Morgunblaðið - 03.09.1955, Side 7

[ Laugardagur 3. sept, 1955
UORGlNBLÁ»im
Ungur verðlaunðhöfundur, Jón Dan, rabbar um:
listina ab lifa — og skrifa
' — F.Ú ert af Suðurnesjum, er
Jr það ekki, Jón?
— Jú, það má víst segja það,
ég er fæddur á Brunnastöðum á
Vatnsleysuströnd, annars er ég
alinn upp í Reykjavík. —• Menn
segja að það sé ömurlegt á Suð-
urnesjum — og þaðan geti ekkert
kott komið. Sumir segja jafnvel,
að þar sé Ijótt. Ég er ekki á sama
máli. Fegurðin er alls staðar, þar
sem við viljum sjá hana. Og í
augum okkar sem höfum leitað
Jlennar á Suðurnesjum er hún
ekki síður þar en annars staðar.
★ ★ ★
Við erum að ræða við Jan Dan,
ungan og efnilegan rithöfund,
sem hefir skrifað smásögur um
alllangt skeið án þess að vekja á
sér sérstaka athygli — fyrr en nú
í sumar. Hann vann bæði smá-
sagnakeppni Helgafells og Sam-
vinnunnar, enda hefir hann sýnt,
svo að ekki verður um villzt, að
liann er ágætur smásagnahöfund-
ur, á auðvelt með að skyggnast í
sálardjúp persóna sinna og lýsa
þeim umbrotum sem þar eiga
sér stað. Það er því ástæða að
bjóða hann velkominn í hóp
ungra höfunda og rabba við hann
um stund.
★ ★ ★
— Mér datt ekki í hug að leita
að þér í símaskránni, Jón; hélt
að nafnið þitt væri skáldanafn.
— Nei, það er langt því frá, að
ég hafi tekið upp skáldanafn. Ég
er heitinn í höfuðið á langa-langa
afa mínum — eða kannski hann
hafi verið langa-langa-langa afi
minn, blessaður karlinn. Hann
hét Jón Daníelsson, kallaður Jón
sterki í Stóru-Vogum og er tals-
vert merk þjóðsagnapersóna. í
þjóðsögum nafna hans Árnasonar
er sagt, að hann hafi haft drauma
mann og spunnust út af því sögu-
sagnir, eins og gengur hér á landi.
Þeir voru alltaf að skrifa um
þess háttar efni í gamla daga.
★ UM FERMINGU
— Já, það er ekki laust við
það. En hvenær byrjaðir þú sjálf-
ur að skrifa — ég á auðvitað við
smásögur?
— Ja það er nú orðið æði langt
Síðan, skal ég segja þér, — ég
var um fermingu. Nú stend ég
á fertugu. Þetta líður allt samán,
maður fer víst hvað úr hverju að
slíta barnsskónum.
Annars birti ég fyrst eftir mig
nokkur ómerkileg kvæði og dauð-
sá auðvitað eftir því. Það var
fyrir fjölmörgum árum, þegar
augnablikið var þrungið hrifn-
ingu og sköpunargleðin skyggði á
smekkvísina. — Annars hefí ég
ekki ort mikið um dagana, aðeins
dundað við það öðru hvoru.
Fyrstu söguna mína birti ég í
Vísi fyrir 15 árum. Hún er einnig
lítils virði, gleymd og grafin og
fer sennilega bezt á því. Nokkr-
um árum síðar birti ég svo smá-
söguna Blautu engjarnar í Brok-
ey, í Tímariti Máls og menning-
ar. Mér finnst hún alltaf vera
bezta smásagan mín. Hún f jallar
um, ja sleppum því ....
★ SMÁSAGNASAFN
Á NÆSTUNNI?
— Hvað hafa birzt eftir þig
margar smásögur?
— Þær eru 5 eða 6. Það eru
svo sem engin ósköp, en nú
mundi ég sennilega gefa út smá-
sagnasafn, ef ég hefði einhvern
útgefanda. Ég á orðið talsvert af
sögum sem hafa safnazt fyrir hjá
mér. — Annars hef ég heldur lít-
inn tíma til skrifta, eins og þú
getur nærri. Ég skrifa allt á kvöld
in, þegar ég kem heim úr vinn-
unni.
— Þú vinnur hjá rikisféhirði?
— Já.
★ ÞÁ ER MAÐUR
SVO GÁFAÐUR!
— Ef þú mættir ráða sjálfur,
Hefir nýlokib vib leikrit og
smásagnasafn og er nú að
skrifa skáfdsögu
Þið gróðnrsetiuð merhilegu
mennningu í Noregi. Við ættura
uð hjólpu ykkur uð ræktu
lundið góðum skógi
segir norskt skáld, Trygve Björgo
Jón Dan.
hvenær mundurðu þá helzt vinna
að sögunum?
— Eldsnemma á morgnanna,
svona upp úr sex. Þá er maður
svo gáfaður, aldrei þessu vant!
Ég vil þó bæta því við, að mér
líkar atvinna mín ágætlega, Ég
skal segja þér, ég held að það sé
einhver dulinn vaki í tölustöfum.
Hefirðu nokkurn tima gert þér
Ijóst, hve margir listamenn
koma frá peningastofnunum:
Tómas Guðmundsson, Indriði
Waage, Valur Gíslason, Brynjólf-
ur Jóhannesson, Halldór Stefáns-
son, Kristján Bender, Þórir Bergs
son og margir fleiri. Það ætti nú
eftir að koma á daginn, að sýslan
með tölur væri ein hin öflugasta
innblásturslind öllum listamönn-
um. Raunar hef ég ekki orðið var
við það sjálfur, en það er sjálf-
sagt af því, að móttökutækið er
ekki í lagi. En það er þó tilbreyt-
ing frá tölustöfum og margslungn
um útreikningum að raða saman
einföldum skrautlausum orðum
að kvöldlagi fram í rauða myrk-
ur — og vona svo að neisti sé
falinn í þeim, þótt ekki sé hann
stjörnuljós.
— Já, þú segir nokkuð. Aldrei
hefir mér dottið þetta í hug. —
— En hvað hefirðu skrifað
fleira en smásögur?
— Leikrit.
—Leikrit! — Hefirðu líka
skrifað leikrit? Það var gaman
að heyra.
★ REYKJAVÍKURLEIKRIT
— Já, ég hefi skrifað 3 Ifeikrit
og ætlar Þjóðleikhúsið að sýna
eitt þeirra, e. t. v. næsta vetUr.
Það fjallar um stöðu listamanns*
ins í þjóðfélaginu. Eða m. ö. o.:
baráttu andans við efnið. Mér
fannst ég hafa leyfi til! að reyna
að brjóta þetta efni til mergjar,
þar eð ég hef sjálfur ætíð þurít
að hugsa mjög um vandamálið:
— líftið og listin; hvernig hægt
er að samræma listina þehn
skyldum sem lífið leggur manni
á herðar. — Ég byrjaði á þessu
leikriti fyrir 6 eða 7 árum; það
er í fjórum þáttum, gerist í
Reykjavík.
★ HVER ER UPPSKERAN?
— Eins og þú getur séð, hef
ég tekið lífið fram yfir lístina:
— ég er orðinn fertugur maður
— og hver er uppskeran? Hún
er sennilega hvorki betri né
verri en annarra sem hafa verið
önnum kafnir við að lifa og látið
andleg störf og skriftir sitja á
hakanum. Ef ég ætti mér eina
ósk, bæði ég um að fá að lifa
stundarkom fyrir listina eina.
En aðeins stuttan tíma til reynsiUj
því að ég vil ekki loka mig inni
og missa tengslin við lífið og
starfið.
— En hefirðu þá aldrei reynt
að skrifa skáldsögu?
— Jú, ég er einmitt að skrifa
skáldsögu um þessar mundir;
geri ráð fyrir, að henni verði
lokið næsta vor. Hún fjallar, eins
og smásagan í Samvinnunni, um
baráttu höfuðborgarinnar og
sveitanna um mannssálirnar, hún
fjallar, ef ég mætti komast svo
að orði, — um hungur jarðar-
innar í ást.
— Og niðurstaðan?
— Því miður get ég ekki ann-
! að séð en sveitirnar séu að fara
halloka. Því miður.
★ SUM VÍN ERU RÖMM
— Hvað um íslenzkar nú-
tímabókmenntir?
— Mér finnst Gunnar Gunnars
son og Kiljan mestu skáldsagna-
höfundar okkar. Það er erfitt að
gera upp á milli þeirra, en samt
held ég, að Gunnar hafi haft
meiri áhrif á mig, enda er ég
orðinn svo gamall, að ég man
eftir fyrstu bókunum hans. Þyk-
ir ákaflega vænt um þær síðan.
— Annars eru áhrif bóka mis-
jaínleg. Sum vín eru römm, en
renna þó ljúflega niður. og áhrif-
in eru góð. Önnur eru bragðgóð,
en valda hausverk. Eins er um
bækur. Mann og Dostovjevskí eru
oft „rammir“, en áhrifin, •—
drottinn minn dýri!
Hér virðist mér helzt deilt um
keisarans skegg, þegar rætt er
um nútíðarljóðlist. Sumir telja
t. d. allt gott, ef það er rímað,
aðrir ef það er órímað. Þetta eru
aukaatriði, efnið og meðferðin
eru vitaskuld aðalatriðin. — Af
ungum skáldum finnst mér
þeir Ólafur Jóh. Sigurðsson og
Hannes Sigfússon beztir: —
Hannes sameinár nýtt og gamalt
á stórkostlegan hátt í Dimbil-
vöku; kvæði hans eru ljóðræn
og fáguð.
: Sennilega dái ég nú samt Ás-
mund Sveinsson mest allra ís-
lenzkra listamanna. Ef ég væri
UNGT, NORSKT skáld, Trygve
Björgo kom hingað ekki alls fyrir
löngu og ferðaðist um landið í
hálfan mánuð. Björgo hefir gef-
ið út tvær ljóðabækur, sem hlot-
ið hafa góðar viðtökur. Nefnast
þær I Minneskogen (1952) og
Mörker og Morgon (1954). Eink
um hefir hann dregið að sér at-
hygli vegna þess, hve einfait og
ljóðrænt form hans er. Hann er
skáld hinna hljóðu heimabyggða
sinna, er fæddur og alinn upp í
Valdres, og yrkir á ný-norsku.
★
— Eg er ákaflega snortinn af
íslenzkri náttúru, sagði Björgo,
Trygve Björgö.
þegar ég hitti hann að máli sem
snöggvast. — Eg hef ferðast tals
vert um landið, og hefur fegurð
þess bókstaflega töfrað mig.
— Heldurðu að þú yrkir þá
ekki eitthvað um íslandsferðina?
•— Það veit maður aldrei. —
Kannski verður það nú samt, þeg
ar ég er kominn heim og búin
að jafna mig eftir ferðalagið.
— Hefurðu ekki kynnt þér dá-
lítið íslenzkar bókmenntir hér?
— Ég hef auðvitað kynnt mér
þær eftir föngum, en málið er
borgarstjóri í Reykjavík, mundi þröskuldur í vegi, svo að það er
ég setja Vatnsberann á áberandi heldur erfitt. Aftur á móti hef
stað. Pilt og stúlku og Nótt í ég kynnst mörgum skáldum og
hafa þau kynni skilið eftir djúp
spor.
Almenningur virðist vera ákaf
lega bókhnéigður og þekking
manna á bókmenntum er undra-
verð. Já, þekking og ást, því að
hér elska menn bækurnar sínar,
París léti ég á Austurvöil, Þvotta
konurnar á Lækjartorg og Björg-
un úr sjávarháska við Ægissíðu.
★ ÍSLENZKAR BÓKMENNTIR
ÞARFNAST — ELSKHUGA
- Hvað finnst þér um afskipti ‘eTns Tg beztuviniTOglþað er ekkí
stjOTnmalaflokka af bokmennt- j ejnasta ag þið hafið áhuga á ís-
um' ... .1 lenzkum bókum, heldur einnig,
Mer er illa við ofstæki og 0g engU sígUr, erlendum.
valdboð í bókmenntum, hvort j
sem það kemur frá ungiun mönn-' ™R(JKPVTT . „ „R
um eða gömlum. Menn sem lR
segja, að svona eigi ljóð að vera áð’an, að mér hafi
og svona saga, eru ! hæsta mata ^ gaman að k t skáldun.
tortryggilegir. Hefðum við nokk- um íglenzku sem é heimsótti.
T^a,fe"fð nyjar stefnur, Þá fannst mér sérlega gaman að
ef fanð hefði venð að boðum rahha vig Gísla Ólafsson; hann
shkra „stemgervinga ? Serstæð- ]as upp fyrir okkur forskeytlurn-
ur andr verður að brjota sér eigin ar sínar> smellnar og gróflega
leiðir til að na fullum þroska skemmtilegar. — Hér áður fyrr
en_ til þess að svo megi verða, tiðkaðist mjög að kveðast á
má hvorki kóngur né klerkur sums staðar í Noregsdölum, t. d.
drepa hann í dróma með vald- j setesdal og Þelamörk í Suður-
boðum eða kyrkja sjálfstæði hans Noregi. Skyldi þá hver persóna
með ofstækisfullum eggjunum. yrkja fjögurra lína kvæði, síðan
Þvi er nefnilega alls ekki þann tæki annar við o. s. frv.
veg farið, að saga eða Ljóð þurfi; _ jáj hetta er líkt og hjá okk-
að lúta ákveðnum lögum til þess Ur í gamla daga. En er þessi í-
að vera listaverk, það höfum þrótt dáin út í Noregi?
við hvað eftir annað séð, þegar _ Já, það má eiginlega segja
snillingar hafa kastað öllum það. Að vísu er eitthvað farið
kennisetningum fyrir borð og að taka þetta aftur upp á sam-
skapað listaverk — ekki þrátt komum hjá ungu fólki, en vís-
fyrir það heldur kannski miklu urnar eru varla eins ferskar og
frekar vegna þess. — Að lokum eðlilegar og í gamla daga.
vildi ég segja þetta um bók-1 — Er mikill áhugi á ljóðlist í
menntirnar: — íslenzfear bók-,Noregi?
Frii. á bls. 12. i — Áhugi manna á ljóðlist hef-
ur minnkað mjög frá stríðslok-
um, en þó alls ekki vegna þess
að henni hafi hrakað. Það er síð-
ur en svo, og ég efast um, að við
höfum nokkurn tíma átt jafn
mörg góðskáld og nú. Ástæðan
er bara sú, að fólkið hefur ekki
eins mikla þörf fyrir ljóðlist og
t. d. í stríðinu. Það eru hæðir
og lægðir i lýrikinni, eins ogl
öllu öðru.
25 LJÓÐABÆKUR
Aftur á móti hafa aldrei ver-
ið gefnar út jafn margar Ijóða-
bækur í Noregi og í ár. Árið ’52
voru þær 11, en i ár hafa veriff
gefnar út 25 ljóðabækur, flestar
á bókmálinu. Af ungu bókmáls-
skáldunum finnst mér Gunvor
Hofmo einna bezt. Hún kom
ekki fram fyrr en eftir stríð,
enda ung að árum, en hefur þó
skrifað fjórar Ijóðabækur. —
Helzta landsmálsskáldið er Jan-
Magnus Bruheim, sem sendi frá
sér sjöttu Ijóðabókina í haust.
aiWgBBBra
UMBROT í LJÓÐLISTINNI
— Hver eru í fáum orðum ein-
kenni ungu Ijóðskáldanna ykk-
ar?
— Þau óttast nýja styrjöld.
— Já, og kannski ekki að á-
stæðulausu, eins og póhtíkusarn
ir hafa hegðað sér undan farin,
ár. En....
— Nýr tónn hefur einnig sett
svip sinn á norska lýrikk upp á
síðkastið. Nýskáldskapur („mo-
dernismi") hefur nokkuð rutt sér
til rúms. Hanti er t. d. í kvæðum
Erlings Christies, Paals Brekkes
og Claes Gills. Öll „ný-skáldin"
yrkja á bókmáli og eru alþjóð-
legri í hugsun en hin, ef svo
mætti segja. Þau eru okkar atom
skáld, form þeirra er lítt bur.dið
og efnið óaðgengilegt.
Hefðbundnu skáldin mega einn
ig teljast alþjóðlega sinnuð, en.
þau fá einkum næringu úr
norskri mold heimabyggðanna.
Þau eru flest sveitaskáld, „ný-
skáldin“ aftur á móti borgar-
skáld. Aslaug Vaa og Bruheim
standa t. d. djúpum rótum í Þela-
mörk og Guðbrandsdal og hafa
þaðan útsýni yfir alla jörðina:
Duva og dropen / forkynner mitt
sinn / at heile jordi / er bu-
staden min.
ÞAR DVÖLDUMST VIÐ
— Hvað er mest lesið í Noregi
um þessar mundir, Björgo?
— Þýddar sögur, einkum
bandarískar.
— Þú hefur kynnt þér vel ís-
lenzkar bókmenntir, er það ekki?
— Jú, við lásum t. d. Eddurn-
ar í skóla. Þær hafa haft mikil
áhrif á mig. Norsku þjóð-
1 kvæðin einnig. Þessar tvær bók-
menntagreinar hafa yfirleitt haft
mikil áhrif á norska ljóðlist, t. d-
Aukrust og Tor Jonsson, sem ég
hef lært mest af. Annars eru á-
hrifin að heiman sterkust. — Úr
Aurdalnum sézt Jötunheimur, ef
farið er til selja, því að þau eru
yfirleitt all-hátt í fjallshlíðun-
um. Þar dvöldumst við á sumrinr
krakkar.
★ ★ ★
— Hvað vildirðu svo segja að
lokum, um íslandsferð þina?
— Það er gaman að sjá, hversu
ríka áherzlu þið leggið á að
rækta landið. Sveitirnar eru Lág
ar og víðáttumiklar, olnboga-
rými því gott og möguleikar á
mikilli ræktun. Heima eru dal-
imir þrengri. Þið eruð að gróð-
ursetja aftur skóg í landinu. Það
er gott og mikið verk. Þið gróð-
ursettuð merkilega og góða menn
ingu í Noregi. Við ættum því í
staðinn að hjálpa ykkur að
rækta mikinn og góðan skóg i
ykkar yndisfagra landi. — M.