Morgunblaðið - 21.10.1954, Blaðsíða 6

22
M O K G V JV f* L A fí I Ð
Fimmtudagur 21. okt. 1954
Kristmann Guðmundsson skrifar um
LJÓÐASAFN TÓMASAR
GUÐMUNDSSONAR
NÆ R jólum í fyrra kom út á
forlagi Helgafells bók, sem
mikil þörf var á, sem sé heildar-
safn af ljóðum Tómasar Guð-
mundssonar. Það hefur verið
talsverðum erfiðleikum bundið
að fá verk þessa öndvegisskálds,
því bækur hans hafa jafnan
selzt upp á fáum dögum, er þær
komu út. Nú er væntanlega fyrir
það byggt í bili, að fólk þurfi að
vera án þeirra og er það vel.
Tómas hefur gefið út alls fjór-
ar ljóðabækur, er nefnast: „Við
sundin blá“, „Fagra veröld“,
„Stjömur vorsins“ og „Fljótið
helga“. — Um frægð hans og
vinsældir er óþarft að ræða. Hér
á landi er hverju mannsbarni
kunnugt, að hann og Davíð frá
Fagraskógi eru miklu mestir nú-
lifandi ljóðskálda okkar. — Að
vísu hafa nokkrir litlir karlar og
blaðrarar reynt að gera lítið úr
Tómasi. En gjamm slíkra fogla
getur þjóðskáldið Tómas Guð-
mundsson látið sér í léttu rúmi
liggja. Þeirra grútartýrur munu
slokkna skjótt, en stjarna hans
á eftir að hækka um langan ald-
ur. —■_________________________
„Við sundin blá“ kom út þeg-
ar Tómas var rúmlega tvítugur,
og vakti ekki mikla athygli. Þó
mátti bókmenntamönnum vera
Ijóst, að þarna var óvenjulegt
skáldefni á ferð. Þótt vinnu-
brögðin séu að vonum nokkuð
unggæðisleg, leiftra í hending-
unum neistar frá gáfu hins verð-
andi snillings. — Hver vildi ekki
kveðið hafa þetta erindi:
„Sumir leita þess alla ævi,
sem aðra bindur í hlekki.
Á harmanna náðir þau hjörtu
flýja,
sem hamingjan nægir ekki.“
Mörg falleg kvæði eru í þess-
ari fyrstu bók Tómasar og
myndi hún hafa vakið talsverð-
an áhuga fyrir framtíð hins unga
manns, ef fram hefði komið t. d.
í Noregi. Þótt frumleiki hans sé
þar ekki fullskapaður, líkist hann
engum öðrum, og er það aílt
nokkuð.
Síðan liðu árin, án þess að
fleiri bækur kæmu frá hendi
höf. Þá var ekki glæsilegt að
gerast skáld á íslandi, sízt Ijóð-
skáld, og Tómas mun hafa átt
aðrar framavonir í fyrstu. Hann
varð lögfræðingur og „praktiser-
aði“. En svo er forsjóninni fyrir
þakkandi, að lítið var um „kúnn-
ana“ á „kontórnum", og var það
íslenzkum bókmenntum ómetan-
legt happ. Hið bráðskemmtilega
kvæði: „Þegar ég praktiseraði",
fjallar um þetta tímaskeið í lífi
skáldsins, en nú fékk það tíma
til að snúa sér að kvæðagerð, þar
eð tómstundir voru loks nægar,
en pappír og blek fyrir hendi:
„Á vandaðasta skjalapappír orkti
ég öðru hvoru,
en oftast nær á stefnur og víxil-
tiikynningar.“
Tómas Guðmundsson.
(Ljósm. Mbl. Ól. K. M.)
Og árangurinn birtist haustið
1933, en þá kom „Fagra veröld“
út. í formála fjórðu útgáfu þeirr-
ar bókar segir Tómas svo frá, að
hann hafi upphaflega látið til-
leiðast að gefa ljóð þau út á
prenti fyrir fortölur vinar síns,
en sjálfur hafi hann verið orð-
inn afhuga því að yrkja fyrir
aðra en sjálfan sig. — „Fögru
veröld“ var forkunnar vel tekið
og seldust upp af henni þrjár
útgáfur á mjög skömmum tíma.
Tómas varð þegar þjóðkunnur, og
bæjarstjórn Reykjavíkur sæmdi
hann heiðursfé nokkru til utan-
farar. Síðar voru allmörg kvæð-
anna þýdd á erlendar tungur,
ensku, þýzku og norðurlanda-
málin, en vönduð útgáfa af bók-
inni kom út í franskri þýðingu,
eftir Pierre Naert, vorið 1939. —
Mun fáum íslenzkum ljóðskáld-
um hafa hlotnazt jafnskjótur
frami.
Kemur „Fagra veröld" nú út
hið fimmta sinn í ljóðasafninu,
og enn les maður þessi dásam-
legu kvæði með jafnferskri gleði
! og í fyrsta skiftið, en væntanlega
með meiri skilningi. Það er ó-
þarfi að telja upp heiti þeirra,
sem eru hverjum sæmilega læs-
um íslendingi kunn. Kvæði eins
og ,,Endurfundir“, „Nú andar
, nærblær“, „Daginn sem Júdas
gekk út og hengdi sig“, „í Vest-
urbænum", „Japanskt ljóð“,
' „Hvað er í pokanum?", „Jón
Thoroddsen“, „Austurstræti",
| „Boðun Maríu“, „Fjallganga",
„Hótel Jörð“, „Fyrir átta árum“,
„Fagra veröld“ o. fl. eru á hvers
manns vörum í landinu, enda sí
gild listaverk. Hefði ljóðabók
slík sem þessi komið út á ensku
frönsku eða þýzku, myndi hún
hafa þótt viðburður í heimsbók-
menntunum og gert höfund sinn
kunnan um víða veröld. En
Tómas yrkir fyrir eina af
minnstu þjóðum heims, á tungu
sem aðeins 150 þúsundir manna
skilja og því getur litlum körl-
um liðist að blaðra um gildi hans
sem skálds, án þess að verða sér
opinberlega til skammar.
Næsta bók Tómasar kom ekki
út fyrr en 1940, er hann var tæpt
fertugur og var hennar beðið
með mikilli eftirvæntingu. —
Hver var nú orðin þróun skálds-
ins, hafði því tekizt að ávaxta hið
mikla pund og ná enn hærra á
listabrautinni, hafði það staðið í
stað eða hafði því jafnframt far-
ið aftur?
„Stjörnur vorsins“ komu út í
gífurlegu upplagi, miðað við ís-
lenzka sölumöguleika, og seld-
ist upp á svipstundu. Allir ábyrg-
ir ritdómarar luku á bókina lofs-
orði, en nokkrar hjáróma radd-
ir heyrðust líka. Álit allra dóxn-,
bærra manna mun þó hafa verið
það, að um framfarir væri að
ræða á ýmsum sviðum: hin
tæknilega leikni orðin enn tær-
ari og öruggari, töfrar málsins
og hin ljóðræna snilld á hærra
stígi en áður. Þarna er einnig
hver perlan annari fegri: „Skóla-
bræður“, „Við Laugaveginn",
„Anadyomene“, „Við Miðjarðar-
hafið“, „í klausturgarðinum"
„Bæn til dauðans", „Ljóð um
unga konu frá Súdan", „Ljóð um
unga stúlku, sem háttar", „Eftir-
máli“ og hin dásamlega „Þjóð-
vísa“, sem er eitt af fegurstu
kvæðum heimsbókmenntanna. —
Frumleikinn, hinir ljóðrænu
töfrar og hin sérstæða glitrandi
orðsnilld Tómasar hafði vaxið og
þroskast, á því lék enginn efi.
Hinu verður svo ekki neitað, að
lesandinn rakst á nokkra blá-
þræði og eina eða tvær smekk-
leysur, sem hefði verið vel fyrir-
gefanlegar í fyrri bókum skálds-
ins, en sem manni leiddist að
finna þarna — („ — og rímsins
vegna í peysum frá prjónastof-
unni Malín“). —
í fáeinum kvæðanna fannst
manni jafnvel vera dálítið tóma-
hljóð, — en að öllu samanlíigðu
voru „Stjörnur vorsins“ stór-
mikill bókmenntaviðburður.
Tíu árum síðar, 1950, kom loks
„Fljótið helga“ og þar eru vissu-
lega engir bláþræðir á bandinu!
— Með þeirri bók stígur Tómas
feti framar öðrum íslenzkum
Ijóðskáldum, núlifandi. Hún er
verk háþroskaðs skálds og manns,
en ber jafnframt vitni um vax-
andi skáld og mann, sem hefur
glímt við vandamál listarinnar
og tilverunnar og unnið glæsi-
legan sigur. Tómas Guðumndsson
hafði að vísu áður verið mikið
skáld, ljóðasmiður af náð guð-
anna. En með „Fljótinu helga“
er stærra spor stígið en flestum
auðnast. Eftir útkomu hennar
verður ekki um það deilt, af
Frh. á bls. 28
Danskt Ijóðskáld
| af íslenzkum ættum
Sigurður Madslund og bœkur hans
IDANMÖRKU lifir og starfar
ungt ljóðskáld af íslenzkum
ættum og hefir þegar getið sér
nafn meðal ungu skáldanna þar
í landi. Hann er Sigurður Mads-
lund, sonur Sigríðar Sigurðardótt
ur Madslund, en þau voru syst-
kini hún og Sigurgeir heitinn
Sigurðsson biskup. Faðir Sigurð-
ar var Hans A.L. Madslund, en
hann lézt árið 1947. Starfaði hann
sem yfirverkfræðingur við kon-
unglegu dönsku postulínsverk-
smiðjuna.
Sigurður Madslund er fæddur
og uppalinn í Danmörku, þar
hefur hann sótt menntun sína,
orkt ljóð sín og gefið út bækur
sínar. En engu að síður er hann
íslenzkur í lund og ljóð hans
bera mörg hver svip íslenzkra
braghátta og íslenzkrar hugsunar
og hann sækir yrkisefni sín
gjarnan hingað heim.
í sumar dvaldist Sigurður hér
á landi ásamt konu sinni Helgu,
en hún er prestsdóttir frá Jót-
landi.' Er það í fjórða sinn, sem
hann kemur hingað heim og í
þetta sinn var hann hér nær tvo
mánuði. Meðan hann dvaldist
hér ritaði hann nokkrar greinar
í dönsk blöð um íslenzk málefni.
Sigurður Madslund er í hópi
þekktari ungu skáldanna í Dan-
mörku í dag og hafa ljóð hans
fengið lofsamlega dóma hjá gagn-
rýnendum dönsku blaðanna.
Tvær Ijóðabækur hefur hann gef-
ið út, sú fyrri birtist árið 1950 og
bar nafnið „Skaar“, sú seinni
kom árið 1953 og nefnist „Foran
en Dör“.
Hann fylgir að nokkru hinni
nýju stefnu í Ijóðagerð, sem rutt
hefur sér til rúms í Danmörku,
sem víðar eftir styrjöldina og hér
heima verið nefndur „atomkveð-
skapur“. En Sigurður á einnig
hefðbundna strengi í ljóðahörpu
sinni og tekst þar engu síður eri
í formlausari kveðskap.
Hér birtist eitt kvæða hans, en
það nefnir hann „At ville“.
Jeg vilde fatte, hvað ingen fatted,
forstaa det Hjerte, der aldrig dör,
gaa over Bjerget, der rörer
Himlen,
og smelte Sneen, der aldrig tör.
Jeg vilde vise, hvor sandt jeg
elsked,
helt tolke det for að være sand
mod den, jeg elsked helt dybest
inde
men jeg var bundet af min
Forstand.
Jeg vilde være, men det at ville
er ikke nok og slaar ikke til.
For det, der blomstrer, har aldrig
I villet
men bara gjort det som Livet vil.
1 frá menntamálaráðuneytinu
danska til ritstarfa.
J íslenzk skáld hafa löngum orkt
ljóð sín og ritað sögur sínar á
| danskri grund og þar hafa marg-
ar perlur íslenzkra bókmennta
orðið til.
Sigurður Madslund
Á seinni árum hafa flestir
| þeirra haldið heim, en við taka
I menn eins og Sigurður Madslund,
I af dönsku bergi brotnir, en með
'íslenzka strengi í ljóðahörpu
Eins og sakir standa vinnur
hann að þremur bókum, en engin
þeirra er enn fullgerð. Tvær
. þeirra eru skáldsögur og eru þær
| frumsmíð Sigurðar, þótt hann
hafi áður ritað allmargar smá-
sögur, en fyrsta sagan, sem hann
ritaði var um líf íslenzka hests-
ins í enskri kolanámu.
I En Sigurður fæst einnig við
léttari skáldskap. Hann hefur
orkt danska texta við hin vin-
sælu dægurlög Sigfúsar Halldórs-
' sonar „Litlu fluguna" og „Játn-
1 ingu“, en þau eru mjög þekkt í
Danmörku.
Þá hefur Sigurður og lagt stund
á fleiri greinar listarinnar. Hann
hefur um nokkurra ára skeið
numið listmálun og átt myndir á
dönskum yfirlitssýningum. En
bókmenntirnar eiga þó hug hans
allan, og hefur hann hlotið styrk
Koi nræktiii enn
meiri en sagt var
í SAMTALINU við Klemenz
Kristjánsson á Sámsstöðum um
kornrækt á íslandi, var þess get-
ið m. a. að Einar Eiríksson bóndi
að Miklaholtshelli í Fióa hefði
ræktað bygg og hafra á 6—7 dag-
sláttum og tekizt vel.
Blaðinu hefur nú borizt fregn
um að þessi frásögn hafi verið
síður en svo ofmælt, því að hið
rétta mun vera, að ræktunin í
Miklaholtshelli var 6—7 hektarar
eða hvorki meira né minna en 20
dagsláttur og ætti þetta að verða
bændum enn frekari sönnun þess
að þeir geta sjálfir ræktað sitt
fóðurkorn.
Nýr skólastjéri v!ð
bamasbólann
r
a
AKRANESI, 13. okt.: — Barna-
skóli Akraness var settur 1. okt.
k'l. 6, í kirkjunni, af hinum nýja
skólastjóra, Njáli Guðmundssyni.
Flutti hann við þetta tækifæri
ágæta ræðu.
Lagði hann einkum áherzlu á
þetta tvennt, kristindómsfræðslu
og samstarf skólans og heimila.
Barnaskólinn á Akranesi starfar
nú í 17 deildum. Börnin sem þeg-
ar eru komin í skólann eru 423
og munu fleiri bætast við.
Kennarar við skólann eru nú
10 auk skólastjórans. Fyrrverandi
skólastjóri, Friðrik Hjartar,
kvaddi börnin í annað sinn og
árnaði þeim, skólanum, nýja
skólastjóranum og kennurunum
allra heilla í starfi. — Oddur.
Nurnbergákærand-
inn fátinn
WASHINGTON, 13. okt.: — Höf-
uðákærandinn við stríðsglæpa-
mannaréttarhöldin yfir nazista-
foringjunum í Niirnberg, Róbert
Jackson hæstaréttardómari, er
látinn. Hann dó úr hjartaslagi, 62
ára gamall.