Morgunblaðið - 11.02.1955, Blaðsíða 9

Föstudagur 11. febr. 1955
MORGVNBLAÐIÐ
K
Komið verði á fastri, sa mfelldri
skipan á bókasöfn um land a
MENNTAMALARAÐHEKRA
Bjarni Benediktsson, hefur
borið fram á Alþingi, frum-
varp um rekstur og skipulag
almenningsbókasafna. Hér fer
á eftir framsöguræða. sem
hann flutti í Efri deild Al-
þingis í gær:
FÁTT er nytsamlegra þeim, er
mennta vilja sjálfa sig, en góS
Ur bókakostur. Til skamms tíma
varð allur almenningur hér á
landi að mestu að afla sér mennt-
unar með sjálfsnámi og þá að
eækja hana í þær bækur, sem til
náðist og oft voru eigi um of
fjölbreyttar. íslendingar hafa því
löngum verið bókelskir. Á síð-
ustu árum hafa skólamir að veru-
legu leyti komið í stað sjálfs-
rámsins, og er því nú meira á
á lofti haldið, að við höfum of
marga skóla en of fáa. Hvað sem
því líður er oft kvartað undan
því, að skólunum takist ekki að
auka lestrarfýsn nemenda sinna,
heldur deyfi þeir hana.
ÁÐ KENNA MÖNNUM
AÐ LÆRA SJÁLFUM
Auðvitað er nú margt, sem
dregur hugann frá bókalestri frek
ar en áður var. Einn aðal til-
gangur skólanáms hlýtur þó að
vera sá að kenna mönnum að
læra sjálfir. Svo lengi lærir sem
lifir, segir máltækið, og vissu-
]ega má læra með mörgum öðr-
um hætti en af bókunum einum.
Flestum verða þær þó handhæg-
asta leiðin til þess að afla sér
margs konar fróðleiks og
skemmtunar. Sá, sem les góða
bók og kann að meta hana, lætur
sér ekki leiðast og hefur litla
löngun í fánýtan eða óhollan fé-
lagsskap.
Flestum einstaklingum er það
hins vegar ofvaxið að koma sér
upp fullkomnu bókasafni. Þess
vegna tiðkast almenningsbóka-
söfn og eru þau hvarvetna talin
þýðingarmikill þáttur mennta-
mála og almenningsfræðslu.
LANDSBÓKASAFNIÐ
FRÆÐISAFN
Af bókasöfnum hér er Lands-
bókasafnið elzt og mest. Segja
má, að um langt skeið hafi það
verið eins konar almennings-
bókasafn jafnframt því sem það
sinti öðrum verkefnum, en frá
upphafi var því fyrst og fremst
ætlað að vera vísindabókasafn og
og starfræksla þess einkum mið-
uð við þann tilgang. Á seinni ár-
um hafa verið sett upp önnur
visindabókasöfn eða sérfræði-
bókasöfn, og ber þar fyrst að
nefna Háskólabókasafnið, áuk
ýmissa stofnana, er kaupa sér-
fræðibækur fyrir sig.
Það er íhugunarefni út af fyr-
ir sig, hvort hyggilegt sé að dreifa
þeim takmarkaða kosti vísinda-
rita, sem við höfum efni á að
kaupa til landsins, með þeim
hætti, sem nú er gert. Væri að
minnsta kosti mikið hagræði að
því, ef komið yrði upp í Lands-
bókasafninu skrá yfir allar slíkar
bækur, sem hingað eru keyptar
fyrir ríkisfé og þess getið, hvar
þær er að finna. feessi og önnur
fleiri atriði varðandi rekstur
Landsbókasafnsins þarf að at-
huga frekar og þá ekki sízt, hvort
nægilegu fé sé nú varið til við-
unandi viðhalds þess og nýrra
bókakaupa.
FRUMVARP UM
ALMENNINGSBÓKASÖFN
Frumvarp það, sem hér liggur
fyrir, fjallar ekki um þau efni,
heldur einungis almenningsbóka-
söfn. Nokkur slík söfn voru stofn-
uð á síðustu öld og er þar einkum
að geta amtsbókasafnanna svo-
köiluðu. Síðar voru mynduð hin
svonefndu lestrarfélög og bæjar-
bókasöfn, auk einstakra sýslu- og
Framsögurœða Bjarna Benedikfssonar
mennfamálaráðherra á Alþingi í gœr
Lofaðu svo einn að
þú lastir ekki annan
Bjarni Benediktsson
sveitabókasafna. Öll þessi starf-
ræksla er þó mjög í molum, enda
styrkir til annarra safna en
lestrarfélaganna harla litlir og
mjög af handahófi. Á síðasta ári
lét ég kanna nokkuð starfrækslu
og bókakaup ýmissa þessara
safna og reyndist hvorttveggja
mjög á ringulreið.
BÓKASAFNANEFND
í fr'amhaldi af þeirri athugun
skipaði ég þá Guðmund G. Haga-
lín rithöfund, séra Helga Kon-
ráðsson prófast og dr. Þorkel Jó-
hannesson prófessor í nefnd til að
athuga þessi efni og gera tillögur
um þau. Frv. það, sem hér liggur
fyrir, er ávöxtur þess starfs og
er það flutt eins og nefndin lagði
til, með þeim breytingum, að
samkomulag varð um að draga
nokkuð úr styrkium skv. frv. og
þar með kostnaðinum.
FÖST SAMFELLD SKIPUN
Meginatriði frv. er, að nú á að
koma fastri, samfeldri skipan á
bókasöfn um land allt, enda stvðji
þau hvert annað með samvinnu
í starfi sín á milli. Landinu skal
skipta í 29 bókasafnshverfi og í
hverju þessara hverfa á að vera
eitt bæjar- eða héraðsbókasafn,
er starfi hvorttveggja með inn-
byrðis samvinnu og í samvinnu
við sveitarbókasöfnin, sem ætl-
azt er til að sé í hverjum hreppi
og ýmist starfrækt af hreppsfé-
laginu sjálfu eða lestrarfélagi. Þó
er fleiri hreppsfélögum heimilt
að sameinast um eitt sveitarbóka-
safn og einnig getur hreppsfélag
ákveðið að fela héraðsbókasafni
verkefni sitt. Af hálfu ríkisvalds-
ins er ætlazt til að skipaður verði
sérstakur bókafulltrúi, er starfi á
fræðslumáiaskrifstofunni til leið-
beiningar og yfirjimsjónar með
öllum þessum söfnum. Öll fái þau
eftir ákveðnum allflóknum regl-
um nokkurn styrk úr ríkissjóði
til starfrækslu sinnar, og er þar
reynt að styrkja þá mest, sem
verst eru settir. Auk þessara
safna á ríkið einnig að styrkja
heimavistarskóla, sjúkrahús og
fangelsi til að koma upp og starf-
rækja bókasöfn.
AUKNING FJÁRFRAMLAGA
Fjárframlög þau, sem almenn-
ingsbókasöfn mundu fá skv. frv.
þessu, yrðu allmiklu hærri en
þau hafa nú. Úr ríkissjóði yrði
aukningin h.u.b. 640 þus. kr. og
er þá framlag það, sem lestrar-
félögin njóta nú af skemmtana-
skatti, en fellur niður skv. frv.
talið með framlögum ríkisins.
Bæjar-, sýslu- og sveitarsjóðir
þvrftu að greiða h u.b. 260 þús.
krónum meira en þeir gera nú,
og munar þar mestu aukið fram-
lag þeirra kauptúna, þar sem hér-
aðsbókasöfn verða staðsett ög til-
lag sýslusjóða. Hækkun heiman
að til annarra sveitabókasafna er
bæta við nokkrum athugasemd-
um í tilefni af ómaklegum árás-
um á hina ungu listamenn okk-
ar og sérstaklega óvirðuleg um-
sáralítil og einnig hlutfallslega mæli um Gerði Helgadóttur.
lítil hækkun frá bæjunum. I Þeir menn sem ákalla nú þing
Þess er að geta, að af hækkun 0g stjórn til að banna útflutn-
ríkisframlagsins er greiddur jng þessara listaverka ættu held-
styrkurinn til skólabókasafna og ur að fara þess á leit við lands-
annarra slíkra safna skv. III. stjórnina að biðja þá ágætu
kafla frv. og laun bókafulltrúa en iistamenn, sem allir sakna úr
starf hans á að verða almenn- þessum hóp, að taka þátt í sýn-
ingsbókasöfnunum að margvís- ingunni til að firra þjóðina þeirri
ÞÓ mikið hafi verið rætt og rit- að þú lastir ekki annan“. En
að um hina svokölluðu Rómar-: litlir froskar í lítilli tjörn munu
sýningu, langar mig þó til að þó sennilega halda áfram að
gapa hátt og hrópa: — Heimur-
inn, það er ég.
Hér fer á eftir upptalning á
þeim sýningum, sem Gerður
legum notum.
SAMSTARF MILLI SAFNA
Söfnin eiga ekki einungis að
hafa gagn af hinum auknu fjár-
framlögum heldur á betri skip-
un á starfi þeirra og samvinna
þeirra í milli að geta orðið þeim
til mikils góðs.
Svo sem menn sjá, þá er frv.
skömm, sem þessir áhyggjufullu
menn virðast sjá hilla undir í
gegnum hinn klæðlitla keisara.
— Það munu allir harma það,
að nokkrir hinir ágætustu lista-
menn þjóðarinnar vildu ekki
taka þessu sæmdarboði og að
þar með hefur skapazt glund-
roði og óþarfa hvatvíslegir dóm-
ar um listamenn og verk þeirra.
þetta ali-mikill lagabálkur: V sérstaklega finnst mér óverð-
kaflar og samtals 30 greinar. Vera I skuidað. hvernig ráðizt hefur ver
kann, að mönnum sýnist sitt jg
monnum
hverjum um einstök ákv. Slíkt er
ekki tiltökumál. T. d. veit ég ekki,
hversu auðvelt verður að setja
sanngjarnar reglur um stjórnar-
kosningu bæjar- og héraðsbóka-
safna skv. 8. gr., einkum þar sem
mikill er stærðarmunur bæjarfé-
lags og aðliggjandi héraðs, er
samvinnu eiga að hafa í þessum
efnum. Þetta og önnur einstök
atriði frv. verða að sjálfsögðu
athuguð við meðferð frv. á Al-
þingi.
En hvað sem einstökum atrið-
um líður er það von mm, að
háttv. Alþingi sé samþykk* meg-
á eina beztu listakonu þjóð-
arinnar, samtímis því að þeir
eldri hafa fengið verðskuldað
lof. Og seint verður því trúað
að svo ofstækisfull aðdáun kitli
eyru þessara ágætu listamanna,
sem eiga sér langan og fagran
listaferil að baki. Því fyrstir
myndu þeir að sjálfsögðu verða
til þess að verma og hlúa ab
hverjum nýjum gróðri í okkar
ungu list og veita honum braut-
argengi í skjóli síns eigin verð-
skuldaða almenningsálits.
Það er því raunalegt að sjá að
aðdáun nokkurra listunnenda
skuli fara út í þær öfgar að
in-stefnu frv. Það fjallar um j íítilsvirða og ófrægja með sóða-
mikilsverðan þátt í fræðslukerfi iegum ummælum: „formkrækl-
þjóðarinnar og mun stuðla að því I ur“ „formlausir óskapnaðir",
að gera almenningi auðveldara ! „ofdrykkjuæði“, „deliríum trem-
um að afla sér þekkingar og J ens“ o. s. frv. (en orð þessi birt-
hollrar skemmtunar.
Hverjir eru „Fram-
sóknarmenn
Bandaríkjanna"!
TÍMINN hefur um langt árabil
litið mjög upp til Demokrata-
flokksins í Bandaríkjunum. —
Blaðið hefur margoft lýst þeim
flokki þannig, að hann væri
„frjálslyndur umbótaflokkur“,
miðflokkur, sem „bæri vopn á
klæðin til hægri og vinstri“. Eða
með öðrum orðum, að demokrat-
ar væru Framsóknarflokkur
Bandaríkjanna.
En nú bregður svo við að „Tím-
inn“ vitnar til Ameríku um það,
að „glundroði og óstjórn nái oft
háffiarki sínu, þegar sami flokk-
ur er lengi búinn að hafa meiri-
ust í Vísi 7. febrúar) •— þá ungu
listakonu, sem gert hefur landi
sínu hinn mesta sóma og getið
sjálfri sér góðan orðstý hjá þjóð-
um, sem eiga sér margfalt lengri
menningarsögu en við íslending-
ar, þeirra á meðal sú þjóð, sem
íslenzk list á nú að gista.
Það er góð regla, sem felst í
þessum orðum: „Lofaðu svo einn
Helgadóttir hefur tekið þátt í og
sömuleiðis einkasýningar, sem
hún hefur haldið. Er skráin tek-
in upp úr jólablaði Vísis:
1949 Samsýning ítalskra lista-
skóla, Feneyjum.
1950 Galerie Saint Placide, Par-
ís. Samsýning 5 íslendinga.
1950 Salon de Mai, París. Sam-
sýning.
1950 Helsingfors. Samnorræn
sýning.
1951 Galerie Colette Allendy,
Paris. Einkasýning.
1951 Osló. íslenzk samsýning.
1952 Galene Arnaud, París.
Einkasýning.
1952 Galene Babylon, París.
Samsýning.
1952 Salon de la Jeune Sculp-
ture, París. Samsýning.
1952 Palais des Beaux Arts,
Bruxelles. íslenzk samsýn-
ing.
1952 Listamannaskálinn, Reykja
vík. Einkasýning.
1953 Vorsýningin Listamanna-
skálanum, Reykjavik. Sam-
sýning.
1953 Galerie Apollo, Bruxelles,
Einkasýning.
1953 Galerie Parnass, Wupper-
tal-Elberfeld. Einkasýning.
1953 Galerie Arnaud, París.
Einkasýning.
1953 Aix-en-Provence, Samsýn-
ing.
1953 Salon des Realites Nouvel-
les, París. Samsýning.
1953 Tate Gallery, London, Sam-
sýning verðlaunarnynda af
pólitíska fanganum.
1953 Oslo. Samnorræn sýning.
1953 Bergen. Samnorræn sýning.
1954 Galarie Parnass, Wupper-
tal-Elberfeld. Samsýning.
1954 Galerie Arnaud, París.
Einkasýning.
1954 Divergences Galerie Arn-
aud, Paris. Samsýning.
1954 Ráðhúsið Kaupmannahöfn.
íslenzk samsýning.
Borgarí.
Takmörkun á fjölda felgu*
bifreiða í Reykjavík
Úr ræðu Sigurðar Bjarnasonar á Alþingi í gær
FRUMVARP samgöngumálanefndar Neðri deildar um leigubif-
reiðir í kaupstöðum var til 1. umræðu í deildinni í gær. Fram-
hlutann“. Eins og kunnugt er fóru ! sögumaður nefndarinnar var Sigurður Bjarnason. Kvað hann aðal-
demokratar einir með völd í , efni frumvarpsins vera það, að heimila samgöngumálaráðuneytinu
Bandaríkjunum í 20 ár og getur fengnum tillögum hlutaðeigandi stéttarfélaga, að takmarka fjölda
lýsing Tímans ekki átt við ann
að fremur en stjórn þeirra það
tímabil. Eftir allt, sem á undan
er gengið í Tímanum um „Fram-
sóknarflokk Bandaríkjanna“
kemur þessi lýsing á spillingu
demokrata heldur en ekki á ó-
leigubifreiða í Reykjavík, hvort heldur eru fólks- eða vörubifreiðar,
Ræðumaður gat þess að frv. I uð til síns máls, sem teldu var-
þetta væri flutt skv. ósk bifreiða- hugavert að takmarka rétt ein-
stjórafélagsins Hreyfils.
Forráðamenn félagsins
staklinga til atvinnu í einstökum
teldu starfsgreinum. Nefndin mælti þó
að alltof mikið aðstreymi væri í með því að frumvarp þetta næði
. . . .............bifreiðastjórastéttina, enda þótt
vart. Af hverju getur þetta staf- fólksekla gerði vart við si hjá
að? Liggur skyringin e. t. v. ! aðalframieiðslugreinum þjóðar-
þv:, að það voru vist republik- innar Með óeðlilegum fjölda j
anar, sem buðu ritstjóra Tímans þessari starfsstétt væri rýrður
til Bandaríkjanna fyrir skömmu. möguleiki þeirra, sem þar störf-
Má þá vera, að bráðlega birti uðu til þess að hafa mannsæm
Tíminn gögn um, að republikan- andi lífsframfæri af atvinnu
ar séu sá rétti „Framsóknarflokk- sinni.
ur Bandarikjanna“ og verður | Á það hefði einnig verið bent,
sjálfsagt gaman að lesa það! ^ að í nálægum löndum hefði verið
I sett löggjöf um rekstur leigubif-
Nuri al Said neitar. reiða til mannflutninga, svipuð
BEIRUT — Forsætisráðherra ír- þeirri og hér væri stefnt að.
aks, Nuri al Said, lýsti yfir því
í byrjun þessarar viku, að hann j EINGÖNGU BUNDIÐ
gæti ekki gengið að þeim skil- j VIÐ REYKJAVÍK
yrðum, er Gamel Abdel Nasser Sigurður Bjarnason kvað sam-
hefði sett fyrir fundi, er forsæt- göngumálanefnd í aðalatriðum
isráðherrarnir tveir ættu með hafa fallizt á þessi rök og því
sér um fyrirhugaðan varnar- flutt frumvarpið. Á hitt mætti þó
samning iraks og Tyrklands. benda, að þær raddir hefðu nokk-
fram að ganga, en það er eiij-
göngu bundið við Reykjavík.
Frumvarpinu var síðan vísað
til 2. umræðu með 23 samhljóða
atkvæðum.
Þess skal getið, að árið 1953
voru sett lög þar sem heimilað
var að takmarka fjölda vöru-
bifreiða.
ÁLASUNDI, 9. febrúar •— í dag
komu 100 þús. hl. á land. Sjó-
menn segja að mikil síldarmergð
hafi mælst í bergmálsmæli. Línu-
ritin hafa stundum verið alsvort.
Slæmt veður var á miðunum 1
kvöld.