Morgunblaðið - 16.11.1954, Blaðsíða 2

MORGUNBLAÐIÐ
Þriðjudagur 16. nóv. 1954
Ræða Gu nnars Gunnarssonar
Framh. af hls. J | margfaldað höfðatöluna. Friðar-
af Vesturveldunum frelsist til j hjali þeirra og dúfnageri fylgir
fullkomnari skilnings og hljóti,! annars engu minna uggvæni en
sem fyrst að verða má, hlutdeild j herópunum, hvort tveggja er
í hamingjuríkinu gerzka og helgi-
siðum hreinsuðum af goðsögn-
iim og hjátrú, eingöngu bundn-
Tum við menn og mannvit, krist-
ölluðum um smurðlingana við
Kremlarmúra.
FARALDUF, SEM
LOSARALÝÐUR OG
ÓREYNDIR UNGLINGAR
ÁNETJAST
Eða víkur þessu öðru vísi við?
Það skyldi þó ekki vera, að dýrð-
•arskikkja manndýrkunarinnar
fengi á sig velkjaðan blæ og
jafnvel blóðlit um leið og trú og
fjálgleik þrýtur? Spyrjum Silone,
Koestler og aðra þá, er fengið
skammtað nákvæmt og vísinda-
lega, á sér ákveðinn tilgang og
markmið, tilgang, sem aldrei er
vikið eitt fet frá, né mun verða.
MISTÖK — EN SAMT
ERU VESTRÆNAR
ÞJÓÐIE. STERKAR
Dómbærir menn um þau efni
telja óhikað, að á dögum loft-
brúarinnar milli hernámssvæða
Vesturveldanna og Vestur-
Berlínar mundi hafa verið látið
til skarar skríðá um heimsyfir-
ráð, ef ekki hefði staðið svo á
að Vestmenn, þeir þeirra, sem
enn þá voru óþrælkaðir, snerust
snúðugt til varnar og áttu í fór-
utan flokka alla sína tíð, og af
sumum álitinn óþarflega opin-
skár um það, er honum þykir
miður fara um menn og málefni,
— komið hér saman og sagt hver
öðrum hug vorn allan, án þess
að þurfa að óttast að það dragi
dilk á eftir sér annan en orða-
kast; það eitt er bezta sönnun
þess, hve vel vér megum við una
hag vorn, svo og til glöggvunar
á því, hvort oss hentar betur, ís-
lendingum, vestrænt lýðræði eða
það, sem kommúnistar til að-
greiningar gælunefna alþýðu-
lýðveldi og mæla með fastlega,
sem æðri eða jafnvel æðstu teg-
und stjórnarfars. Gerum ráð fyr-
ir, að þeir trúi því sjálfir. Og
að þeim sé alvara.
ERU MENNTAMENN
JllHWWPniíH "g
hafa sig fullsadda af fylgilaginu. um sínum vopn, sem björninn GINNINGAFIFL?
......I Annars er á orði haft um læri-
Af lýsingum þeirra er augljóst,
að fremur beri að líkja gleði-
boðskap kommúnista til farald-
urs en trúarbragða: losaralýður
og óreyndir unglingar ánetjað-
ir, raðað í sellur, sóttkveikjan
skipulögð, bezt að gerlarnir viti
um sem fæsta og sem minnst
hver um annan, þeir smita frá
sér laumulega og leyfist það.
Flestir himja ánetjuðu sprikla
í netinu til aldurtila, en þeir sem
tekst að rifa sig lausa örkumlum
hlaðnir og aðeins hálfir menn.
Það hefur komið raunalega á
daginn, að íslendingum hættir
við að vera fljótfærum, enda
ekki nágrennið til aðvörunar.
Verða þó ekki allir afsakaðir með
óvitahætti.
Því miður er þannig komið,
sem löngu var fyrirsjáanlegt,
þótt færri sæi en ætla mætti, að
vestræn menning nú þegar um
miðbik aldarinnar er svo að-
lineppt af veldi og viðgangi al-
jþjóðakommúnismans, eða ættum
vér heldur að segja: valdastefnu
IRússa, sem nær einir þjóða —
hin þjóðin er Kínverjar — hafa
fært út umráðasvæði sitt heldur
enn ekki síðan árið 1939, að þeir
með illræmdum hlutleysissamn-
ingi hófust handa um skipting
Póllands rétt einu sinni, að bresti
oss Vestmenn viljann til sjálfs-
varnar, en að því er stefnt ötul-
lega og öllum brögðum beitt til
að tortryggja og gráfa undan
samlyndi og samheldni frelsis-
unnandi þjóða, geta sögulokin
okki orðið nema á eina lund.
"Vilji vor eða viljaleysi í þeim
efnum mun að endingu úrslit-
um ráða.
"VARNARLEYSI VESTRÆNNA
ÞJÓÐA, ÞAR TIL
BANDALAG VAR •
STOFNAÐ
Sá er í einvígi illa settur, sem
áttar sig ekki á aðstöðu sinni
fyrr en á hólminn er komið,
tnætir þar vopnlaus og ber-
skjalda hertygjuðum óvini hajð-
snúnum. En einmitt þannig stóð
á um Vesturveldin þá er loks
liafizt var handa um bandalag
það, sem kennt er við Atlants-
ála og vér íslendingar, óherská-
astir þjóða, en fornvígðir hug-
sjónum mannúðar, mannhelgi og
mannréttinda, njótum þess heið-
urs og trausts að eiga hlutdeild
að. Það bandalag er eins og allir
vita, sem vita vilja, þannig til
orðið, að Rússar, að sameiginleg-
um óvini felldum héldu herjum
sínum albúnum til atlögu fyrir-
varalaust, á meðan grunlausir
samherjar afklæddust ákaflega
vopnum og verjum, svo frægt er
orðið sem varnaðardæmi um al-
veg sérstakt fyrirhyggjuleysi og
flónstraust. Fór nú sem vænta
t
matti, að þá loks snúið var við
blaðí, ætluðu kommúnistar allra
landa og þjóða að ærast, töldu
Ráðstjórnarríkin svikin og þeim
ógnað hatramlega með því einu,
að girt var fyrir að þau fengi í
i»æði að einoka herstyrk og
vopnabúnað veraldar. Harma-
grátí þeim, er þá reis, hefur síð-
an ekki linnt.
Virðist þó, sem kommúnistar
mættu við una, að hafa nær
tvöfaldað yfirráðasvæði sitt, en
gugnaði á að mæta, enda þótt
hlutföllin milli herjanna og víg-
varnings hvers konar væri þá
slík, að á fæti og floti töldust
Rússar eiga í öllum höndum við
fyrri bandamenn sína samanlagt;
þar á meðal þjóð, sem þrátt fyrir
undirferli Ráðstjórnarinnar, er
hún vitaandi vits opnaði flóð-
gáttir styrjaldarinnar og síðan
blóðgróða á skiptum við fjand-
mennina, meðan til vannst, hafði
mokað í hopandi herdeildir
þeirra árum saman vopnum og
varningi, og á þá lund afstýrt
algeru hruni kúgunarkerfisins,
síðan í meinfrægu vitfirringsof-
boði látið þeim eftir til yfir-
drottnunar ekki aðeins væna
skák af óvinaheimkynnum, held-
ur og langhrjáðar lendur við
Eystrasalt, byggðar alsaklausu
fólki, þar á ofan í þokkabót ör-
ugga vopnabræður svikna í
tryggðum, allt eldfornar stöðvar
valinna þjóða og vestrænnar
mennjngar. Hve háskasamlegt
afspurnar slíkt athæfi muni
reynast um aldir fram, er enn
óséð; skuldabaggi sá, er Vestur-
veldin ófyrirsynju bundu oss öll-
um með því að bregðast svo
hraparlega vítalausum vinum,
kynni að síga í svo um munar
á skógargötunum framundan.
Fláræðið gegn feðrum og mæðr-
um mun reynast vandbætt og
raunar óbætanlegt börnum og
barnabörnum, nema með því
einu, að ala með sér — og þá
um leið þeim — örugga von og
viljaþrek.
Það verður að sjást og vitn-
ast, svo ekki verði um villzt,
að þrátt fyrir aldaforn og æ
ný víxlspor og blóðug mis-
grip, er vestræn menning
enginn aukvisi. En á því sviði
erum vér íslendingar, gæfu
vorrar vegna og gamals menn-
ingar- og mannúðararfs, á-
byrgari flestum þjóðum;
harmar vorir síðustu aldirnar
hafa verið smáir eða engir,
samanborið við það, sem
milljónir manna hafa orðið
og verða að þola enn i dag.
Hér hafa enn engar þær
hörmungar yfir dunið, að af-
saki sljófgaða dómgreind eða
samvizku svefnþorni stungna.
VESTRÆN MENNING —
AÐ VIÐ GETUM
KOMIÐ SAMAN
Að skilgreina nákvæmlega, í
hverju vestræn menning sé fólg-
in, ætti að vera óþarfi, vér vit-
um það öll nokkúrn veginn, á
meðan njótum, og þó mun betur
þeir, er sviftir hafa verið sjálf-
sögðustu mannréttindum, — þeir
eru þegar of margir. Sá maður
er annars varla í heiminn bor-
inn, er meta kunni að verðugu,
fyrr en misst hefur, frjálsræði
það í orðum og athöfnum, og
þá vernd líkama og sálar, er
mannúðarskipulag veitir, þar
sem það hefur fengið að þró-
ast eðlilega og er lengst á
veg komið, en á því sviði
standa Norðurlöndin framarlega,
sumir álíta einna fremst.
Það eitt út af fyrir sig, að vér
getum komið hér saman um há-
bjartan dag, menn af ýmsum
flokkum, og frummælandi enda
feður og listamenn þjóðar vorr-
! ar, eða eins og það er orðið:
j ,,Intelligensen“, að þeir, mennta-
(mennirnir, gáfnaljósin, fylgi
kenningum kommúnismans und-
antekningarlítið og heilhuga.
Þetta er óspart borið út úr land-
inu og um leið vísað til atkvæða-
magns flokksins yfirleitt.
Sé rétt frá hermt um and-
legu forystuna, mun sumum
finnast, að lítið leggist fyrir
arfa Sturlu og Snorra á tutt-
ugustu öldinni, að tveir einir
sé nefndir af þeim forfeðrum
vorum, er af frábærum heið-
arleik, gagnrýni og glögg-
skyggni tömdu sér hlutlægni
í frásögn, hver sem í hlut
átti, og jafnvel um sjálfa sig,
að hafa gerzt handbendi og
gjallarhorn argvítugasta aft-
urhaldsins, er sögur fara af
á kringlu heims. Sé svo, að
þeir viti og skynji ekki betur
— en því verðum vér nauðug
viljug að gera ráð fyrir — er
hætt við, að dómur framtíð-
arinnar um sjálfrómaða vits-
muni þeirra verði nokkuð á
aðra lund. Það kynni að verða
sagt, að um hugarfar ís-
lenzku þjóðarinnar á upp-
gangstímabilinu mesta væri
ýmislegt á huldu, þar sem lýg-
in hefði skipað öndvegissess.
Ilins vegar augljóst mál, að
verulegur hluti framarfa
Njáls og Snorra goða hafi
reynzt auðtrúa um skör fram,
og annálaðir gáfumenn ginn-
ingarfífl.
VESTRÆN MENNING
EKKI MISBRESTALAUS
Að telja vestræna menningu
vítalausa væri óðs manns æði.
Hún er enn á gelgjuskeiði. Vér
vorum farin að treysta því í
aldarbyrjun, að trúvillingadóm-
ar og galdrabrennur, Sturlunga-
öld hverskonar, væri úr sögunni,
villimennskan látið endanlega í
minni pokann fyrir mannúðar-
viðleitni beztu sona og dætra
sundurleitustu þjóða. Reyndin
varð á annan veg, og engin þjóð
skyldi treysta taumhaldi andans
á trufluðu holdi, fái djöfulæðið
innrás í einhverri mynd. Það er
ævaforn reynsla, að hægara er
í að rata en úr að komast. Fleiri
hættur, fleiri óvini er þó að
varast en þá, er vaða uppi ófrið-
lega. í skjóli frjálsræðisins þró-
ast ómenning ýmiss konar. Ann-
ars óháðir menn gerast unnvörp-
um sjálfkúgaðir þrælar véla,
tækni og auðvirðilegasta stund-
argamans.
Mér hefur löngum fundizt eitt-
hvað kunnuglegt við að sjá menn
af eindæma fjálgleik knékrjúpa
einkabifreiðum sínum á laugar-
dagskvöldum, önnum kafna við
að snurfusa þær undir helgi-
hald hvíldardagsins í rykmekki
íslenzkra þjóðvega, enda áttaði ég
mig á því fljótlega, að um atavist-
íska endurminningu mundi vera
að ræða: gamlir goðar forsjálir
hafa óefað á líkan hátt lýsisborið
Hlórriða sína og Hörgabrúðir, er
þeir bjuggu til blótveizlna, svo
og til betri endingar efniviðn-
um.
Nefna mætti annað undarlegt
dæmi úr daglega lífinu, svo sem
það, að langvinnir lófaskellir og
tröllahlátrar virðast orðin einna
vinsælustu dagskrárliðirnir í út-
varpi vor íslendinga, og mætti þó
við una, ef með því móti væri
hægt að fá garg og gæliviðbjóð
anarra hávaðaframleiðenda eitt-
hvað takmarkaðan.
En hvað skal segja um oss fáa
og smáa, afvegaleidda af risa-
þjóðum, er mega betur við að'
ýmisskonar illgresi njóti sín á
vitazgjöfulum akurflæmum, en
vér á harðhnjóskum eyjunnar
hvítu. Ætti að dæma ameríska
menningu af Keflavíkurútvarp-
inu, sem er báðum þjóðnum til
jafnmikillar skammar, virðist
einsætt, að ekki sé hollrar leið-
sögu að leita vestur um haf, en
kvikmyndaslepjan og glæparitin
þó verri, og slík vaða nú einnig
uppi heima hér, eitra ungar sálir
og ef til vill gamlar líka, og ekki
svo vel að þau séu skattlögð sér-
staklega, svo sem brennivín og
tóbak, sem hvorttveggja mun
óskaðlegra: eiturbyrlararnir
þurfa ekki einu sinni að segja til
nafns.
Fleira smátt mætti telja og
mun talið verða, er tækifæri
gefst. En slíkt eru breizkleika-
syndir fremur en ásetnings, og
engan veginn örvænt, að þjóðin
og þjóðirnar bæti ráð sitt; telji
sér skylt, að vera á verði um
andlega heilbrigði þegna sinna
eigi síður en líkamlega.
Alvarlegar horfir um ofstjórn
þá og skriffinnsku, sem allt ætl-
ar að sliga, en gífurþróun fram-
kvæmdavaldsins leiðir rökrétt
til lögregluríkisins í einhverri
mynd. Það fyrirbæri er jafn-
óþólandi, hvern lit sem það vel-
ur sér. Það, sem allt um gildir,
er, að valdið aldrei verði þegn-
unum ofjarl.
VALDIÐ ER HÆTTULEGT
EINS OG ELDURINN
Vald er í mannheimum sams
konar fyrirbæri og eldurinn:
ómetanleg blessun og bráðnauð-
synlegt til viðhalds friði og vel-
farnaði, en má engu sinni lenda
óskorað í hendur neinseinsmanns
og því síður flokks samvizku-
liðugra samsærismanna. Eitt-
hvert mesta vandamál allra tíma
er einmitt tilhneiging valdsins
til samdráttar; hvernig nota beri
það og þó um leið girða fyrir,
að nokkur fái misbeitt því, er
einhver mesta vitraun mann-
kynsins, vitraun, sem verður að
leysast og leysast með hófsemi
og hugkvæmni. Fái vestræn
menning að þróast eðlilega og
verði ekki enn einu sinni glæfra-
mennsku og byltingaröflum að
bráð, mun tæpast ástæða til að
efa, að lausnin verði fundin.
Hverjum einstökum ber skylda
til að vinna að því örugglega, að
það megi lánast og helzt sem
fyrst.
SJÁLFSTÆDI ÞJÓÐA í
SAMLYNDI OG VELVILJA
EN EKKl ÞJÖÐARREMBINGI
Venjan mun, að rekja rætur
vestrænnar menningar til
Grikkja hinna fornu og Róm-
verja, en vitanlega er hún mikl-
um mun eldri, enda þótt þær
þjóðir hafi hvor um sig auðgað
hana ómetanlega, ívöf og uppi-
staða bæði víðar að fengin og
nær tekin, síðan mótuð í deiglu
heimahaga, hugarfars og um-
hverfis: þann veg myndast þjóð-
tungur og þjóðarsálir, og hættir
hinum síðar nefndu þá stundum
til að afmyndast.
Sjálfsbjargarviðleitnin fer ó-
sjaldan út í öfgar; fáir sjúkdóm-
ar eru jafnbráðsmitandi og þjóð-
arrembingur. Fullur skilningur
á þeirri staðreynd, að tæknin í
sviphending hefur breytt hálf-
ókönnuðum hnetti vorum í smá-
ríki í himingeimnum, á enn langt
í land. Rétt athugað hjá Ráð-
stjórninni er það, að sjálfstæði
lands og þjóða í þeirri mynd,
sem enn er oss flestum í minni
og einkar kær, er úrelt fyrir-
bæri og fær ekki sameinast sam-
gönguhraðanum og því undri, að
það er tæknilegur möguleiki að
tala til alls mannkyns án milli-
liða og samstundis.
Sjálfstæði hvers konar er
nú undir samlyndi og velvilja
komið, og eigi það að verða
samningsatriði, en þann einn
veg verður leifum þess bjarg-
að, er eiria leiðin sú, að mæta
ofbeldi hvers konár og valda-
brölti einhuga og af þeirrl
alúð, sem telur árvekni, erfiði
og jafnvel lífið sjálft auðvelda
fórn á altari manntignar og
til menningarvarna. Hnöttur-
inn mun áður varir lenda und-
ir eina stjórn, sem vér öll
vonum verði samstjórn og
bræðralag.
KOMMÚNISTAP, VILJA
FELA SAMSÆRISMÖNNUM
HEIMSYFIRRÁÐ
Kommúnistar nota ef til vill
sömu orðmyndina, en þar er ein-
beittum og harðsnúnum samsær-
ismönnum ætlað að fara einum
með völd. Þetta eru annars góðir
menn, eða svo segja þeir, beztu,
gáfuðustu og velviljuðustu menn
veraldar; þeir munu ekki rengja
mig um það. Fyrirheitna landinu,
er af einstæðri göfgi ætlað að
ná til vor allra. Kommúnistar
eru meira að segja svo vænir, að
vilja ótilneyddir létta af fáfróð-
um almenningi öllum áhyggj-
um af landsstjórn og álíka ver-
aldarvafstri.
Frelsið þar eystra er ekki í
því fólgið, að mega velja á
milli ólikra sjónarmiða, held-
ur hinu, að vera laus við öll
heilabrot, — eins og einn á-
gætur sovétbroddborgari eigi
alls fyrir löngu lagði niður
fyrir Atla enum brezka. Öðl-
ingsskapurinn yfirgnæfir,
nema helzt í því, að þeir telja
hvern þann vanþakklátann
bófa og ekki á vetur setjandi,
er leyfir sér að amast við
sæluríkinu og efast um hvort
tveggja: málefnið og mennina
að baki.
HLUTDEILD ÍSLENDINGA
í VESTRÆNNI MENNINGU
Mikið megum vér Íslendingaí
annars vera forsjóninni þakklát-
ir fyrir vorn deildan skammt
vestrænnar menningar, og lang-
feðgum vorum fyrir skerf þeirra
ósmáan: engu líkara en almættið
hafi metið það við oss og meti
enn, að áar vorir sýndu þanri
drengskap, að gerast landflótta,
heldur en þola grimmd og ger-
ræði. Hljóta þó Noregskonungar
að teljast tómstundaföndrar f
samanburði við böðla og brask-
ara vorra tíma á valdasviðinu. Að
himnafaðirinn á liðnum öldum
hefur miðlar islenzku þjóðinni
súru með sætu, svo sem hollast
er talið, væri smámunasemi um
að fárast: kjör alls, sem lifir; er
þeim annmarka bundið, að eitt
sinn skal hver deyja.
Vera kann raunar, að sá sýnd-
arannmarki sé ábatinn mesti. Það
er áreiðanlega heilræði hverjum
sem er, að ofmeta ekki lífið f
holdinu. Það er sígild regla, að
sá verður gagnlegastur samtíð og
framörfum er metur sálina
meir.
ÞAÐ SEM SKILUR MILLI
MANNÚÐAR OG OFBELDIS*
Það er svo um menn og hesta,
að skapið skiptir mestu, sé
tamningin í lagi eða sjálftamn
ingin, og kjmni hvorir tveggja.
fótum sínum forráð. En iim
þá hluti bættist oss fyrir þús-
und árum aðalstoðin, og hafði
verið önnur þúsund ár á leið-
inni frá Gyðingalandi til Garð
arshólma. Er þá komið að að-
almálinu, er í milli skilur
mannúðar og ofbeldis, Baldurs
hvíta og Fenrisúlfsins f jötrum
svifta: á vorum dögum vest-
rænnar menningar og vald-
kommúnismans, en það er trú-
argrögðin, kristinn dómur: op-
Framh. á bls. 7