Morgunblaðið - 21.06.1955, Page 9

Þriðjudagur 21. júm 1355
MORGVJSBLAÐIÐ

ylting er andstœða
Fyrrvcrendi sendslierra Tékka é íslandi
svarar H. K. Laxness:
íslenzkrar sögu
Merkasti atburður í sögu ís-
lendinga, næst stofnun og endur-
reisn lýðveldis, er kristnitaka á
Alþingi árið eitt þúsund.
Um þær mundir voru aðrar
þjóðir ýmsar önnum kafnar við
það að koma á hjá sér kristnum
sið með blóðugum brandi, orr-
ustum og aftökum. Það var hin
sérkennilega aðferð þeirrar ald-
ar, að kærleik kristindómsins,
mildi hans og miskunn, var
þröngvað upp á fólkið með vald-
boði og ofbeldi.
Og því spyrja menn: Hvernig
mátti það verða, á þessum grimmi
legu og miskunnarlausu tímum
víkinganna, að slíka gjörbylting
um trúarbrögð væri unnt að
ákveða með ályktun á löggjafar-
samkomu? Hvernig mátti það
ske, að hin heiðnu goð, Óðinn,
Þór og þeirra goðboma ætt, væru
einfaldlega borin atkvæðum og
Kristur kosinn?
KRISTNITAKAN
Á ÞINGVELLI
Slíkur atburður gat hvergi
gerzt nema þar sem þroski fólks-
ins var meiri en almennt er. Og
sögur herma betur en dæmi eru
til annarsstaðar, á hvern veg þess
ir atburðir gerðust.
Næstu árin á undan hafði
kristniboð verið rekið af kappi
hér á landi. Kristin trú hafði
breiðst út ört, einkum meðal al-
þýðu manna, og þegar líður að
þingi árið þúsund, var sýnt, að
til mikilla tíðinda myndi draga.
Heiðnir menn og kristnir söfn-
uðu báðir liði sem ákafast og
riðu til Alþingis með alvæpni.
Lá við, að fylkingum lysti saman
á fyrsta degi. En friðsamir menn
gátu afstýrt því imi sinn. Þegar
sól ljómaði á Þingvöll sunnu-
daginn 23. júní árið 1000, söfn-
uðust kristnir menn saman til að
hlýða messu. Það var hin fyrsta
kristna messa, er sungin var á
Þingvelli, helgistað hins heiðna
goðavalds. Að lokixmi messu
gengu kristnir menn í fylkingu
til Lögbergs með 7 presta
skrýdda, reykelsisker og krossa.
En hinn heiðni flokkur var þar
íyrir. Ofstopamenn voru í liði
beggja, en eigi sló í bardaga. Þó
sögðu flokkarnir sig úr lögum
hvorir við aðra.
Þá var lögsögumaður Þorgeir
Ljósvetningagoði. Hann var heið-
innar trúar. Kristnum mönnum
var slík alvara að fylgja fram
kristnum sið, að þeir kusu sér
annan lögsögumann, Hall af Síðu.
Hallur var vitur maður og góð-
EæSa Gimiiars Tlioroddsen bcrgarstj.
17. iúní
Gunnar Thoroddsen borgarstjóri
gjarn og leitaði þegar samninga
við Þorgeir. Samdist svo um, að
Þorgeir, hinn heiðni goði, skyldi
upp segja lög fyrir alla. Þorgeir
gekk til búðar sinnar og breiddi
feld yfir höfuð sér. Lá hann þann
dag ailah og nóttina eftir og
mælti ekki orð. Hann vissi, að
velferð lands og þjóðar, friður,
farsæld og framtíð íslands, gat
oltið á þeim úrskurði, er hann
skyldi upp kveða.
Daginn eftir, 24. júní, settist
I Þorgeir upp og stefndi mönnum
i til Lögbergs. Þar flutti hann
i ræðu mikla. Hann kvað hag
manna komið í ónýtt efni, ef
menn skyldu eigi hafa allir ein
lög á landi hér. Mér þykir ráð,
j sagði Þorgeir, að vér miðlum mál,
svo að hvorir tveggja hafi nokk-
uð til sín's máls, og höfum allir
ein lög og einn sið. Það mun
verða satt, er vér slítum í sund-
ur lögin, að vér munum slíta og
friðinn.
Kom hann svo máli sínu, að
hvorir tvegg'ja játtu því að allir
skyldu ein \ög hafa, þau er hann
myndi upp segja. Þá sagði Þor-
geir upp þau lög, að allir menn
skyldu kristnir vera og skírn
taka.
FRIBUR OG SÁTT
Fyrir þá sök rifja ég upp þessa
sögu nú, að í minum augum er
hún merkust íslendingasagna og
um ieið iærdomsríkust uxn alla j
frarnt ð. Hún er fvrir þá sök
ríkust að lærdómi, að friður og
sátt skal jafnan bera ofurliði
sundrung og iliindi.
Friðsöm lausn, heilbrigð þró-
un er inntak þessarar sögu, ekki
bylting, lögleysur, skeggöld,
skálmöld. Þróun og bylting hafa
skipzt á í sögu mannkynsins. Þótt
fiestir vitmenn veraldar hafi tal-
ið fiiðsamlega þróun farsælli en
blóðuga byltingu og algera um- '
turnun, þá hefur alloft farið svo,
að þjóðfélagi hefur verið bylt
um svo miskunnarlaust, að allt,
sem upp vissi áður, sneri niður
l nú. Vafalaust mun sagan sanna,
að sumar gerbyitingar hafi verið
söguleg nauðsyn. Flestir nefna
þar til frönsku stjórnbyltinguna
í lok 18. aldar og rússnesku bylt-
inguna 1917. En um leið líta of-
stækislausir menn svo á, að
hörmuleg grimmd hafi ráðið um
of í framkvæmd þessara byltinga.
Með lögum skal land byggja,
en eigi með ólögum eyða. Þessar
eru stoðir hins íslenzka stjórn-
skipulags. Þær stoðir mega aldrei
bresta. Ef einhverri stétt, ein-
hverjum hagsmunahópi manna
þykir sinn hlutur rýr eða fyrir
borð borinn, verður að sækja
þann rétt með rökum og á grund-
velli laga, en ekki ofbeldis. Ef
hagsmunabarátta leiðist út á þær
villigötur, að beitt sé lögleysum
og ofbeldisaðgerðum, þá er rétt-
arríkinu stefnt í voða. Og ef yfir-
gangur og gripdeildir eiga að
vera samningsmál, þá er langt
horfið frá réttarríki, — þá er
grundvelli undan því kippt.
Þróun er lögmál íslenzkrar
sögu, bylting er andstæða henn- |
ar. Þróun hefur verið, er og
mun verða einkenni hinnar ís- j
lenzku þjóðar. Á grunni hins
gamla byggjum vér nýtt. Vér
notum það bezta úr fortíð. Hið
mikla geymir minningin, en
mylsna og smælkið fer, segir
Fornólfur. |
Þróun og friður, bað skulu vera
leiðarstjörnur. i
Vér deilum um stjórnmála-
skoðanir, um skiftingu arðsins,
um kaup og kjör, um trú og vís-
indi, um andúð og samúð En
eigum vér ekki íslendingar að
Framh. á bls. 12
ég stæði nú í sömu sporum,
mundi ég gera \á sama
Eftir Emil Walter
Uppsölum, 2. júní.
Heiðraði ritstjóri. j
ÞAR SEM ég get ekki náð sam-
bandi við hr. Halldór Kiljan Lax-
ness, rithöfund, og beðið hann
sjálfan fyrir leiðréttingu um mig
í marzhefti Tímarits Máls og
menningar (1955) langar mig að
biðja yður fyrir leiðréttingu
mína.
Stúdenfar frá Verzlunarskólanum
Átján stúdentar voru brautskráðir frá Verzlunarskóla íslands 16. júnt, og birtist hér mynd af þeim.
— Aftari röð, talið frá vinstri: Kristinn Hallgrimsson, Helgi Jónsson, Örn Erlendsson, Þor-
steinn Magnússon, Grétar Haraldsson, Guðmundur Pálsson, Jóhann Ragnarsson, Gunnar Dyrset,
Árni Bjarnason, Árni Finnsson, Eyjólfur Björgvinsson og Svavar Árnason. — Fremri röð: Stein-
unn Yngvadóttir, Sigríður Guðjónsdóttir, Anna TUoroddsen, Jón Gíslason, skólastjóri, Dóra Haf-
steinsdóttir, Anna Tryggvadóttir og Sigrún Tryggvadóttir. (Ljósm. Guðm. Hannesson).
Emil Walter, sendiherra Tékka
á íslandi.
• DR. EMIL WALTER, fyrr
verandi sendiheira Tékka
á íslandi og Noregi, hefur um
tugi ára lagt stund á norræn
fræði og bókmenntir og hlotið
mikla viðurkenningu fyrir á
Norðurlöndum. Hefir hann t.
d. verið gerður að heiðurs-
doktor við háskólann í Upp-
sölum, m. a. fyrir hinar miklu
þýðingar sínar. •— Dr. Walter
hefir snarað þremur íslend-
ingasögum á tékknesku, Lax-
dælu, Eyrbyggju og Gísla
sögu Súrssonar; þá hefir hann
og þýtt Snorra-Eddu og Völu-
spá á móðurtungu sína. — ís-
lenzk fræði hafa, eins og af
þessu má sjá, gripið hug hans
fanginn, og má bæta því við,
að doktorsritgerð hans fjallar
um samanburð á fornum skáld
skap Tékka og íslendinga.
• En dr. Walter hefir og
stuðlað að því, að landar hans
gætu kvnnzt nýrri bókmennt-
um Norðurlanda. Hefir hann
m. a. þýtt mikið af skáldverk-
um Selmu Lagerlöf og enn-
fremur verk eftir Johannes V.
Jensen, Sigrid Undset og Ham
sun.
Þegar kommúnistar hrifsuðu
til sín völdin í heimalandi
hans, var hann sendiherra
þjóðar sinnar í Noregi og ís-
landi, en sagði því lausu,
treysti sér ekki til að ganga
erinda kommúnistastjórnar-
innar. — í þessu bréfi, sem
er svar til H.K. Laxness, gerir
hann grein fyrir því, hvers
vegna hann lét sendiherraem-
bættið sigla sipn sjó.
Sjá einnig ritstjórnargrein í
blaðinu í dag.
ÞAÐ er síður en svo, að ég haíl
tekið ákvörðun um að segjn-
af mér sendiherraembætti Tékkó ■
slóvakíu á íslandi og Noregi eft
ir augnabliks umhugsun og ai"
fljótfærni. Hafði ég þvert á móti
íhugað málið vandlega og vissi
fullvel, hvað ég gerði. Og ef ég
stæði nú í sömu sporum, mundl
ég gera nákvæmlega ið sama, —
eftir að þjóð mín hefur þurft að
líða 7 löng og erfið niðurlæging
arár; og framtíð mín óvissari en
þegar ég steig ið örlagaríka spor.
Það var einmitt af pólitískum
ástæðum, sem ég sagði embætt-
inu lausu. Það voru mótmæli mín
vegna valdaránsins í Tékkósló-
vakíu, borin fram í áheyrn all:i
heimsins.
* ÞEGAR SKYLDAN
KALLAR
Ég fæ ekki betur séð er»
stjórnarerindreka sé heimilt a(T
taka pólitískar ákvarðanir. Jafn-
vel þótt það sé skoðun mín, að
æskilegt sé, að stjórna>rerindrek i
sé lítt flokksbundinn og geti ai'
þeim sökuin verið fulltrúi allrai
þjóðarinnar, leyfist honum engn
að síður, eins og öðrum þjóðfélags
þegnum, að hafa sínar eigin póli-
tísku skoðanir. Auðvitað verður
hann að túlka af einlægni utan-
ríkisstefnu þjóðar sinnar, — en
því aðeins að í landi hans þróist
lýðræðið óhindrað. Ég á hér auð-
vitað við „lýðræði ‘ í okkar vest-
ræna skilningi, og Tékkóslóvakía
var i hópi vestrænu lýðræðisríkj-
anna til 1948. Þegar þjóðrikíi
glatar sjálfstæði sínu, eins og'
raun varð á um Tékkóslóvakíi
1948, og minnihluta stjórn, and-
snúin öllu lýðræði, hrifsar völdin.
í sínar hendur, hefur þjóðhollur
stjórnarerindreki ekki aðeins
heimild til — heldur ber honum
og skylda til að neita öllu sam-
starfi við ina nýju framandi
stjórn.
* KOMMÚNISMI —
OG HEÍBUR
LÝÐRÆDISSINNANS
Mér var síður en svo létt i
skapi, er ég lét af sendiherra
embættinu á íslandi, enda hafði
ég þráð þá stöðu allt mitt líf. En
gagnvart sjálfum mér gat ég
ekki, heiðurs míns vegna, verið
fulltrúi kommúnistastjórnar
Tékkóslóvakíu. Gagnvart Íslandí
gat ég það ekki heldur, af sömir
ástæðum.
* TÉKKÓSLÓVAKÍA —
INAR „STÓRU FANGA-
BÚÐIR“
Ég efast ekki um, að margir
þeirra, sem Laxnes hitti í Tékko-
slóvakíu minnist mín með hly-
hug. Af ótal réfsingum
í þessum stóru „fangabúðum“ ti»
sú refsing einna þolanlegust af
sitja áfram í sínum gömlu ráðu-
neytisembættum. En hvað getur
þetta fólk svo sem vitað um mig
og afsögn mína? Ég hef ekki ver-
ið í tengslum við neinn þessara
manna síðan harmleikurinn
hófst, enda skilur okkur að
þungt járntjald, sem enginn
okkar kemst í gegnum.
- ★ -
SEGJUM, að ég hafi sagt em-
bætti minu lausu af duttlungum
einum saman — og iðrist þess nú
sárlega? Hví ekki að sætta sig
við örlög þjóðar sinnar? Er ekki
nauðsynlegí að vera raunhyggju-
maður og taka því, sem að hönd-
um ber? — Menn fullyrða hvort
sem er, að engra breytinga sé að
vænta á stjórn Tékkóslóvakíu.
Framh. á bls. 12