Morgunblaðið - 30.06.1955, Blaðsíða 10

26
MORGVNBLAtiíÐ
Fimmtudagur 30. júní 1955
{ ---------
NJÁLA OG HÖFUNDUR H
Þ
EGAR ég var á ferð í Reykja- •
vík í desember s.l. varð mér
að vanda tíðförullt >' bókabúðirn-
eítii Heiga
Horaidsson, Hrefnkelsstöðaa
ar. Mér finnst það alltaf girni-
legt tii fróðleiks, að sjá það sem
út er gefið, enda verð ég að ann-
ást innkaup fyrir lestrarfélag
Sveitarinnar ár hvert, um það
leyti ársins. Nógu var iir að velja
í þetta sinn eins og oft áður, og
all eigulegt eftir því sem séð
varð.
Það var nú lítill vandi að velja
fýrir lestrarfélagið, að því leyti
að ég mátti eyða það miklu, að
hsegt var að kaupa allt það sem
hUgurinn girntist mest. Nú er ég
alltaf vanur, að gefa sjálfum mér
eina bók, t.il þess að lesa um
jóiin, og þá kom nú vandinn, að
velja það bezta, sem vöi var á.
Ég hefi stundum mátt bíta í það
súra epli, að kaupa í góðri trú
nýja bók eftir þekkt skáld, og
kjósa svo helzt að henda þeim að
lestri loknum, því mér fannst þær
varla húsum hæfar.
í haust varð mér löngum star-
sýnt á eina bók, hún var dökk á
brún og brá og alira bóka bezt
á sig komin.
Þetta var fornritaútgáfan af
Njálu, sem Dr. Einar Ól. Sveins-
son hefir séð um útgáfuna á. Dýr
þótti mér hún nokkuð, þegar mið-
áð var við það, að ég átti tvær
útgáfur af Njálu fyrir. Svo býst
ég við að ég hafi ráð með að
botna allar snjöllustu setningar í
Njálu, ef ég heyri upphafið á
þeim. Þessi bók gæti þá ekki
spillt jólahelginni, þaðvar öruggt.
Afi minn hafði það fyrir fasta
yenju að lesa Njálu hátt fyrir
fólkið einu sinni á vetri hverjum,
og þá var ekki meira fyrir mig
að eiga þrjár útgáfur af henni,
svo ég keypti gripinn og hefi ég
aldrei gert betri bókakaup.
, Auðvitað var það fyrst og
fremst formálinn eftir dr. Einar
Ól. Sveinsson, sem mig langaði
tij að sjá, og þar varð ég ekki
fyrir vonbrigðum. Það er ósvikin
ngutn að lesa hann, og það alveg
jafnt fyrir því, þó að ég sé hon-
um ósammála í veigamiklum
atriðum.
:Ég vil ráða öllum unnendum
Njálu til þess, að ná sér í hann
jáfnframt því sem ég þakka höf-
undinum fyrir hann, og allar
ánægjustundirnar þegar hann
héfir lesið Njálu í útvarpið.
• Skildi nokkursstaðar í veröld-
ihni hafa verið gefin út vinsælli
bók en Njáia, þar sem stíllinn
ér svo áíengur, að enginn sæmi-
légur bókamaður getur opnað
þessa bók nema lesa kafla hvar
sem bókin er opnuð
Ég æíla nú að beina þeirri til-
lö'gu til útvarpsráðs, og þá fvrst
og fremst til útvarpsstjóra,
ihannsins sem er mestur að mál-
s'rlilld og orðfimi, eins og Snorri
sagði um Braga — og vill áreið-
áhlega kenna þjóð sinni orðsins
list gegnum útvarpið. Vill hann
ijú ekki taka upp háttu afa míns,
og lesa Njálu fyrír fólkið á hverj-
um vetri, lesa hana á hverju
kéöldí alla föstuna á undan sálm-
öm Hallgríms. Bezt væri svo. að
lata fólkið fasta þurrt alla Ianga-
föstu eins og Kjartan Ólafsson
gerði fyrstur manna hér á landi,
hg hafa ekkert annað en þetta í
utvarpinu á föstunni. Ef það er
satt, sem fræðimenn segja, að
fleiri menn deyi í heiminum af
pfáti en sulti, þá er það eklri síð-
ur víst, að íslenzka þjóðin hefir
nú álvarlega kveisu af andlegu
ofáti.
Þó má engion taka orð mín svo,
oð ég telji útvarpið bera óæti á
borð fyrir þjóðina, því það sem
af’ er þessum vetri hefir það ver-
hvað bezt, að rnínum dómi
síoan ég fór að hlusta á útvarp.
Þjóðin hefði samt gott af því.
að lifa á eintómu góðmeti nokkr
ar vikur á ári hverju. Þá væri
lika þessum tveimur perlum ís-
lenzkrar orðlistar verðugur sómi
sýndur.
Hallgrímssálmar og Njála hafa
í samemingu myndað þann vígða
þátt í eigu íslendinga sem tröllin
hafa aldrei unnið á, og verið sú
heiiaga glóð, sem þjóðin hefir
ornað sér við um aldir.
Væri þessi háttur upptekinn,
sem ég hefi nefnt, þá verður líka
Heimdallur hinn hvíti ás, að ann-
ast betur Njálu. Með öðrum orð-
um dr. Einar Ól. Sveinsson, þó
hann hafi ekki gjallarhorn svo
heyrist um heim allan, þá á hann
það tungutak þegar höfundur
Njálu leggur honum orð í munn,
að íslendingar allir frá fjöru til
fjaila leggja við hlustirnar.
Þetta var nú rabb um við og
drevf um Njálu, og þá komum við
að aðalefni þessa erindis.
Eí sú spurning væri lögð fyrir
mig hver hefði veitt íslendingum
flestar ánægjustundir frá því, að
sögur hcfust, þá mundi ég óhikað
svara, að það er sá, sem skrifaði
Njálu. Hver er hann svo þessi
mikli velgerðamaður þjóðarinn-
ar og meistari í orðsins list?
Þannig hafa margir spurt og líka
margir gert tilraun til þess að
svara.
Höfundar Njálu eru orðnir
margir, en þó eru allir á einu
máli um það, að aðeins einn sé
aðalmeistarinn, sem stjórnað hef
ir verkinu og það er lika það eina
sem menn eru á einu máli um,
enda mun það rétt vera.
Dr. Einar Ól. Sveinsson ver
löngum kafla af formálanum til
þess að ræða um höfundinn, og
er þar margt spaklega sagt og
óefað rétt. Þó verður sá endir á,
að við vitum ekki meir en áður
um það hver hann er. Hvernig
má þetta ske, að þessi meistari
hafi falið sig svo gjörsamlega að
engin spor sjást eftir hann, því
ekki er það trúlegt, að hann hafi
gert sér neitt far um að felast.
Ég er einn af þeim, sem hefi
árum saman brotið heilann um
þessa gátu, og látið mina skoðun
í Ijósi á prenti. En ég hefi alla
lærðu mennina á móti mér, og
þá er leikur sá ójafn.
Ég veit að hlustcndum fynnst
það fyrn mikil, að búandi karl
geri sig svo digran, að ætla sér í
eftirieit á þau heiðarlönd Njálu,
sem annar eins maður og dr. Ein-
ar Ól. Sveinsson hefir gengið ára-
tugum saman, og ekkert fundið.
Öld ævintýranna er líka löngu
liðin, þegar það var karlssonur-
inn og karlsdóttirin úr koti, sem
reyndust þrautseigust að leita
uppi kóngabörnin, sem voru týnd
og trölium gefin.
En sökum þess, að ég er alvan-
ur því að hneyksla fólk og alveg
hættur að muna eftir sögunni um
myllusteininn, þá lagði ég nú af
stað. Ég var einu sinni nokkuð
vanur eftirleitarmaður og sá er
háttur þeirra að hugsa ekki mest
um það, að horfa sem lengst út
í bláinn, heldur eru þeir með
nefið niður í jörðinni til þess, að
gæta að förum, og eftir þeirri
leið hefir margt fundizt.
Því sió alit í einu niður í huga
mínum, hvort ekki mætti íara
þessa leið í leit að höfundi Njálu.
Hún er auðvitað i mesta máta ó-
vísindaleg, en mér finnst það ó-
trúiegt, að höfundurinn væri svo
léttstigur, að hann léti ekkert
spor eftir sig alla bókina á enda.
Ég er nú nýkominn úr þessari
eftirleit um þennan aldar gamla
harðspora sögunnar og þar sem
rnér finnst allsterkar líkur fyrir
því, að ég hafi fundið spor eftir
höfundinn, þá ætla ég að gerast
svo djarfur að lofa hlustendum
að heyra hvað ég fann.
Það var eitt sinn lesið i út-
varpið sagan af fyrstu eftirleit-
inni rninni, að mér forspurðum,
og er þá bezt að menn heyri af
þeirri, sem áreiðanlega verður sú
síðasta.
Nú verð ég að biðja hlustendur
að koma með mér í huganum eft-
ir heiðum Njálu. Ég skal skipa
i leitir og fletta upp þar sem við
á, því mér er leiðin kunn orðin.
Við byrjum á því að athuga,
hvernig höfundur kynnir . per-
sónur sögunnar til að byrja með.
Allir muna hvernig Njála byrjar,
svo það er bezt að gera það til
tilöreytingar að býrja eins og sr.
Guðm. Torfason byrjaði þegar
hann fór að kveða rímur út af
Njálu og það er svona:
Mörður gígja maður var
mundar þakihn fjöllum
sonur rauða Sighvatar
sat á Rangárvöllum.
Sá var rauða Sighvatar
sonur hnigin elli
bjó að auði bóndinn þar
bærinn hét að Velli.'
Næst víkur sögunni vestur til
Breiðafjarðardala, Höskuldur
Dala-Kollsson bjó á Höskulds-
stöðum í Laxárdal. Hrútur bróð-
ir hans bjó á Hrútsstöðum.
Næst kemur svo Þorvaldur
Ósvifsson, hann bjó út á Meðal-
fellsströnd undir Felli og víðar.
Maður er nefndur Svanur,
har.n bjó í Bjarnarfirði á bæ
þeim, er heitir á Svanshóli. það
er norður frá Steingrímsfirði.
Allir þessir menn eru þannig
kynntir, að útlit er fyrir, að þeir
séu í nokkurri fjarlægð frá höf-
undinum.
13. kafli sögunnar byrjar svo
þannig. Bræður þrír eru nefndir
til sögunnar, hét einn Þórarinn,
annar Ragi, þriðji Glúmur, Þór-
arinn bjó að Varmalæk. Hérna
skulum við stinga við fótum, og
litast um því að hérna mótar fyr-
ir spori eftir höfundinn.
Hvað veldur að hann segir að-
eins: Hann bjó að Varmalæk, en
nefnir ekki að þetta sé í Borgar-
firði, hann þverbrýtur þá reglu,
sem hann heíir haldið til þessa,
að nefna alltaf sveitina með, og
hann gerir annáð, sem honum
verður ekki á, honum fatast frá-
sagnarlistin.
Það er skilyrðislaust skylda, að
geta þess að Varmilækur er í
Borgarfirði, þar sem það er í
fyrsta skipti sem höfundur kem-
ur í Borgarfjörð.
Hefði næsti kafli á undan gerzt
í Borgarfirði, gat þetta staðist, en
hann gerðist vestur í Laxárdal
og eftir öllu að dæma er Varmi-
lækur þar.
Hvernig stendur nú á þessu, að
höfundurinn hleypur svona út
undan sér í fyrsta skipti sem
hann kemur í Borgarfjörð. Ég
finn ekki nema eina skýringu,
hann flaskar á þeirri málvenju
að nefna ekki sveitina þegar bær-
inn er í nágrenni. Með öðrum orð
um, við erum komin í örskota-
helgi við höfundinn, hann er á
næstu grösum og ef svo er, þá
hlýtur hann að eiga fleiri spor
hérna nálægt.
Svo kemur þessi stutta setning
í Njáiu: Þeir bræður áttu suður
Engey og Laugarnes. Þá vitum
við það, að Engey og Laugarnes
er í suður frá höfundi Njálu.
Þetta er engin tilviljun, því síðar
í sögunni segir: Hallgerður fór
suður á Laugarnes.
Nú mega fræðimennimir fara
að horfa í kringum sig, því mað-
urinn sem þeir hafa mest leitað
að, er í norður frá Engey og
Laugarnesi. Við höfum gert
samskonar uppgötvun og Bakka-
bræður sálugu, botninn er upp í
Borgarfirði.
Nú er Borgarfjörður stórt hér-
að og afdalir margir. Til þess ao
gefa hugmynd um hvar á að
leita, þá gef ég höfundi Njálu
orðið:
Það var eitthvert haust, að
heimtur voru illar á fé manna,
og var Glúmi vant margra gelö-
inga. Þá mælti Glúmur við Þjóst-
ólf: „Gakk þú á fjall með hús-
körlum mínum, og vitið ef þið
finnað nokkuð af sauðum“.
„Ekki eru mér fjárleitir hentar“,
ságði Þjóstólfur, „enda er það ær
ið eitt til, að ég vil ekki ganga í
spor þrælum þínum, og far þú
sjálfur og mun ég þá fara með
þér“. Glúmur kvaddi menn til
ferðar með sér, en Þjósíólfur
bjóst og fór með Glúmi. Þeir fóru
upp Reykjadal hinn syðra og svo
upp hjá Baugagili, og upp til
Þverfells og skiptu þar liðinu, og
fóru sumir í Skorradalsleit, en
suma sendi hann suður til Súlna
og fundu þeir allir fjölda fjár.
Og þar kom að þeir voru séi
Glúmur og Þjóstólfur. Þeir gengu
suður frá Þverfelli og fundu þar
sauði skjarra, og eltu sunnan að
fjallinu, kómust sauðirnir upp á
fjallið fyrir þeim. Ámælti þá
hver öðrum og mælti Þjóstólfur
við Gúm, að hann hefði til einsk-
is afl, nema brölta á maga Hall-
gerðar. Glúmur mælti: „Án er
illt gengi, nema heiman hafi og
skal taka hæðiyrði af þér, þar
sem þú ert þræll fastur á fót-
um“. Þjóstólfur mælti: „Það skalt
þú eiga til að segja, að ég er eigi
þræll, því ég skal hvergi undan
þér láta."
Þá reiddist Glúmur og hjó til
hans með handsaxi, en hann brá
við öxi sinni og kom í fetann og
beit í ofan um tvo fingur, Þjóst-
ólfur hjó þegar á móti með öx-
inni, og kom á öxlina og tók í
sundur axlarbeinið og viðbeinið,
og blæddi inn úr sárinu. Glúmur
greip til Þjóstólfs annarri hendi
svo fast, að hann íéll við, Glúm-
ur mátti eigi halda, því dauðinn
fór á hann. Þjóstólfur huldi hræ
hans.
Þannig lauk þessari sögulegu
eftirleit sem sagt er frá í Njálu.
Þó að Braga Sigurjónssyni sæist
yfir, að láta þessa eftirleit í bæk-
urnar Göngur og réttir, hefir víst
aldrei verið farin afdrifaríkari
eftirleit á landi hér, því hún varð
báðum mönnunum að hana.
Menn muna það, að illmennið
Þjóstólfur reyndi aðeins einu
sinni vopn að manni eftir þetta,
en sá maður brazt skjótt undan
högginu og laust vinstri hendi
utan á hlýr öxinni svo hart, að
öxin hraut úr hendi Þjóstólfi.
Hrúíur Herjólfsson var kominn
í spilið og lét skammt stórra
höggva á millL
Hvar haldið þið hlustendur
góðir, að sá maður hafi búið, sem
skipaði í leitir í þessari eftirleit?
Hefði Þorvarður Þórarinsson
frá Valþjófsstað verið líklegur til
þess, eða Þórsteinn Skeggjason
í Skógum austur, sem báðir hafa
verið nefndir sem höfundar
Njálu. Ég held að við .þurfum
ekki að gera því skóna, að þeir
hafi verið með í þeirri ferð, og
það af þeirri einföldu ástæðu, að
þeir höfðu engan möguleika til
þess.
Að láta sér detta það í hug, er
jafn fráleitt og halda því fram,
að Bragi Sigurjónsson hefði skrif
að bækurnar Göngur og réttir, á
skriístofu sinni norður á Akur-
eyri.
Ég held að það sé ekki sérlega
djörf ályktun að halda því fram,
að þetta hefði enginn getað nema
Borgfirðingur og helzt úr öðrum
hvorum Reykjadalnum. Því sag-
an ber það með sér, að til forna
hafa þeir verið tveir. Þar sem
menn Glúms fóru upp hinn syðri
Reykjadal. Það eru auðvitað dal-
irnir sem nú eru kenndir við höf-
uðbólin Lund og Reykholt. Svo
er aðeins síðasta sporið eftir, sem
sýnir hvað höfundur Njálu er ná
kunnugur í dölúm Borgarfjarðar
og fær hann þá orðið:
Þeir bræður riðu af þingi vest-
ur til Reykjadals Höskuldur og
Hrútur, og gistu að Lundi, þar
bjó Þjóstólfur son Bjarnar gull-
bera. Þjóstólfur bóndi sat á með-
al þeirra Höskulds og Hrúts, en
sveínar tveir léku á gólfinu. Það
voru veizlusveinar Þjóstólfs, og
lék mær ein hjá þeim. Þeir voru
málgir mjög, því að þeir voru
óvitrir. Annar mælti: „Ég skal
þéi Mörður vera og stefna þér
af konunni, og finna það til for-
áttu, að þú hefir ekki sorðið
hana.“ Annar svaraði: „Ég skal
þér Hrútur vera, tel ég þig af
allri fjárheimtunni, ef þú þorir
eigi að berjast við mig.“ Þetta
mæitu þeir nokkrum sinnum, þá
gerðist hlátur mikill af heima-
mönnum. Þá reiddist Höskuldur
og iaust sveininn með sprota,
þann er Mörður nefndist, en
sprotinn kom í andlitið og sprakk
fyrír. Höskuldur mælti við svein
inn: „Verð úti og drag engan
spott að oss“. Hrútur mælti:
„Gakk hingað til mín“. Sveinn-
inn gerði svo, Hrútur dróg fing-
ui-gull af hendi sér og gaf hon-
um ög mælti: „Far á braut og
leita á engan mann síðan.“ Sveinn
inn fór í braut og mælti: „Þínum
drengskap skal ég við bregða æ
síðan.“ Af þessu fékk Hrútur gott
orð.
Siðan fóru þeir vestur heim, og
er nú lokið þætti þeirra Maiðar.
Enn ber að sama brunni um
kunnugleikann á þessum slóðum.
Bræðurnir fara Uxahryggi af
þingi og þá er hæfileg dagleið að
Lundi í Reykjadal (nú Lunda-
reykjadal). En það sýnir mikinn
kunnugleika, að vita að bærinn
Lundur er einmitt í Reykjadal,
en ekki annarsstaðar í Borgar-
firði.
Ég hefi gert það með viija, að
taka þessar tvær sögur orðrétt
úr Njálu, báðar gerast á sömu
sióðum og báðar hafa svo glögg
eínkenni höfundarins, að tæplega
verður um deilt. Fyrst er frá-
sagnarlistin frábær og í báðum
kemur fram kímnisskáldið og
kvennamaðurinn. Með öðrum
orðum öll höfuðeinkenni meist-
arans mikla í Reykholti Snorra
Sturlusonar. Því hann á það
sameiginlegt með skáldum nú-
tímans, að hann hefir gaman af
því að koma nálægt kynferðis-
málunum. En svo skilja leiðir því
svo mikið skilur listamanninn og
leirskáld nútímans, að Snorri ger
ir það að snild, sem okkar kyn-
slóð gerir að andstyggð og ó-
þverra. Þá er sagan um Glúm
og Þjóstólf í grófara lagi eftir
því sem háttur er Snorra.
Enda er Þjóstólfur gerður
ruddamenni mikið, það sýndi sig
líka þegar eitt þekktasta skáld
nútimans fór að tína saman setn-
ingar ur fornbókmenntum til
þess að geta gefið út bók þá er
Gerpla nefnist, að hann fann að-
eíns eina nothæfa setningu f
Njálu, og hún var úr þessari
sömu setningu: „Því dauðinn fór
á hann.“
Ég hætti nú að vitna í Njálu,
enda berzt nú sögusviðið austur
í Rangárþing, og er þar til sögu-
loka að mestu leyti Ekki efa ég
það, að skiptar skoðanir verða
um það, sem hér hefir verið sagt,
en auðvitað hlýt ég að hafa leyfi
til þess að segja hvað er mín
skoðun á þessu máli, og hún er
þetta: Njála er þannig tilkomin,
að hún er skrifuð í Reykholti á
siðustu árum Snorra Sturluson-
Frh. á bls. 27