina mjög góðu afkomu
ríkissjóðs undanfarin ár, enda
þótt fjárlög hafi verið afgreidd
með svo að segja engum greiðslu-
afgangi. í fyrra töldu menn lík-
legt, að innflutningur hefði náð
hámarki, enda bentu öll skyn-
samleg rök til þess, og fjáfveit-
inganefnd taldi tekjuáætlunina
mjög óvarlega, en reyndin hefir
orðið sú, að tolltekjur eru nú,
þann 1. september, um 33 millj.
krónum meiri en um sama leyti
í fyrra, enda er innflutningurinn
nú 111 millj. kr. meiri en 1. sept.
í fyrra. Þessi mikli innflutning-
ui sýnir ljóst, að kaupgeta al-
mennings hefir vaxið mjög mik-
ið, því að meginhluti innflutn-
ingsins nú eru neyzluvörur og
rekstrarvörur, en í innflutningi
í fyrra var mikið af vélum til
virkjananna og áburðarverk-
smiðjunnar. Ber vissulega að
fagna bættri afkomu alménn-
ings, þótt áhrif hennar á við-
skiptalífið hafi sínar skuggahlið-
Frh. á bls. 18.