Morgunblaðið - 21.06.1955, Qupperneq 8
8
MORGUTSBLAÐIÐ
Þriðjudagur 21. júní 1955
Útg.: H.f. Árvakur, Reykjavík.
Framkv.stj.: Sigfús Jónsson.
Ritstjóri: Valtýr Stefánsson (ábyrgðarm.)
Stjórnmálaritstjóri: Sigurður Bjarnason frá Vigur.
Lesbók: Árni Óla, sími 3045.
Auglýsingar: Árni Garðar Kristinsson.
Ritstjórn, auglýsingar og afgreiðsla:
Austurstræti 8. — Sími 1600.
Áskriftargjald kr. 20.00 á mánuði innanlands.
í lausasölu 1 krónu eintakið.
Nú verður sumvizku
Stolnnn Almennn bóknfélngs-
ins merkur menningnrviðburður
AÞJÓÐHÁTÍÐARDAGINN var
frá því skýrt í dagblöðum
höfuðborgarinnar að nýtt bóka-
útgáfufélag hefði verið stofnað
hér á landi. Ber það heitið Al-
menna bókafélagið. Formaður
stjórnar þess er Bjarni Benedikts
son menntamálaráðherra, en for-
maður útgáfuráðs þess er Gunn-
ar Gunnarsson rithöfundur. 1 |
í ávarpi, sem stjórn félagsins
hefur gefið út til þjóðarinnar er
komizt að orði á þessa leið um
tilgang þess og stefnu: j
„Almenna bókafélagið er
til þess stofnað að efla menn-
ingu þjóðarinnar með útgáfu
úrvalsrita í fræðum og skáld-
skap og veita mönnum kost á
að eignast þau með eins væg- j
um kjörum og unnt reynist.
Verður af því tilefni hafin
söfnun áskrifenda um land
ailt og er til þess ætlazt, að
fyrstu bækurnar geti borizt
félagsmönnum í hendur á önd-
verðum næsta vetri.“
Síðar í ávarpiriu er komizt að
orði á þessa leið: i
„Það er öllum mönnum vitan-
legt, að þjóð vorri er nú, að rof-
inni einangrun landsins og ný-
fengnu sjálfstæði, margur vandi
á höndum í menningarefnum, og
geta örlög hennar um langa
framtíð oltið á því, hversu til
tekst um stefnu hennar á næstu
árum. Fyrir því er henni fátt
mikilvægara en að gera sér
sanna og rétta grein fyrir kjör-
um sínum og öllum aðstæðum.
Auðsæ rök liggja að sama skapi
til þess, að félag vort mun í
bókavali sínu hafa umfram allt
það tvennt í huga að kynna ís-
lendingum andlegt líf og háttu
samtíðarinnar og glæða áhuga
þeirra og virðingu fyrir menn-
ingarerfðum sínum, sögu, þjóð-
erni og bókmenntum.'1
Það er mikils um vert, að
njóta yfirsýnar vitrustu og fær-
ustu manna á sviði bókmennta og
menningarmála yfirleitt þegar
ákvörðun er um það tekin, hvaða
rit, innlend eða erlend skuli út
gefin. Alkunnugt er, að mikill
fjöldi fánýtra bóka, sem ekkert
menningarlegt gildi hefur, er ár-
lega gefinn út, hér á landi, eins
og annars staðar. Almenna bóka-
féiagið mun ekki sinna slíkri
starfsemi. Það mun þvert á móti
reyna að stuðla að því, að ís-
lendingar eigi þess kost að efla
menningarþroska sinn og sjálfs-
virðingu með lestri þeirra bóka,
sem það gefur út.
Það er vissulega rétt, að
þessi litla þjóð stendur í dag
á vegamótum. Einangrun
lands hennar hefur verið rof-
in. Cm hava leika nú vindar
frá öllum h- :mshornum. Sterk
erlend áhrif gera vart við sig
á f jölmörgum sviðum þjóðlífs-
ins.
Að ýmsu getur þetta orðið
okkur til góðs. En það getur
einnig orðið íslenzku menn-
ingarlífi til tjóns og niður-
dreps, ef rangt er að farið.
Einmitt þess vegna er það
mikils virði, að andlegir leið-
togar þjóðarinnar bindist sam-
tökum um markvísa baráttu
fyrir vernd og þroska andlegs
sjálfstæðis hennar. I
Sú barátta á ekki að birtast í
þröngsýnni einangrunarstefnu í
menningarmálum. Kjarni henn- ’
ar hlýtur þvert á móti að verða
sá, að ltynna íslendingum það.
bezta og þroskavænlegasta úr
andlegu lífi áhnarra þjóða, um
leið og lögð er fullkomin rækt
við ávöxtun þessa menningar-
arfs, sem núlifandi kynslóð hlaut
í vöggugjöf frá forfeðrum sín-
um.
Til þess að Almenna bóka-
félagið geti rækt hið mikil-
| væga hlutverk sitt, þarf allur
almenningur í landinu að taka
vel undir boðskap þess. Sem
flestir þurfa að gerast áskrif-
i endur að bókum þess. Þess
' fleiri sem þeir verða þeim
| mun ódýrari verða bækurnar.
I Þetta nýja bókaútgáfufélag
i þarf að verða að almennum
þjóðarsamtökum. Þá mun það
gegna því hlutverki sínu með
! sæmd, að geta byggt upp
myndarlegt heimilisbókasafn
góðra og þroskandi bóka á
tugþúsundum heimila í land-
inu.
Emil Waiier og
embsfiisafcal hans
HÉR í blaðinu í dag gerir fyrr-
verandi sendiherra Tékka á ís-
landi og í Noregi, grein fyrir
þeirri ákvörðun sinni að segja af
sér sendiherraembætti nokkru
eftir að kommúnistar höfðu hrifs
að öll völd í sínar hendur í Tékkó
slóvakíu. Kemst Emil Walter m.
a. þannig að orði í grein sinni um
þetta efni:
„Þegar þjóðríki glatar sjálf-
stæði sínu, eins og raun varð á
um Tékkóslóvakíu 1948, og minni
hlutastjórn, andsnúin öllu lýð-
ræði, hrifsar völdin í sínar hend-
ur, hefur þjóðhollur stjórnarer-
indreki ekki aðeins heimild til —
heldur ber honum og skylda til
að neita öllu samstarfi við hina
nýju framandi stjórn".
Emil Walter segir síðan að sér
hafi síður en svo verið létt í
skapi er hann lét af sendiherra-
stöðu á íslandi. En gagnvart
sjálfum sér hafi hann ekki getað
heiðurs síns vegna verið fulltrúi
kommúnistastjórnarinnar í
Tékkóslóvakíu. Gagnvart íslandi
hafi hann af sömu ástæðum held-
ur ekki g’etað verið það.
Emil Walter er eins og fjöl-
mörgum íslendingum er kunnugt
gagnmerkur og ágætur maður,
sem unnið hefur íslandi mikið
gagn. Yfirgnæfandi meirihluti ís-
lenzku þjóðarinnar mun skilia þá
ákvörðun hans að láta af sendi-
herraembætti á íslandi og í
Noregi eftir að þjóð hans hafði
verið rænd frelsi og sjálfstæði af
fámennri ofbeldisklíku kommún-
ista. Einlægur og heiðarlegur
tékkneskur lýðræðissinni gat
ekki verið sannur fulltrúi tékk-
nesku þjóðarinnar út á við eftir
að hrein ofbeldisstjórn hafði
sölsað undir sig öll völd. í landinu.
Emil Walter tók því eðlilega
þann kost að segja af sér sendi-
herrastöðu. Hann eins og mikill
fjöldi frjálslyndra Tékka, verður
nú að dvelja fjarri heimalandi
sínu, þar sem svartasta einræði
ræður lögum og lofum.
En Emil Walter og þjóð
hans nýtur samúðar íslend-
inga og annara frjálsra þjóða.
Það eru aðeins kommúnist-
arnir, sem fagna afnámi frels-
isins í hinu tínga lýðveldi
þeirra Masaryks og Benesar.
ANÆSTUNNI geturðu átt von
á því, að ungur maður með
blað og blýant í hendi berji á
dyr hjá þér og fari ósköp hæ-
versklega á leit að mega heyra
álit þitt á því, hvort skipa eigi
gerðardóm í vinnudeilum, hvað
þér sýnist um framtíð Samein-
uðu þjóðanna, hvort þú hlustir
á útvarp og lesir blöð að stað-
aldri og hvaða tannkrem þú not-
ir að jafnaði.
En þú skalt ekki láta þér
bregða mjög í brún og skella
hurðinni á nef aumingja manns-
ins í fússi, því þetta er engin
venjuleg hnýsni, heldur mun
fyrirspyrjandinn vera ráðinn
rannsóknarmaður hjá hinni nýju
Gallup-skoðunarkönnunarstofn-
un, sem nú er verið að koma á
fót hér á landi. Og það er alveg
óhætt að svara fyrirspurnunum,
þótt um ólíklegustu efni séu,
hreinskilnislega og eftir beztu
vitund, vegna þess, að upplýsing-
ar þær, sem þú gefur, fer Gall-
upstofnunin með sem manns-
morð og skýrir aldrei að eilífu
frá, hverju þú hefir svarað.
★ MERK STOFNUN
Gallupstofnanirnar eru hin
merkustu fyrirtæki og er það
sannarlega ekki vonum fyrr að
þær hefja starfsemi sína hér á
landi. Þær eru kenndar við
stofnanda þeirra og upphafs-
brúts heyriiij
Gallupkönnun heldur fnnreíð sína í íslend
mann, Dr. Gallup, bandarískan • milli kosninga, og er það oft
vísindamann, sem kom fyrstur hagstætt fyrir stjórnendur og
fram með víðtækar skoðana- valdhafana að geta fylzt ná-
kannanir á vísindalegum grund- kvæmlega með því hver er vilji
velli. Var það árið 1934, er hann almennings í þeim málum, sem
stofnaði „The Institute of Public hæst ber hverju sinni og mest
Opinion" í heimalandi sínu. ! er rætt um. Vitneskju um þetta
Nú eru slíkar stofnanir starf- getur Gallupstofnunin gefið, og
andi sjálfstætt í flestum menn- það svo nákvæma, að reynslan
ingarlöndum heims, og á öllum hefir sýnt að sáralitlu skeikar.
Norðurlöndunum nema íslandi. I
Er hingað kominn forstjóri
norsku skrifstofunnar, Björn i
Balstad, til þess að vinna að'
undirbúningi stofnunarinnar og
★ LESTU YFIRLEITT
BLÖÐIN?
Er ætlunin að spyrja um
. , „ ýmis merk efni hér á landi í
framkvæma i samraðx við Hag- fyrstu atrennu m a um það
stofuna og flexrx islenzka aðila sem áður var nefnt hvort menn
fyrstu skoðanakannamrnar Gall- te]ja vexti of háa eða lá j
upstofnumn hefxr starfað i d (hér mun víst átt við hina
Noregx x 0 ar og gefxzt hxð bezta. I opinberu bankavexti), hvaða
Markmið stofnananna i tímarit bloð bækur menn
hverju land, er fyrst og lesa hve mikið hyaða t
fremst það, að komast að þv,; mál menn taU hvaða m fslend.
hvert almennmgsahtið er og -n hafi á öðrum
hvaða skoðun meirihluti þjoð-! p f
Könnuninni
þjóðum
arinnar hefir á einhverju sér
stöku málefni.
Oft er það svo, að álit al-
mennings kemur hvergi fram,
VeU ancli ólripar:
Um „Keflavíkurveginn“
FYRIR nokkru barst mér eftir-
farandi bréf frá Suðurnesja-
manni:
■ „Margir hafa undrazt yfir,
hvers Suðurnesjamenn eiga að
gjalda af hálfu þeirra manna,
sem um vegamál sjá. Suðurnesja-
vegurinn, eða hinn svokallaði
„Keflavíkurvegur" hefir verið
vanræktur hvað eðlilegt viðhald
snertir, um árabil. Þó hafa sézt
þar vegheflar við og við, en sú
I er raunin, að þeir hafa lítið að
skafa, þ. e. ofaníbu.rð vantar á
geysistórum köflum.
Um þennan veg fara daglega
þúsundir manna, sem dæmdar
eru til að hristast og skekjast til
í heilan klukkutíma stöðugt milli
heims og helju af ótta um, að bif-
reiðirnar tætist hreinlega í sund-
ur — svo hörð eru þau átök.
Hin fjárhagslega hlið
málsins.
MARGIR af þeim mönnum, sem
t.d. vinna á Keflavíkurflug-
velli og fara daglega til Reykja-
víkur á sínum eigin bifreiðum
eru hæfari til að rita greinarkorn
um þetta, þ. e. þeir þekkja hina
fjárhagslegu hlið málsins í sam-
Ibandi við útgerð bifreiðanna og
gífurlegan viðhaldskostnað, en
undirritaður þekkir aðeins hina
líkamlegu hlið ferðarinnar á
milli Reykjavíkur og Keflavíkur.
) Það hefir gengið manna í milli
undanfarin ár, að árið 1947 hafi
varnarliðið boðizt til að leggja
nýjan og breiðan veg á milli
Keflavíkur og Reykjavíkur, en
því boði hafi verið hafnað. Væri
gaman og fróðlegt að vita, hvort
hér er rétt með farið og hver var
orsökin til þess, að þessu tiiboði
var hafnað. — Með þökk fyrir
birtinguna, Suðurnesjamaður."
Fyrirspurn frá
Akureyri.
FRÁ Akureyri er mér skrifað
á þessa leið:
„Góði Velvakandi!
í sambandi við mynd, er birt-
ist í Morgunblaðinu á öftustu
síðu, föstudaginn 10. þ.m., sem
var ein úr myndaflokki, er tekin
var í útilegu á Fimmvörðuhálsi
um s.l. páska og birtist í Morg-
unblaðinu síðast í maí, langar
mig til að koma með smá fyrir-
spurn: Greiðir Morgunblaðið fyr-
ir myndir, sem þáð tekur til birt-
ingar? Ég undirritaður, sem tók
þessar umræddu myndir, hefi
ekki verið spurður, hvort ég gæfi
leyfi mitt til þessarar birtingar.
Ég veit til þess, að maður í
Reykjavík fékk leyfi til að taka
myndir eftir filmunni, en hafði
ekki mitt leyfi til þess að láta
myndirnar af hendi. — Vonast
eftir svari bráðlega.
V irðingarf yllst,
Óánægður áhugamaður."
J
Ekki á færi blaðsins.
Á, Morgunblaðið greiðir fyrir
myndir, sem það fær hjá ut-
anaðkomandi mönnum til birt-
ingar, 50—100 krónur eftir
ágæti myndanna. — Hinsvegar
vona ég, að bréfritara mínum,
hinum óánægða áhugamanni sé
Ijóst, að það er ekki á færi blaðs-
ins að vita hvernig myndir þær,
sem því kunna að berast frá Pétri
og Páli eru fengnar, hvort þær
eru teknar af þeim hinum sama,
sem afhendir þær, eða hvort hér
er um einhverskonar milliliða-
viðskipti að ræða frá hans hálfu.
Fyndist mér réttast og eðlilegast,
að áhugamaðurinn snéri sér beint
til viðkomandi manns, sem lét
myndirnar til birtingar, að hon-
um forspurðum og reyndi þannig
að fá hlut sinn réttan.
Annars er það ekki venja blaðs
ins að greiða nema einu sinni
fyrir birtingarrétt á ljósmyndum,
enda þótt þær birtist oftar í blað-
inu.
Vlerkið, sem
landið.
verður þannig
háttað, að landinu verður skipt
[í nokkur svæði og síðan dregin
út nöfn allmargra af kosninga-
bærum mönnum í hverju héraði.
Þannig fæst þverskurður af
þjóðinni, og er tilviljunin ein
látin þannig ráða því, til hverra
verður leitað. Mun í fyrstu verða
leitað til um 1.000 manna og
kvenna víðsvegar um landið.
Balstad lætur þess getið, að
mjög auðvelt sé að koma skoð-
anakönnunum á hérlendis sökum
þess hve nákvæmar upplýsingar
Hagstofan hafi getað gefið stofn-
uninni og mun það helzt hinu
nýja manntali að þakka.
★ MENN SEGJA SATT
Við spyrjum Balstad að
því, hvort reynslan hafi verið
sú í öðrum löndum, að menn
segi hreinskilnislega skoðun
sína og veiti sannar og réttar
upplýsingar. Kveður hann það
eindregið vera, jafnvel um
feimnismálin og ber ekki á nein-
um undandrætti eða ósannsögli,
enda er með öll svörin farið sem
algjört trúnaðarmál og heildar-
niðurstaðan ein kunnug gjör.
Hefir niðurstaðan jafnvel orðið
svo nákvæm í Noregi, að stofn-
unin þar hefir getað spáð fyrir
um úrslit þingkosninganna, svo
að ekki skeikaði nema 0.6% á
niðurstöðunni. Miklu meiru hef-
ir skeikað aftur á móti í Banda-
rikjunum, en þar eru aðstæður
allar verri til rannsóknanna en
á Norðurlöndum. í Bandaríkj-
unum og Englandi er kosninga-
spáin gjörð heyrum kunn fyrir
kosningarnar sjálfar, en í Noregi
hafa stjórnmálaflokkarnir farið
fram á, að henni sé haldið
leyndri og þeim einum tilkynnt
hún. Er það til þess gert, að
kosningaspáin hafi ekki áhrif á
úrslit kosninganna, og mun það
þykja skynsamleg ráðstöfun.
★ MARKAÐS RANNSÓKN
Auk þess að komast að því,
hvað almenningur hugsar og
heldur um nær alla skapaða hluti
á himni og jörðu, framkvæmir
Gallupstofnunin einnig markaðs
rannsóknir fyrir kaupsýslumenn
og fyrirtæki, og er sú starfsemi
stofnunarinnar ekki ómerkur
þáttur. Geta kaupsýslumenn og
aðrir beint spurningum t. d. um
það hvaða fólk kaupi vöruna,
hvernig hún líki, hvað sé að-
finnsluvert o. s. frv. og er það
vitaskuld mikilvæg leiðbeining
fyrir framleiðandann og söiu-
manninn. Slík rannsókn er fram
kvæmd fyrir hvern sem er gegn
nokkru gjaldi og eru þær tekjur
rekstursfé stofnunarxnnar að
mestu.
Björn Balstad tók það sérstak-
lega fram, sem "étt mun vera,
- bls. 12