Morgunblaðið - 21.10.1954, Blaðsíða 9

Fimmtudagur 21. okt. 1954
MORGUNBLAÐIÐ
25
eítir dr. Matthías Jónasson
i.
Á NÝAFSTÖÐNU námskeiði í
lestrarkennslu flutti Ólafur
Gunnarsson, cand. psyk., fyrir-
lestur, sem síðan birtist í Vísi 1.
og 2. þ. m. Þar heldur höfundur
þeirri skoðun fram, að hin svo-
nefnda hljóðaaðferð við lestrar-
kennslu sé úrelt og ónothæf eða
lítt nothæf. Fyrir þessu telur
hann sig hafa órækar sannanir.
Hér er um mikilvægt atriði að
: ræða, og ekki vansalaust að
1 ganga þegjandi fram hjá því. —
i Hljóðaaðferðin hefur rutt sér
I mjög til rúms hér á landi (og
! víðar) síðustu tvo áratugi. Ef sú
þróun er röng og aðferðin ónot-
! hæf, þá verða allir, sem málið
snértir, að leggjast á eitt um úr-
bætur og breytta stefnu. Lestrar-
kennslan kostar milljónir króna
árlega. Ef önnur meginaðferðin,
sem við hana er beitt, er sannan-
lega röng, þá ber öllum, frá
yngsta kennara til menntamála-
ráðherrans sjálfs, jafnt skylda til
þess að taka í taumana.
II.
Fisksölutorgið í Kaupmannahöfn.
O1
Fjörugar fisksöEiskosiur á sölutorg-
iiiu vi5 ,«Sömlu strönd‘
IlLLU skemmtiferðafólki, er
heimsækir „Hina unaðslegu
Höfn“,, verður minnisstætt fiski-
torgið í miðjum „Gamla bænum,
við „Gömlu strönd“. Þetta er
mynd úr daglegu lífi bæjarins
með hefðbundnum yndisþokka,
umkringt af gömlum virðulegum
gtórbyggingum, nálægt hinum
gamla skipaskurði, með konungs-
höllinnl, Hallarkirkjunni, mynda-
Bafni Alberts Thorvaldsens, - |
Amag.extorgi með styttunni af
höfundi Hafnar hinnar fornu,
Absalon biskupi.
í gömlum heimildum er þess
getið, árið 1477, að íiskitorg sé
þar sunnanvið Heilags-anda
kirkjuna. Síðan hefir það hvað
eftir annað verið flutt. Árið 1857
var torgið sett á núverandi stað
sinn við „Gömlu strönd“. Munn-
mæli harma að þegar slátrara-
búðirnar voru við Nikulásartorg,
voru karlmenn borgarinnar van-
ir að safnast saman hjá rökurum
Staðarins í hverfinu umhverfis
„Gömiu strönd“ til að fá sig rak-
aða. En í býti á þessum dögum
áttu þeir að kaupa til búa sinna,
ýmist kjöt í slátrarabúðunum
cíih K.arin v. d. Reske
konurnar á torginu venjulega ungur, þegar fimmtán ára dreng-
kailaðar „Skovsur". Drógu bær ' ur fer fram hjá.
nafn sitt af þvi, að bær
upprunalega voru frá fiskiþorp-
Eða: „Komið þér nær, ungfrú
góð, fiskarnir bíta ekki“. — „Ég
hef áéættan ál í dag, sem er
Norður-Sjálándi. Frá því um! sprikklandi frískur." Ef konan,
miðja 19. öld höfðu þær konung- | sem fram hjá gengur, sinnir því
legt leyfisbréf fyrir því, að mega 1 ekki, má vera að næsta setn-
( að kenna barninu að lesa letur-
táknin. Leturtáknið sér og lærir
barni.ð með hljóðaaðferðinni,
rétt eins og með stöfunar- eða
orðmyndaaðferð, og nýtur við
það sjónskyns síns og sjónminnis.
En hún sparar byrjandanum
krókaleið yfir hin villandi stafa-
nöfn: ess — i — gjegje — a =
Sigga.
Ég veit að Ólafur Gunnarsson.
mun svara mér á þessa leið: Gildi
hljóðaaðferðarinnar er nú samt
„mjög dregið í efa af fræðimönn-
um“. Samt leyfir hann hana sem
hjálparaðferð undir vissum
kringumstæðum. „Að vísu telja
Þjóðverjar og enskumælandi
þjóðir að hljóðaaðferðin sé for-
kastanleg. Danir eru að gefast
upp á þfí að nota hana og Svíar
hafa sannað með rannsóknum á
eineggjuðum tvíburum, að....
aðferðin hefur enga þá yfirburði,
sem réttlæti notkun hennar‘ Ég
leyfi mér að spyrja: Hefur höf-
undur raunhæfa yfirsýn yfir það,
sem hann talar um? „Enskumæl-
andi þjóðir“ spanna hálfan hnött-
inn, skólar þéirra skipta hundr-
uðum þúsunda. Verður afstaða
þeirra til umræddrar kennsluað-
ferðar dregin saman í brot lít-
illar setningar: „Þjóðverjar og
enskumælandi þjóðir telja....“?
Flestir uppeldisfróðir menn.
j vita nú, að hljóðaaðferðin fellur
ekki janfvel að hverri tungu. Að
Helztu rök Ólafs Gunnarsson
ar fyrir ónothæfni hljóðaaðferð
arinnar virðast mér vera þessi:
1. Aðferðin er ekki eðlileg og
fremur leiðinleg.
2. Hún hæíir illa börnum með
slæmt heyrnarminni.
3. Athugun á sænskum tví-
burum er í framkvæmd. Á hún enskri tungu fellur hún illa, og
að skera úr því, með hvorri að- ; veldur því hinn mikli munur á
ferðinni, hljóðaaðferð eða orða- ! stafsetningu og framburði. Líkt
aðferð, náist betri árangur við mun því farið um frönsku. —
lestrarkennslu. | Fyrning málsins ræður stafsetn-
Fyrsta atriðið hefur naumast ingu, en framburður breytist,
sönnunargildi. Hvað skyldi vera unz heilar samstöfur hverfa í
óeðlilegt við það, að barnið læri mæltu máli, þó að þær séu enn
að tengja bókstafnum það hljóð, ritaðar. Hljóðaaðferðin fellur að
sem honum er ætlað að tákna, ■ mínum dómi vel að þýzku máli,
eða leysi hljóðflækju orðs upp í ' enda er hún löngu samrunnin
einstök hljóð? Þegar allt kemur j allri lestrarkennslu Þjóðverja.
til alls, tölum við í hljóðum en Höfundur verður að afsaká, þó
ekki í bókstöfum, jafnvel þó að ' að ég sé vantrúaður á, að þetta
við lesum af bók. Og hverjum hafi breyt.zt svona í einum svip.
seija fisk sinn á þessum stað við
„Gömlu strönd“. Komu þær ým-
ist beina leið sjóleiðis frá heim-
kynnum sinum. Eilegar þær
fluttu fiskinn landleiðina og óku
honum þá heimanað í hestvögn-
um og seldu hann kaupendum
s'num upp úr stórum sjókerum.
F-nginn skyldi ætla að eiginmenn
þessara kvenna hefðu þessi við-
skipti með höndum. Óratími er
liðinn frá því á daginn kom, að
konurnar voru fullt eins færar og
eiginmennirnir að reka þessi við-
skipti. Sægur af kvenfólki ann-
ing verði eitthvað á þá leið:
„Mér er þá fjandans sama“.
Vera kann að einhver firtist
við slíka framkomu, en flestir
láta sig það engu skipta, ef þeir
sjá hæðnisglotttið í svipnum.
Menn geta talið það hægðar
leiðist aðferðin? Barninu eða
kennaranum? Eigum við völ á
Þriðja sönnunin er svo tvíbura
rannsókn, sem nú er gerð
sem nu er gerð i
öðrum skemmtilegri? Ég held, að Stokkhólmi. Fullsnemmt virðist
þessi dómur sé of persónulegur vera að draga af^henni mikil-
og yfirborðslegur, til þess að ( vægar ályktanr, meðan henni er
enn þá ólokið. 36 eineggja tví-
. _ .. aðistt sölu þessa og hefur hana
eða fisk a torginu. En mælt er meg höndum alu fram á þennan
að húsbændunum hætti til þess
á þeim árum að gleyma fisk
pinklum sínum í rakarastofunum,
og koma þá tómhentir heim, svo
dag.
Konurnar geta stundum verið
hvassyrtar en hafa bæði kímnina
þessi gleymska þeirra jók ekki unPÍ vi3 og gott hjartalag, svo
heimilisánægjuna hjá þeim eða Þær eru vanar að vekja hlátur-
konum þeirra. Síður en svo. , inn sín megin, þegar þær lenda
En þannig lág í gleymskunni, orðasennum. Betri sölumönn-
áð þegar svo langt var komið, nm er eKÍÍi á að skipa í „Kóngs-
þá höfðu þeir oft hitt alltof in? Kaupinhöfn.
marga vini og kunningja, sem 1 öllum veðrum vetur og sum-
þeir þurftu að skrafa við og leita ar’ lafnvei í rigningum og slag-
frétta hjá og drekka með, í hin- viörum, sitja þessar fyrirferða-
um fjölmörgu veitingahúsum,
sanna nokkuð.
Öðru máli gegnir með. annað 'burar er álitlegur hópur, en
atriðið. í því gæti falizt sönnun. I furðulítill samt til þess að fella
leik, að sitja í sérkennilegum En minnishugt.ak höfundar, sem óvéfengjanlegan dóm um þraut-
búningi á kassa og selja fisk. En sönnun hans hvílir á, er svo reynda kennsluaðferð. — Ólafur
þetta er ekki alltaf hægðarleikur. ‘ ruglingslegt og þokukennt, að Gunnarsson telur, að tryggð séu
Síður en svo. | ekkert mark er á takandi. Orðið „beztu vísindalegu skilyrði“ með
Á sumrin þegar sólin vermir minni í almennri merkingu not- j bvi að „sömu kennarar kenndu
og gyllir allt umhverfið, getur ar höf. hvergi i greininni; hann tvíburunum", en mér sýnist, að
það verið þolanlegt, en á vetr- . talar aðeins um „heyrnarminni" j míög margt gæti skort á þau. T.d.
um í nístandi kulda fer af gam- ' 0g „sjónminni“. Rökfærsla hans væri fróðlegt að vita, hvort tví-
anið. Þá eru fisksölukonurnar er á þessa leið: Hljóðaaðferðin á burarnir eru allir fæddir sama
líkastar fatabögglum, göngulagið ina við börn með slæmt heyrnar- . ár, svo að þeir hefðu þá getað
þunglamalegt í hinum stórfeng-
legu tréskóm og erfitt er að
minni, þá ætti heldur að beita
orðmyndaaðferð. Orðmyndaað-
halda á sér hita, þó þær hafi ferðin á þó illa við börn með
hálm i treskónum, eða fæturna s]æmt sjónminni; við þau á að
i halmkassa. Hafa þær þa ekki beita stöfunar- eða jafnvel hljóða
onnur rao vio kuldanum en ao 0 - , , . . . , .
, , , aoíero. Sa, sem ekki vissi betur,
standa upp og berja ser, ems ... ’ . . . /
___ n . „ ., mætti auðveldlega draga þa
og eflings sjomenn gera. ,, , . , u . , , *
alyktun af þessan malafærslu, að
Samt sem aður virðast þessar jélegu heyrnarminni fvlgi gott
konur aldrei vera i vondu skapi, sjónminni 0 gagnkvæmt: lelegt
meðan þær sitja mnan um kring- sjónminni bætist upp ; góðu
lóttar körfur s ínar og ,skrafa
miklu konur á kössum frá því . , , , _
klukkan 6 á morgnana og fram Þ*V1 ha yerður. allt fiskisolutorg-
íð líkast emm fjoiskyldu.
E!ztu konurnar, sem vinna á
ræðisaldur og María aldursfor-
heyrnarminni. — Staðreyndirnar
eru þó aðrar. Minnið situr ekki
í skynfærunum, heldur er það
samfléttað vitsmunalífi manns-
ins (jafnvel þótt „engram“-
sem voru á þessum slóðum, að
þeir misstu allan áhugan fyrir un(fir hádegi. Státnar eru þær
miðdegisverðinum þann daginn fyrirferðamiklar og glaðlegar, , . komnar hátt á átt
og létu fiskpinklana eiga sig. Það mega þær eiga, en flestar torglnu eru komnar hatt a att'
Fyrir kom að húsbændurnir eru Þá komnar af léttasta skeiði,
komu þó aftur til fiskkvennanna en balda tryggð við fiskitorgið
og keyptu þá annan fiskpinkil. a meðan þær geta hreyft sig úr
En þá var úti friðurinn heima si;að-
fyrir. i
En á þeim slóðum. vöndust GLADVÆRD A TORGINU
rnenn snemma á að umgangast
kvenfólk, sem var því vant frá
barnæskii, að hnma fyrir sig orði ekki einbver vel Valin orð, til að með þunga fiskkörfu á bakinu. minni. Engri kennsluaðferð, sem
joi ega og me an visi e svo vekja athygli þeirra á þvi, sem —Er ég spurði hana, hvort þetta annaj-s er nýtileg, þarf að for-
__ þær hafa á boðstólum. hefði ekki verið aHt of erfitt, kasta þess vegna.
f „Geturðu hugsað þér að taka var svarið: ( Og hljóðaaðferðin útilokar
KNÁAR FISKIKONUR
seti er 82 ára. Hún hefur unnið benningunni væri fylgt). Lélegt
á torginu í yfir 64 ár og stendur beyrnarminni og lélegt sjónminni
enn fastar en fótunum á því, að eru ekkert annað en sérstakir
hún geti ekki verið án þessara starfshættir lélegs minnis, þó að
ágætu stunda þar. gallar þess geti komið misjafn-
í æsku segist ’hún hafa farið leSa skýrt íram á hvoru sviðinu
Enginn kemur svo á torgið, að irá heimili sínu í Skovshoved fyrir sig- Sem betur fer, hefur
fisksölukonurnar sendi þeim klukkan 5 á hverjum morgni meginþorri skólabarna gott
ofurlitia síld með heim, stúlfur- (
Frá fyrri tíð voru fisksölu- inn“, segir þróttmikill kvenskör-
„Nei, öldungis ekki, við vorum starfsemi sjónminnis á engan
Frh. á b!s. 28 hátt. Hún miðar einungis að því
myndað tvo hópa, innbyrðis sam-
stæða að aldri. Hljóðaaðferðin
er fundin við hópkennslu og
ætluð til hópkennslu, kostir henn
ar koma ekki að fullu í ljós við
hóp mjög ósamstæðra nemenda.
Þess vegna væri í öðru lagi fróð-
legt að vita, hvort tvíburarnir 18,
sem mynda einn námshóp — ef
þeir geta það fyrir aldurs sakir
— eru sín á milli samstæðir að
greind og öðrum þroska. Eftir
þessum og fleiri upplýsingum
verðum við að bíða, þangað til
gefin verður út endanleg skýrsia
um rannsóknina, og ætli það
væri ekki rétt, að við biðum jafn
lengi með ályktanir okkar af
henni?
Orðmyndaaðferðin er ekki méð
öllu óþekkt hér á landi, en henni
mun mest hafa verið beitt í sjálf-
kvæmu framh. af aðalaðferðun-
um tveim, stöfunar- og hljóðaað-
ferðinni. Ef fara ætti að ráðum
Ólafs Gunnarssnoar að beita
henni við þau börn, sem hafa
„lélegt heyrnarminni", þá álít ég,
að nauðsynlegt væri að gera sér
Frh. á bls. 23
Er hljóðaaðferðin
úrelt í lestrakennslu?