Morgunblaðið - 29.01.1955, Blaðsíða 11

Laugardagur 29. jan. 1955
MORGUNBLAÐIÐ
11
Smásago dagsins:
SINS
Sfötugft alþýðaskáld
— Gisli Ólafsson —
eftir RALPH MIDDLSTON.
YFIRAMAÐUF leynilögreglunn-
ar var mjög áhyggjufuilur. Enn
þá hafði ekki verið hægt að ganga
milli bols og höfuðs á tveim
hættulegum mönnum, enda þótt
hann hefði falið tveim slóttugustu
og blóðþyrstustu mönnum sínum
verkið, sem reyndar einnir voru
næstir honum að tign. Þetta var
ílókið mál, því báðir mennirnir
voru í þjónustu ríkisins. Þess
vegna var aftaka þeirra vel undir
búin, en aðalatriðið var að láta
höggið ríða af á hinu rétta augna-
bliki .... auk þess sem treysta
þurfti því einnig að heppnin væri
með. En það var þetta tvennt,
sem aldrei var hægt að vita með
fullri vissu fyrirfram.
Þetta er mjög erfitt. Það er
næstum ómögulegt að veita þess-
um manni eftirför. Hann virðist
þekkja alla klæki, sem hafa verð-
ur í frammi við slíka eftirför.
„Það er skiljanlegt“ sagði for-
inginn. „Hann þekkir starfsað-
ferðir leynilögreglunnar og senni
lcga er honum líka ljóst að við
erum á hælunum á honum“.
„Ég hef aldrei fengið tækifæri
til að koraast í færi við hann.
Og oft heíur hann . . .
„Nú, hvað hefur hann? Talið
þér, maður'.
„Þegar ég hef misst sjónar af
honum um stund, þá birtist hann
oft fyrir aftan mig“.
„Eins og hann væri að veita
yður eftirför? “
„Já, einmit't"
„Ég ski!“ sagði foringinn.
„En ég skal ná honum að lok-
um. Þér þurfið ekki að hafa
áhyggjur af því“.
„Hann verður að vera úr sög-
unni innan tveggja daga“.
XK12 ,’firgaf skrifstofu for-
ingjans og stundu síðar kom
CJ18, hinn erindrekinn til að gefa
Ekýrslu sína.
Samkvæmt venju leynilögregl-
unnar máttu þessir tveir erind-
rekar ekki þekkja hvor annan, en
þeir veittu sitt hvorum mannin-
um eftirför með sama tilgang
fyrir augum.
Skýrslan hjá CJ18 var mjög
áþekk skýrslu XK12. Báðir menn
irnir, sem ákveðið hafði verið að
taka af lífi þeliku starfsaðferðir
leynilögreglunnar og það var
mjög erfit.t að komast að þeim
6 afviknum stað, þar sem hægt
væri að íramkvæma skipunina.
Þess vegna, var lögregluforing-
inn mjög áhyggjufullur. Þessar
aftökuskipanir voru ekki af hinu
hversdagslega tagi. Þetta mál
snerti hann persónulega. Foringi
Bryggislögreglunnar þekkti þessa
tvo menn, sem ryðja þurfti úr
vegi og honum var það ljóst að
þeir hefðu hug á því í framtíð-
inni að taka við stöðu hans. Þess
vegna átti að taka þa af lífi og
búa þahnig í haginn að allt benti
til þess að um slys hefði verið
að ræða, svo enginn grunur félli
á foringjann. Gæta varð því hinn
ar fyllstu varúðar. Foringjanum
hafði sjálfum dottið í hug ágætt
ráð, sem var alveg öruggt, ef
heppnin var með. En þetta „ef“
virtist ætla að verða nokkuð
stórt, þrátt fyrir það að hann
hafði falið verkið tveim erind-
íekum, sem höfðu tekið menn
af lífi svo hundruðum skipti með
góðum árangri. Því þetta voru
menn, sem kunnugir voru öllum
hnútum þegar um morð var að
ræða.
XK12 var á hælunum á fórnar-
lambi sínu, sem því miður valdi
sér alltaf þær götur, þar sem um-
ferðin var hvað mest. Allt í einu
missti hann sjónar af honum og
von bráðar kom hann í Ijós að
baki hans. Hann átti langan starfs
feril að baki, en aídrei hafði
honum verið falið svo erfitt verk1
efni. Skipunin var þannig, að
hann mætti með engu móti ráða
manninn af dógum, nema þeir
væru tveir einir saman. Þetta
atriði gat hann ekki skilið, því
hann gat auðvddlega ráðið hann
af dögum með hljóðlausu cyan-
kalium kúluskammbyssunni, þótt
þeir væru staddir í mannfjöldan-
um á götunni. En skipuninni varð
að hlýða, svo nann hélt eftirför-
inni áfram, en missti óðar sjónar
af honum, þegar umferðin varð
minni.
Nú hafði hann þó iært það af
reynzlunni, að hann vissi hvernig
manninn var að íinna, þegar hann
hafði misst sjónar af honum. •—
Hann þurfti ekki annað en hring-
sóla dálitla stund og þá mundi
maðurinn ef til vill birtast að
baki honum. Þetta hafði skeð
tvisvar áður, er. í hvert sinn varð
erfiðara að komast aftur fyrir
hann á nýjan leik.
Tveim dögum siðar voru
áhyggjurn .v að riða foringjanum
að fullu. Erindrekanum hafði
ekki enn "ekizt að framkvæma
skipunina
„Þetta ev ógerlegt", sagði XK
12. „Ég næ honum aldrei einum.
„Ekkert er ómögulegt“, sagði
foringinn. „Þér megið ekki bregð-
ast skyldu yðar Það væri skömm
fyrir mann með yðar orðstír“.
„Mér heíur aldrei verið falið
að ryðja úr vegi slíkum manni“.
„Það er engin afsökun“.
„Stunduni finnst mér jafnvel",
sagði XK12, „eins og hann sé að
elta mig“.
„Hlægilegt, sagði foringinn.
„Er það alveg nauðsynlegt, að
ég megi ekki ráða hann af dögum
nema við séum tveir einir*.
„Alveg nauðsynlegt. Það er
eina leiðin? Þetta verður að vera
hávaðalaus", engir utanaðkom-
andi, ekkert hneyksli. Þetta á allt
að vera mjög leynilegt. Maður-
inn er hæÞulegur ríkinu“.
„Ég skiP
„Hann verður að nást í dag“.
„Ég skal gera það sem ég get“.
Þegar CJ18 kom til að gefa
skýrslu síua, en viðleitni hans
hafði verið jafn árangurslaus, þá
fékk hann sömu fyrirskipanir. •—
Fyllstu varúðar þurfti líka að
gæta við fórnarlamb hans. En
eitt hafði honum þó áunnist um-
fram félaga sínum. Hann hafði
komist að pví, hvar fórnarlambið
átti heima
Hann þurfti ekki annað en bíða
þangað til maðurinn kæmi heim
um kvöldið. Hann kom sér því
fyrir á veitlngahúsi hinum megin
við götuna og beið. Hann hafði
farið upp 5 >búð mannsins ef hann
hefði vitað hvar í húsinu hún var,
en þeirrar yitneskju gat hann
ekki aflað sér.
Um ellefu levtið sá hann mann-
inn korna gangandi eftir götunni
og 1 áttina að húsinu, sem erind-
reki leyniiögreglunnar hafði haft
auga með í marga klukkutíma.
Um leið og maðurinn fór inn í
húsið, stóð erindrekinn á fætur
og veitti honum eftirför. Hann
nam staðar augnablik við dyrnar,
til að athuga, hvort allt væri með
felldu. Eina sjáanlega hreyfingin
var á vísirnum við lyftuna. Af
vísirnum sá hann að lyfta hafði
numið staðar á þriðju hæð. CJ18
hljóp í hendingskasti upp tröpp-
urnar og upp á þriðju hæð. Á
ganginum voru aðeins fjórar dyr.
Heppnin hafði ekki yfirgefið
hann. Hann greip um skeftið á
cyankalium-byssunni, í hægri
jakkavasanum oð gekk að fyrstu
dyrunum. Hann hringdi dyra-
bjöllunni. Gömul kona opnaði.
„Leynilögreglan“, sagði hann og
ruddist inn fram hj a konunni.
Hann var ekki lengi að rannsaka
herbergin tvö. Þar var enginn.
Án frekari ummæla fór hann út
og skellti hurðinni á eftir sér.
Enginn svaraði þegar hann
barði að dyrum á næstu íbúð.
Dyrnar voru ólæstar en enginn
var heima.
Enginn kom til dyra, þegar
hann hringdi dyrabjöllunni við
þriðju dyvnar þess vegna sneri
hann sér brátt að fjórðu dyrun-
um.
Hann sá að dyrnar voru ekki
alveg lokaðar. Um leið og hann
ýtti hurðmni upp, þrýsti hann
sér upp að veggnum fyrir utan
dyrnar. Ðyrnar stóðu nú upp
á gátt, en ekkert skeði. Nokkrum
augnablikum siðar læddist hann
varlega inn í forstofuna. Þar var
enginn. Dyrnar inn í næsta her-
bergi voru líka ólokaðar. Hann
fór eins að við þá hurð. En um
leið og hann kom inn, var sagt:
„Ég hef beðið þín félagi“.
CJ18 snerist á hæli og stóð þá
andspænis fórnarlambi sínu. •—
Hann hafði hægri hendina í jakka
vasanum.
„Og ég hef haft auga með þér‘,
sagði CJ18 hranalega.
„Ég er með skilaboð til þín‘,
sagði fórnarlambið.
„Og ég er með skilaboð til þín“
sagði CJ18.
„Leynilögreglan þarf ekki leng-
ur á þér að halda . . . .“
„Leynilögreglan þarf ekki leng-
ur á þér að halda . . . .“
Svo heyrðust tveir lágir hvellir
og bæði CJ18 og fórnarlambið
hans, XK12, duttu dauðir niður
um leið og cyankalium-kúlurnar
hittu þá í Pjarta stað.
Þegar fregnin um hið „sorg-
lega dauðaslys" barst lögreglu-
foringjanum, brosti hann með
sjálfum sér. Nú var öllum áhyggj
um af honum létt.
Norðmenn efla
iandQæilu við
landamæri Ráð~
stjórnarríkjanna
OSLÓ, 21. jan.: — Norðmenn
hyggjast auka herlið sitt við
landamæri Noregs og- Ráðstjórn-
arríkjanna. í hinu nýja fjárlaga-
frv. norsku stjórnarinnar hefir
dómsmálaráðherrann gert það að
tillögu sinni, að gæzla lögregl-
unnar meðfram hinum 180 km.
löngu landamærum verði afnum-
in, en staðsett verði þar sjálfstætt
lið landamæravarða.
Tillagan gerir ráð fyrir, að
menn gegni þar þjónustu um tak
markað árabil, þar sem þetta
erfiða starf verður tæplega hægt
að fela eldrj mönnum.
ALÞÝÐUSKÁLDIN íslenzku hafa
öldum saman lagt mikinn skerf til
ljóðagerðar þjóðarinnar og skipa
merkan sess og sérstæðan í bók-
menntasögu hennar. Rík skáldgáfa
þjóðarinnar lýsir sér hvergi betur
en einmitt í verkum þessara
skálda, sem sprottin eru beint upp
úr jarðvegi þjóðlegrar menningar
hennar og eiga þar sínar d.júpu
rætur. Gott er þá einnig til þess
að vita, að enn yrkja alþýðuskáld
á íslandi og halda með þeim hætti
áfram að flétta hinn vigða þátt
þjóðlegrar snilldar sinnar í fjöl-
þætt og litbrigðaríkt menningarlíf
hennar.
1 hópi slíkra samtíðarskálda ís-
lenzkra stendur Gísli Ólafsson frá
Eiríksstöðum framarlega, en hann
er löngu kunnur maður fyrir skáld-
skap sinn, og þá um annað fram
fyrir snjallar og markvissar fer-
skeytlur sínar, sem margar hverj-
ar hafa greiðlega fengið vængi á
vörum almennings og flogið víða
um land.
Eftir Gísla hafa einnig komið
út fjögur kvæðasöf, hið nýjasta og
stærsta, Á brotnandi bárum, í
Reykjavík 1944, og var Eyþór
Hallsson útgefandinn. Nýlega
sýndu höfundur og útgefandi mér
þá vinsemd að senda mér bók
þessa, og þó að all-langt sé liðið
síðan hún kom út, þykir mér fara
vel á því, að geta hennar að
nokkru nú, er höfundurinn stend-
ur á sjötugu.
Gísli Ólafsson er fæddur á Ei-
ríksstöðum í Svartárdal 2. janúar
1885, sonur hjónanna Helgu Sölva-
dóttur, bónda á Syðri-Löngumýri,
og Ólafs Gíslasonar, bónda Ólafs-
sonar á Eyvindarstöðum. 1 mjög
skilmerkilegum og skilningsríkum
formála að umræddri kvæðabók
Gísla rekur Jón Pálmason alþing-
ismaður ítarlegar ættir skáldsins
og bendir á það, að honum sé eigi
í ætt skotið um skáldskajmrgáf-
una, því að i báðum ættUflFhans
gæti hagmælsku og áhuga á skáld-
skap, sérstaklega hafi afi háns,
Sölvi Sölvason á Syðri-Löngumýri,
verið prýðisvel skáldmæltur og ó-
spar á að láta fjúka í kviðlingum.
Jón Pálmason rekur ennfremur
í glöggum megindráttum æviferil
Gísla skálds og leggur réttilega
áherzlu á það, að hann sé „óskóla-
genginn en sjálfmenntaður alþýðu-
maður, sem alla ævi hefur orðið
að berjast fyrir lífi sínu og fjöl-
skyldu sinnar við fátæk og örðug
kjör“. Verði þvi að lesa og meta
skáldskap hans í Ijósi þeirra lífs-
kjara hans. Ætla ég einnig, að
Gísli vaxi sem skáld i augum sann-
gjarnra og samúðarríkra lesenda
kvæða hans, þegar allar aðstæður
eru teknar með í reikninginn.
Kvæði Gísla bera því að vonum
um margt vott, að hann er
hreinræktað alþýðuskáld, kvistur
sprottinn úr jarðvegi íslenzks
sveitalífs eins og það hafði þróazt
kynslóð eftir kynslóð; en jafn-
framt bera kvæðin því vitni, að
skáldið hefur þroskazt við víðtæk-
ari áhrif, orðið með mörgum
hætti snortinn djúpt af atburðum
og straumum í samtíð sinni. Er
kvæðum hans því laukrétt lýst í
þessum ummælum Jónasar Þor-
bergssonar fyrrum útvarpsstjóra,
sem sjálfur er skáld gott:
„Ljóð Gísla eru fjölbreytilegar
svipmyndir úr lífi og lífsbaráttu
íslenzkrar sveita-alþýðu, og hann
hefur komið víða við á lífsleiðinni.
Mestur kostur ljóðanna er svo
mikil hagmælska, að nautn er að
lesa og læra.“ (Tíminn, 13. des.
1953).
Léttleiki og lipurð í málfari
svipmerkja lengri eigi síður en
styttri kvæði bókarinnar, ættjarð-
ar- og átthagakvæðin, árstíðalýs-
ingarnar, tækifæriskvæðin. og. á-
deilurnar. En Gísli er hreint.ekki
lítið ádeiluskáfd og hittir ósjaldan
vel í mark. í þgim kvæðum sínum.
Honum rennur til.rifja ranglætið í
þjóðfélaginu, hjn missk.ip.tu mann-
1 anna kjör, og fer það að vonpm
um mann, sem orðið hefur að
heyja jafn harða lífsbaráttu og
hann hefur gert, og þá um leið séð
mörg skip hjartfólginna drauma
sinna hverfa í djúpið eða velkjast
í strand „á brotnandi bárum“.
Þrátt fyrir það hefur hann ekki
tapað trúnni á lífið og lokasigur
hins góða, fagra og sanna, eins
og sjá má næg dæmi í kvæðum
hans og vísum.
Djúp og einlæg samúð skáldsins
með mönnum og málleysingjum er
skráð ljósu letri víða í ljóðurh
hans, t. d. í kvæðinu „Heimasæí-
an“, er segir vel gamla en ávallt
nýja harmsögu. og í kvæoum eins
og „Fuglinn í fjörunni" og „Rjúp-
an“.
Prýðisgóð eru sögulegu kvæðih
„Kolfinna" og „Grettir sækir eltj-
inn“, og er eftirfarandi erindi gott
sýnishorn efnismeðferðarinnar í
hinu síðarnefnda:
Enginn fylgdi útla.ganum
ofan að köldu fjörugrjóti.
Hafði ’ann oft frá æskudögum
óláns vindum sótt á móti.
Grettir þögull geklc til strandar,
gnæfði að baki hamraveggur.
Löngum aldan þreytir þunga
þann, sem einn á djúpið leggur.
En þó að margt sé vel um ýmis
lengri kvæði Gísla Ólafssonar, er
óneitanlega mestur snilldarbragur
á sumum ferskeytlum hans, sem
löngu eru landfleygar og eiga sér
vafalaust langt líf fyrir höndum.
Hún segjr mikið og segir það
fagurlega, ástarvísan þessi í fjór-
um línum:
Sit ég einn og segi fátt,
sHptur návist þinni.
Heyri samt þinn hjartaslátt
heim úr fjarlægðinni.
Ekki er heldur neinn klaufa-
bragur á þessum haustlýsingum í
hringhendum skáldsins:
Eoldar vanga fæ ég séð,
frost þar ganga a,ð verki.
Blöðin hanga héluð með
haustsins fangamerki.
Tímans hjólið hreyfist litt,
liulinn sólarljóminn.
Hefur njóla heiðrik sett u
hélukjól á blómin.
En víðfleygastar af stökum
Gísla munu þó hafa orðið, og að
verðugu, ferskeytlur þær, er á eft-
ir fara, því að þar eru algild lífs-
sannindi klædd í snilldarlegan
orðabúning hins bundna máls:
Þótt þú berir fegri flík
og fleiri í vösum lykla,
okkar verður lestin lík
Lokadaginn mikla.
Þegar lagt er lík á beð,
lokagreiðslan kemur.
Heimur borgar manni með
moldarrelcum þremur.
Lifið fátt mér lér í hag,
lúinn þrátt ég glími.
Koma máttu um miðjan dag,
mikli háttatími. 1
En þó að svalt hafi oft um
Gísla nætt um dagana, hefur hanp
ekki, eins og þegar er sagt, orðið
vonleysi og trúleysi að bráð; þvj
segir hann í kvæði sínu „Vonin“cj
o
Slakar á lífsins kuldalclóm,
klökknað aftur getur.
'Alltaf spretta önnur blóm
* eftir sérlivern vetur.
Og eins og aðrir skáldbræður
hans íslenzkir að fornu og nýju
hefur hann fundið yl og yngingu
anda sínum í skáldskapnum, og
getur því með sanni sagt:
■ ! .1
Meðan hríðin herzir slaginn,
hróðrarstrengja-spil mitt ómar
Þessir lágu hörpuhljómar
hafa stytt mér marga.n daqinnf
Framh. af bls. 11