Morgunblaðið - 06.02.1955, Blaðsíða 9

Sunnudagur 6. febrúar 1955
MORGUNBLAÐIÐ
8
Reykjavíkurbréf: Laugardagur 5. febrúar
Eldneytisskorfurmn — ibúum Sandsins fjölgar ört — Rannsóknir á jarðhitanum
• •
nauðsynlegar — Orar framfarir í sumum sveitum Eandsins — Ræktunaráætlun
Verðlaun fyrir hirðusemi og reglusemi -
ráðherra — Hver er sómi íslenzkra blaða

?rá nýbýlasvæðinu vestan við Ingólfsfjall í Ölfusi. Á þessari flatneskju er nú komið eitt mesta „sam-
;ún“ á landinu, en með aukinni ræktun fjölgar þeim stöðum ört á landinu, þar sem tún margra
jarða rnynda samfelld ræktarlönd. Óneitanlega eru gömlu bæirnir, er gnæfa yfir sveitirnar á ha-
um hólum, tilkomumeiri til að sjá en samfelldar lágsveitir.
fyrir hverja jörð
Eldsneytisskorturinn
í SÍÐASTA Reykjavíkurbréfi
var þess lítillega minnzt hvernig
vísindamenn og tæknifrömuðir
líta á hvernig mannkyninu vegni
á komandi árum. Er það þá til
frásagnar fyrst og fremst að
þeirra áliti, að við megum búast
við í tiltölulega náinni framtíð,
að eldsneytið, sem mannkynið
býr við nú, gangi til þurrðar með
svipaðri eyðslu er mannkynið
notar nú af kolum og olíu, er
fyrirsjáanlegt að olíulindir tæm-
ast og kolanámur líka og verður
þá dapurlega ástatt í menningar-
löndum heims, ef eldsneytið þrýt-
ur. En sem kunnugt er tók það
milljónir ára í náttúrunnar ríki,
að núverandi birgðir söfnuðust í
iðrum jarðar.
Við íslendingar fáum -
vatnsorkuna
í REYKJAVÍKURBRÉFI fyrir
viku síðan var bent á að tiltölu-
lega stæðum við íslendingar vel
að vígi að standast hinn yfirvof-
andi eldsneytisskort, vegna þess
að við höfum vatnsorkuna í bak-
höndinni til rafmagnsframleiðslu.
Var þetta útskýrt nokkuð nánar.
En þó sameinuð vatnsorka lands-
ins, sé talin nema 25 milljörðum
kwst. á ári og þetta sé álitleg upp-
hæð, fyrir ekki fjölmennari þjóð,
en íslendinga eins og stendur, þá
vonast maður eftir því, að fólkinu
fjölgi hér á landi hröðum skref-
um, svo ekki verði ríflegur raf-
magnsskammturinn til allra
landsmanna þegar fram í sækir.
Fólkinu fjölgar ört
EINS og kunnugt er, eru allar
líkur til, að íbúatala íslands
verði um næstu aldamót nálægt
því 300 þús. manna. Og með
áframhaldandi fólksfjölgun eins
og nú hefur átt sér stað í hálfa
öld, tvöfaldast fólksfjöldinn á
nálægt því 50 árum, svo ef við
gerum okkur von um, svo mikla
fólksfjölgun að staðaldri, fjölgar
íbúum landsins næsta ört. En
þegar við gerum okkur grein fyr-
ir þvi, hverjar eru varanlegar
auðlindir landsins, þá gefur auga
leið, að þar verðum við að reikna
með jarðhitanum. Fyrir nokkrum
árum síðan reiknuðu verkfræð-
ingar landsins út, eða gizkuðu á,
hve mikill jarðhiti væri í land-
inu. Niðurstaðan af þeim útreikn
ingum varð sú, að tala kgkaloria
af hita er kæmi sjálfkrafa upp á
yfirborð jarðar, væri 25 sinnum
10 í tólfta veldi. En kalóríutala
þess hita, er virkjaður hefur ver-
íð á landinu, væri nú um það bil
einn hundraðasti af því hita-!
magni. En auk þess töldu verk-
fræðingarnir að hiti, sem væri
geymdur í jarðlögunum væri að
kalóríutölu 13 sinnum 10 í fjórt-
ánda veldi. Til samanburðar, má
geta þess, að hitamagn Hitaveitu
Reykjavíkur jafngilti árið 1952
40—50 þús. tonnum af kolum og
var þá % hluta af notuðum jarð-
hita landsins.
Nákvæmar rannsóknir
þurfa að koma til
ÞVÍ miður hefur íslenzkum vís-
indamönnum ekki unnizt tími til,
að rannsaka jarðhitann hér á
landi nándar nærri því svo ná-
kvæmlega, er æskilegt væri. —
í>ess vegna hefur bæjarstjórn
Reykjavíkur og borgarstjóri gert
ráðstafanir til þess, að unnið
verði skipulega að rannsóknum
þessum. Valdir sérfræðingar hafa
verið skipaðir í nefnd til þess að
rannsaka þessi mál, og eru
þessir í nefndinni: Steingrímur
Jónsson, rafmagnsstjóri; Valgeir
Björnsson, hafnarstjóri; Gunnar
Böðvarsson, verkfræðingur, er
hefur á undanförnum árum á-
unnið sér mikils álits í rannsókn-
um á jarðhita; Árni Snævarr,
verkfræðingur og Helgi Sigurðs-
son, verkfræðingur og hitaveitu-
stjóri; Sigurður Thoroddsen,
verkfræðingur og Ólafur Páls-
son, verkfræðingur. Það er áform
þessarar nefndar að gera nokkurs
konar yfirlitsrannsóknir með jarð
borunum hér í nágrenni Revkja-
víkur fyrst og fremst. Sjálfsagt
er það æskilegt, að slíkar rann-
sóknir nái sem víðast um
jarðhitasvæði landsins. En við-
búið er, að verkið sækist seint,
ekki sízt meðan við íslendingar
höfum ekki tök á, að hagnýta
okkur hraðvirkari boranir, en við
höfum nú völ á.
Sprun gustef nan
á Suðvesturlandi
FLJÓTT á litið geta menn hugs-
að sér að tiltölulega auðvelt sé
að kynnast tilhögun jarðhitans
svo að eðli hans og tilhögun liggi
í aðalatriðum i augum uppi. En
hætt er við, að þessir leyndardóm
ar reynist torskildari þegar jarð-
hitinn verður rannsakaður nið-
ur í kjölinn. Með því að athuga
innbyrðis afstöðu jarðhitasvæð-
anna t. d. á Suðv.landi, þá virðist
manni að nokkuð liggi í augum
uppi, að jarðhitasvæðin komi
aðallega fram, þar sem jarð-
sprungurnar eru. T.d. ef maður
fer með reglustiku yfir uppdrátt
landsins suðvestanvert og reglu-
stikunni er haldið í sömu stefnu
og jarðsprungurnar eru frá norð-
austri til suðvesturs, þá er það
venjuleg regla, að i hvert skipti,
sem reglustikan hittir jarðhita-
svæði, þá kemur það í ljós, að
reglustikan hittir fleiri jarðhita-
svæði en eitt samtímis. M. ö. o.
jarðhitasvæðin skipta sér um
landið eftir jarðsprungustefn-
unni.
Má rekja hinar sam-
hliða jarðsprungur í leit
að jarðhita?
EF marka má þetta yfirborðsyfir-
lit, liggur næst að halda að mest-
ur vandinn sé við jarðhitarann-
sóknirnar að fylgja jarðsprung-
unum.
Með því móti geti menn gert sér
von um að óreyndu máli að hitta
á nothæfan jarðhit. Ef menn
hugsa til framtíðarinnar þá
verða menn að gera ráð fyrir, að
þjóðin komist svo langt í rann-
sóknum sínum og þekkingu á
eðlisháttum landsins, að menn
viti í aðalatriðum hvernig jarð-
hitinn liggur í jörðinni svo gripið
verði til hans, jafnóðum og menn
eru tilbúnir að taka hann í notk-
un. En ógerlegt er að óreyndu
máli að gera sér í hugarlund,
hversu mikið magn jarðhita verð-
ur tiltækilegt í landinu er stundir
líða.
Jarðhitinn til ígripa
framtíðinni
HIÐ nálæga takmark í þessu
mikilsverða máli er, að menn í
hverri sveit á landinu viti nokk-
urnveginn deili á jarðhitaupp-
sprettum í sveit sinni, svo menn
geti gripið til þeirra jafnóðum og
þörf er á fyrir aukinn jarðhita.
Þá verður það sjálfsagður hlutur,
að hver sá, sem hefur fyrir því,
og kostar upp á, að nota og nýta
jarðhitann, verður að vera örugg
ur með það, að hann haldi hita-
réttindum sínum óskertum fyrir
borunum nágrannanna.
Óneitanlega verður það
skemmtilg tilhugsun að hugsa til
hinna upphituðu sveita í fram-
tíðinni þar sem hitaveitur verða
lagðar um þær jarðir, sem bezt
liggja við slíkum mannvirkjum.
Menn fá tryggingu fyrir því, að
þessar veitur verði lagðar með
sem hagkvæmustu móti til nota
fyrir alda og óborna.
Rafleiðslur komnar á
á öll býli í hreppnum
Svo örar eru framfarirnar i
sumum sveitum landsins, að
menn eiga erfitt með að fylgjast
með þeim margháttuðu breyting-
um, sem komizt hafa á, á siðast-
liðnum árum. T.d segir bóndi
einn í Hraungerðishreppi í Árnes
sýslu, er hann í stuttu máli lýsir
hverjar framfarir hafa orðið í
hans hreppi síðustu 10—15 árin,
að heyfengurinn í hreppnum hafi
þrefaldast frá því á árinu 1940.
Rafmagn er komið á öll býli sveit
arinnar, súgþurrkun er komin á
þriðja hvern bæ og mjaltavélar
á fjórða hvern. Helmingur býla í
hreppnum hefur verið byggður
upp úr varanlegu efni auk fjölda
annarra bygginga svo sem ný-
tízku fjósa með tilheyrandi hey
og áburðargeymslum.
Margir bændur hafa reist vand
aðar verkfærageymslur o. fl.
Bílvegir hafa verið lagðir heim
á hlað á hverju býli. Allt þetta
gerist á tiltölulega fáum árum,
að vísu með því móti að sveita-
fólkið leggur að sér í vinnu en
hagur þess blómgast að sama
skapi.
Bréfritarinn kemst þannig að
orði að einhvern fýsi að heyra
um rekstrarútgjöld heimilanna
vegna rafmagnsins. Því er erfitt
að svara, segir hann. Þetta fer
auðvitað eftir stærð heimilanna
og fjölda heimilistækja. „Þó hygg
ég ekki fjarri lagi“, segir hann,
„að ætla að þurfi brúttó-arð af
einni kú til að standast þau út-
gjöld. Er þá reiknað með raf-
magns-upphitun í bænum og súg-
þurrkun.
Hinn glöggi, greinargóði bréf-
ritari úr Hraungerðishreppnum
er Runólfur Guðmundsson frá
Ölvesholti.
Fyrir 50 árum og nú
EF menn líta aftur í timann til
aldamótanna síðustu, geta menn
áttað sig á, hve mikill reginmun-
ur er á daglegu lífi og afkomu
sveitafólksins nú í raflýstum og
rafhituðum Hraungerðishreppn-
um samanborið við lifnaðarhætti
og afkomu bænda um aldamótin
siðustu, þar sem ræktunin var
bundin á klafa áburðarskortsins
og aðaltekjurnar voru af smjör-
sölu bænda frá hinum strjálu
rjómabúum.
Ræktunaráællun fyrir
liverja jörð
NÚ margfalda bændur fram-
leiðslu sína og heyfeng leikandi
létt á við það sem viðgekkst fvr-
ir 50 árum. Búa við rafmagnsins
ljós og yl og þeir sem lengst eru
komnir verða mikið til óháðir
óþurrkunum með súgþurrkunar-
aðferðinni. hafa mjaltavélar, bila
og heimilistæki allskonar.
Og þó er vitað, að framfarasaga
bændanna er ekki nema hálfsögð
eða minna en það, því að öllu
fleygir svo ört fram.
Verðlaun fyrir
hirðusemi?
MANNI dettur í hug, hvort það
sé nokkuð fráleitt, að fyrirmynd-
Fráfall forsætis-
arbændur í einstökum sevitum
bindist samtökum um að skipu-
leggja og hnitmiða framfarir sín-
ar svo samtakamáttur þeirra
verði samstilltur í mörgum við-
fangsefnum þeirra. Þetta gæti
komist á með snöggu bragði eða
smátt og smátt, eftir því sem verk
ast vill. Ég tel að einna álitlegust
framkvæmd verði sú, að hver
bóndi tryggi undirstöðu framfara
sinna með því að koma sér upp
fastri áætlun í ræktunarmálun-
um. Rannsakað verði gaumgæfi-
lega á hverri jörð, hvaða verk
skuli unnin svo þau verði tekin
réttum tökum og unnin vel og
varanlega, svo allt sé gert á sem
hagkvæmastan og skipulegastan
hátt haldizt verði í hendur með
jarðræktina og ræktun búpen-
ingsins, þar fylgist allir bændur
sveitarinnar að með samstilltum
átökum til samhjálpar.
Verðlaun fyrir reglu-
semi í umgengni
OG hvernig væri það að einstök
sveitarfélög efndu til verðlauna-
samkeppni við þrifnað í verk-
færahirðingu og almennri um-
gengni utan húss og innan. Valin-
kunnir sæmdarmenn fari um býl-
in svo sem einu sinni á ári eða á
mismunandi árstímum og meti
umgengni manna svo þeim beztu
yrði úthlutað verðlaunum í við-
urkenningarskyni. Það er ekki
svo að skilja, að verðlaunin
þvrftu að vera há. En heiðurinn
af verðlaunum, sem þannig væru
tilkomin, væri meira virði en
peningarnir. Ég skýt þessu fram
til umhugsunar fyrir bændur og
búalið. Reynslan sjálf verður
bezti skólinn um allt fyrirkomu-
lag þessara verðlauna.
Fráfall
forsætisráðherra
HIÐ skyndilega fráfall Hans Hed-
tofts, forsætisráðherra Dana
vakti miki.m söknuð um öll Norð
urlönd. Fyrir forgöngu hans og
persónuleg áhrif meðal allra
Norðurlandaþjóðanna var Norð-
urlandaráðið stofnað. Hann fylgdi
því eftir með lifandi áhuga og
með brennandi sannfæringu
treysti hann því að þessi sam-
kunda, sem sameiginleg var fyrir
Norðurlönd yrði heillarík og giftu
drjúg fyrir málefni og velferð
allra Norðurlandaþjóðanna.
Er þriðja þing Norðurlandaráðs
ins var sett í Stokkhólmi á föstu-
daginn var, hóf hann umræður
þingsins og þótti það rétt til minn
ingar um þennan ástsæla foringja
að sænska útvarpið flutti ræðu
hans á laugardagskvöldið, en að
aflokinni ræðunni gekk hann til
hvílu í hótelherbergi sinu og
fannst þar örendur að morgni.
í ræðunni, sem hann flutti
á þinginu gerði hann grein.
fyrir þeim merku og mikils-
verðu málefnum, er hann ætl-
aðist til að tekin væru upp á
þessu þingi. Með eldmóði lýsti
hann því hve mikils væri að
vænta af störfum Norðurlanda
ráðsins i framtíðinni, hve mik-
ils virði það væri fyrir hinar
skyldu þjóðir að hafa tækifæri
til að koma saman á vinsam-
legum viðræðufundum um
sameiginleg mál sín til stuðn-
ings norrænni samvinnu. Inni-
leikinn í orðum Hans Hed-
tofts í þessari ræðu hans, sem
átti að verða hin síðasta á ævi
hans, bar þess greinileg vitni,
að hann var maðurinn um-
fram aðra, sem vissi og fann,
hve mikils virði þessi starf-
semi var og gat orðið fyrir líf
þjóðanna í framtíðinni. Allir
Framh. á bls. 12