Morgunblaðið - 20.09.1955, Blaðsíða 9

Þriðjudagur 20. sept. 1955
MORGUNBLAÐIÐ

Sigurðsson prófessor
Bronstein hefir forystuna
Skákmótinu í Gaufaborg að Ijúka
Jón Hj.
Hinningarorð
JÓN Hjaltalín Sigurðsson, próf.,
lézt hér í bænum þ. 11. þ. m.
Með honum er til moidar geng-
jnn einn hinn þekkasti og vin-
sælasti maður úr íslenzkri lækna-
stétt. Enda eru það margir
sjúklingar, sem til hans hafa leit-
öð á langri læknisæfi.
Hann var fæddur í Reykjavík
15. október 1878. Var faðir hans
Sigurður kaupmaður Magnússon,
60nur hins kunna athafnamanns
Magnúsar kaupm. og alþm. Jóns-
gonar í Bráðræði hér í bænum, en
Siann var sonur Jóns umboðsm.
Johnsen á Stóra-Ármóti í Flóa
og bróðir þeirra Þorsteins kan-
selliráðs, sýslum. á Kiðjabergi og
Jóns bæjarfógeta í Álaborg. Er i
mikill fjöldi merkra manna kom-
ánn af Jóni umboðsm. á Ármóti.
Kona Magnúsar í Bráðræði var
Guðrún Jónsdóttir, Oddssonar
Hjaltalíns. Bar Jón prófessor
nafn Jóns Hjaltalíns landlæknis,
sem var ömmubróðir hans.
Móðir Jóns var Bergljót Árna-
dóttir, bónda á Bakka í Vall-
hólmi, Gíslasonar, hin mikilhæf-
asta kona. Kom hún börnum sín-
um fram til manns með frábær-
aim dugnaði. Mun fátt af móður-
fólki hans vera hér á landi, þar
sem flest móðursystkini hans
fluttust til Ameríku.
Sigurður, faðir Jóns, rak all
sumfangsmikla verzlun í félagi við
föður sinn. Lét hann reisa mjög
smyndarleg verzlunarhús við
Vesturgötu 3, sem þá nefndist
p.Liverpoor' og færðist mikið í
fang. En svo fór að lokum að
fyrir óbilgyrni harðdrægra er-
lendra skuldunauta varð hann að
hrekjast frá verzlun sinni og
eignum.
Má þá geta nærri að oft muni
hafa verið þröngt í búi hjá móð-
urinni með fimm börn ung, enda
taldi Jón að fátæktin í æsku hafi
haft djúpsett áhrif á líf sitt æ
síðan.
Þrátt fyrir hin kröppu kjör var
hann settur til mennta þar sem
inámsgáfur voru frábærar, enda
vann hann fyrir sér af miklum
dugnaði. Útskrifaðist hann úr
Lærðaskólanum í Reykjavík
í júní 1898 og hélt þegar
utan til iæknisfræðináms við
Hafnarháskóla. Á námsárunum
varð hann að vinna fyrir sér
sjálfur, einkum með því að ger-
ast staðgengill héraðslækna á
sumrum og fleytti það honum
yfir námsárin með ýtrustu spar-
semi, enda gat hinn ungi lækna-
stúdent engan annan munað veitt
sér en að hlusta á sígilda hljóm-
list hvenær sem tækifæri gafst
en af henni hafði hann mikinn
unað eins og síðar mun sagt.
Kandidatsprófi lauk hann í
janúar 1901 með hárri I. einkunn.
Fékk hann nú glæsileg boð frá
læknum er hann hafði starfað
fyrir, um að setjast að í Dan-
mörku og ganga inn í starf þeirra,
en svo fór, að fyrir beiðni Guðm.
Björnssonar landlæknis, sem þá
var staddur ytra, sótti hann um
Rangárhérað og var skipaður
héraðslæknir þar 29. marz s. á.
Settist hann að í Kirkjubæ á
Rangárvöllum hjá Grími bónda
Thorarensen.
Fór brátt mikið orð af hinum
unga lækni og komst hann þegar
í röð fremstu lækna á landinu og
var elskaður og virtur af héraðs-
búum. Enn hélt hann utan til
framhaldsnáms 1909 og dvaldist
árlangt í Kaupmannahöfn. Gekk
hann þá að eiga heitmey sína,
Ragnheiði Grímsdóttur Thoraren
sen frá Kirkjubæ og voru þau
gefin saman í Kaupmannahöfn
.1. ágúst 1910. Héldu þau heim
og dvöldu árlangt á Stórólfshvoli.
30. sept. 1911 er hann settur
héraðslæknir í Reykjavík og
kennari í lyflæknisfræði við hinn
nýstofnaða Háskóia íslands og
skipaður í embættið snemma á
næsta ári. Hófst nú höfuðþáttur
lífsstarfs hans.
Reykjavík var þá lítill bær,
íbúatala rúm 10 þúsund en sú
tala mun hafa nær þrefaldazt
meðan hann gegndi héraðslæknis
störfum. Læknar voru fáir og því
ærið nóg að starfa. Næturvörður
var enginn en eini læknirinn sem
gegningarskyldu hafði var hér-
aðslæknirinn og áttu menn því
aðgang að honum ef einhver
veiktist. Það kom aldrei fyrir að
ekki væri hlýtt kalii hvort sem
var á nóttu eða degi. Um farar-
tæki var engin að ræða og fór
hann alla tíð gangandi í sjúkra-
vitjanir sínar. Þegar við bættust
umfangsmikil kennslustörf, læt-
ur að líkum að dagsverkið hafi
oft orðið æði langt. Hann hafði
umfangsmeiri praxis en flestir
aðrir læknar, hann var snjall að
greina sjúkdóma og flestum eða
öllum færari í sinni sérgrein. Við
það bættist svo frábær samvizku-
semi, ljúfmennska og skarpar
gáfur. Var því eigi að furða þó
að bæjarbúar elskuðu og virtu
héraðslækni sinn, enda varð
hann þegar landskunnur og
sjúklingar leituðu til hans víðs
vegar að.
Kennslustörfin rækti hann af
alúð og kostgæfni ein sog allt
annað. Meðfæddar gáfur og af-
burða þekking gerðu hann að
ágætum kennara. — Margoft fór
hann utan til þess að kynnast ný-
ungum í fræðigrein sinni og
dvaldi þá oft langdvölum er-
lendis. En svo var samvizkusem-
in mikil, að aldrei fór hann í
kennslustund án þess að hafa bú-
ið sig rækilega undir áður.
Hann var ljúfmannlegur við
nemendur sína. Hann hafði ekk-
ert gaman af því að láta menn
„standa á gati“, heldur reyndi
hann að leiða þá og fá út
úr þeim það sem þeir kunnu
og fá þá til að draga rökréttar
ályktanir af því, sem þeir höfðu
fundið. Þó var fjarri honum að
sleppa mönnum með yfirborðs-
þekkingu eina og lítilfjörlega
kunnáttu. Hann var því sérlega
ástsæll af nemendum sínum eins
og þráfaldlega kom í ljós við
ýms tækifæri, en nemendafjöldi
hans var svo mikill orðinn að
ekki voru nema fáir íslenzkir
læknar, sem ekki höfðu notið
kennslu hans, er hann lét af
störfum.
Þegar til mála kom að setja á
stofn Landsspítala var hann vit-
anlega sjálfkjörinn til þess að
annast undirbúning þess máls.
Vann hann að því árum saman,
og lagði í það mikla vinnu. —
Dvaldi hann að lokum erlendis
um 10 mánaða skeið áður en
stofnunin tók til starfa. í janúar
1931 er hann ráðinn yfirlæknir
við lyfjadeild spítalans og næsta
ár skipaður prófessor við Háskól-
ann, en læknir Farsóttahússins
hafði hann verið frá því að þáð
var stofnað 1920.
Það var mikill vandi að taka
að sér að verða yfirlæknir þessa
nýja spítala sem augu allrar
þjóðarinnar mændu til og var
hann sér þess full meðvitandi, en
hann uppfyllti hinar glæstustu
vonir manna og því er það að nú
blessar fjöldi sjúklinga um land
allt minningu hins fyrsta yfir-
læknis er þar starfaði um svo
langt árabil.
Hann lét af störfum sem yfir-
læknir og prófessor þegar hann
varð sjötugur að aldri.
Eins og að líkum lætur gegndi
prófessor Jón Hjaltalín mörgum
heiðurs- og trúnaðarstörfum. —
Hann er kosinn rektor Háskóla
íslands 1942 um þriggja ára
skeið. Félagi í Vísindafélagi ís-
lendinga frá 1922. Var í lækna-
ráði frá stofnun þess 1942, í stjórn
Læknafélags íslands og Lækna-
félags Reykjavíkur um árabil.
Auk þess skrifaði hann margar
greinar í læknarit.
Jón Hjaltalín var óvenjulega
vel gerður maður um alla hluti.
Hann hafði hressilega og glað-
lega framkomu og vakti ósjálf-
rátt traust manna hvar sem hann
fór. Hann var fríður maður og
glæsilegur og gæddur miklum
gáfum. Hann sagði hispurslaust
og afdráttarlaust meiningu sína
hver sem í hlut átti. Hann var
vinfastur svo af bar og hefi ég
fáa þekkt slíka.
Hann átti ýms hugðarefni fyrir
utan sitt starf. Þess er áður getið
hve hljómlistin átti rík ítök í
huga hans. Hann setti sig aldrei
úr færi að hlíða á góða hljóm-
list, ef hann átti þess nokkurn
kost. Hann hafði næmt eyra og
held ég að hann hafi kunnað
utanbókar langa kafla úr ýmsum
sígildum tónsmíðum. Auk þess
var hann vel að sér í tónfræði
bókmenntum. Hann hafði fagra
tenórrödd og starfaði mikið í
söngkórinn einkum á stúdentsár-
unum og enda nokkuð eftir að
heim kom. Allt þetta veitti hon-
um hvíld eftir lýjandi störf.
Enda þótt Jón Hjaltalín væri
fæddur og uppalinn í Reykjavík,
og dveldist aldrei í sveit til
lengdar, held ég að hann hafi
hvergi unað sér betur en úti í ís-
lenzkri náttúru. Meðan börn
hans voru enn á bernskuskeiði,
reisti hann hús á undurfögrum
stað við Sogið. Var það áður en
að almennt var að menn byggðu
sér sumarbústaði. Dvaldi hann
þar tíma á hverju sumri með
fjölskyldu sinni og var svo til
hinztu stundar. Gróðursetti hann
þar fjölda trjáa og jurta og
hlúði að gróðri, en af því hafði
hann mikið yndi.
Þó held ég að hann hafi hvergi
unað sér betur úti í náttúrunni,
en við góða veiðiá, því að hann
var veiðimaður af lífi og sál. Ég
veit að þær ánægjustundir eru
óteljandi, sem hann átti þar í
hópi góðra vina.
Jón Hjaltalín var gæfumaður.
Hann eignaðist mikilhæfa ágætis
konu, sem hann elskaði og virti
og mannvænleg börn. Þau eru
þessi: Guðrún, ekkja Stefáns heit.
FRÉTTABRÉF frá Freysteini
Þorbergssyni fréttaritara Mbl.
á skákmótinu í Gautaborg.
Gautaborg 16. sept.
ÐEINS þrjár umferðir eru nú
eftir af Gautaborgarmótinu.
Bronstein leiðir örugglega og
einnig þeir Keres, Panno, Geller,
Petrosjan og Szabo virðast ætla
að komast áfram til Kandidata-
mótsins, sem á að hefjast í Amst-
erdam í marz næstkomandi. Bar-
áttan um 7.—9. sæti er nú í
algleymingi á milli þeirra: Filips,
Spasskijs, Ilivitskis, Pliniks,
Najdorf, Fuderers og Pachmans.
Najdorf og Geller hafa tekið
lokasprett.
XV. UMFERÐ 9. september
Fimmtáanda umferð vitnaði
um óvenjumikinn barátthug
keppenda. Flestir tefldu nú
djarft til vinnings og skeyttu
minna um taphættu og tíma-
þröng en áður. Engri skák var
lokið eftir fjórar klukkustundir.
Gert var út um þær flestar í
tímaþröng.
Skák þeirra Bisguier og Bron-
steins varð mjög „dramatisk".
Bisguier fórnaði peði í byrjun-
inni og urðu brátt harðar svipt-
ingar og jafnvel náttúruhamfar-
ir í skákinni, svo sem stórflóðið
þegar Bisguier hellti úr gos-
drykkjaflösku yfir skákborðið.
Brátt var skákin orðin ólík öllu
því sem maður á að venjast.
Bronstein hugsaði sig þá um í
klukkutíma og tók síðan að bjóða
mannfórnir af ýmsu tagi. Ame-
ríkaninn lét ekki ginna sig, en
kóngur hans komst á vonarvöl.
Var þá mjög erfitt um vik. í
tímaþrönginni glataði hann svo
manni og gafst upp.
Guimard fórnaði einnig peði á
móti Keres og náði kóngssókn.
Nokkru síðar bauð hann Keres
heilan hrók og hugðist nú máta.
Keres þáði boðið. Óvinaliðið
geistist nú að kóngi hans, sem
hafði fátt manna til varnar
heima við. Var þá enginn róleg-
ur í salnum nema Keres sjálfur.
Guimard hélt áfram að fórna liði
sínu, en Keres varðist af snilli og
ekki kom mátið. Loks er tími
Guimards var á þrotum, gafst
hann upp með lið sitt í valnum.
Medina, sem lengi átti í vök að
verjast á móti Pachman, féll á
tíma einmitt þegar hann virtist
vera að rétta við stöðuna. Hann
átti þá aðeins tvo leiki eftir. —
Geller vann nú failega sóknar-
skák af Pilnik. Það var fjórði
sigur hans í röð. Najdorf tefldi
vel á móti Spasskij. Ungi Rúss-
inn, sem virðist vera farinn að
þreytast, missti mann að lokum.
Úrslit 15. umferðar:
Fuderer — Petrosjan V2—V2
Guimard — Keres 0—1
Najdorf — Spasskij 1—0
Pilnik — Geller 0—1
Panno — Ilivitski V2—V2
Bisguier — Bronstein 0—1
Medina — Pachman 0—1
Þorvarðarsonar, sendiherra; Sig-
ríður, gift Árna Skúlasyni, hús-
gagnameistara; Ingibjörg, gift
Bergi G. Gíslasyni, ræðismanni;
Grímur, læknir, kvæntur Gerde
f. Hansen; og Bergljót, gift
Kjartani Sigurjónssyni, verzlun-
armanni.
íslenzk læknastétt stendur í
mikilli þakkarskuld við prófessor
Jón Hj. Sigurðsson. Hann hefir
kennt flestöllum núlifandi ís- ■
lenzkum læknum og minnast þeir
nú kennslu hans með þakklæti.
Hann gegndi um langan aldur
hinum umfangsmestu læknis-
embættum á landi hér og vann
störf sín með þeirri kostgæfni og
af þeirri kunnáttu, sem öllum er
kunn. Hann á því skilið þakk-
læti alþjóðar. íslenzka þjóðin
hefir misst einn af mætustu son-
um sínum. Blessuð sé minning
hans.
Ólafur Helgason.
Filip — Donner 1—0
Stáhlberg — Szabo 0—1
Unzicker — Sliwa 1—0
Rabar sat hjá.
XVI. UMFERÐ, 10 sept.
Þrátt fyrir harða baráttu urðu
nú flestar af skákunum jafntefli
eða sjö talsins. Aðeins toppmenn-
irnir Bronstein og Keres og
iægsti maður Medina unnu sínar
skákir. Engin breyting varð á .
röð keppenda önnur eu sú að
Najdorf, sem verið hafði í 14.
sæti, náði nú þrettánda manni-
Rabar.
Panno, sem átti í höggi við
Bronstein, var að sjálfsögðu
augasteinn áhorfenda. Hann
byrjaði á því að ræna peði með
smá leikfléttu. Þetta átti eftir að
setja svip á alla skákina, þar sem
ræninginn, þ. e. hrókurinn sem
rændi peðinu, varð illa staddur
og Panno varð að eyða tíma og
veikja punkta í stöðu sinni til
þess að koma honum aftur í sam-
spil. Panno hafði samt lengi góða
möguleika. Er tímaþrönginni var
lokið hélt hann ennþá peði yfir,
en veiku punktarnir í kóngsstöðu
hans urðu honum að falli þegar
biðskákir voru tefidar.
Fuderer, sem einnig rændi peði
af Keres, sýndi aftur á móti
greinilega fífldirfsku að þessu
sinni. Afleiðingarnar komu einn-
ig skjótlega í ljós. Keres fórnaði
öðru peði, hrakti óvinakónginn
fram á borðið og vann x aðeins
átján leikjum.
Fjörugust varð skákin Spasskij
—Guimard. Guimard, sem valdi
eina af uppáhalds leiðum íslands
meistarans Guðmundar S. Guð-
mundssonar í franskri vörn,
fórnaði peði og síðar heilum hrók
til þess að komast í tæri við
kóng andstæðingsins. En meira
má ef duga skal og Guimard
fórnaði enn riddara. Spasjkij,
sem sjálfur er sóknarskákmaður,
sneri nú við blaðinu og tók á
móti næsta áhlaupi með drottn-
ingarfórn. Stríðsguðinn hafði nú
fengið nóg. Guimard, sem nú var
orðinn harla liðfár, áræddi ekki
að drepa drottninguna, en tók
þess í stað jafntefli með þrá-
skák. Óvænt en sanngjörn úrslit
Úrslit XVI umferðar:
Petrosjen — Filip Vz—V?,
Keres — Fuderer 1—0
Spasskij —1 Guimard %—Vz
Geller — Najdorf V2—Ví
Ilivitski — Pilnik V2—V2
Bronstein — Panno 1—0'
Pachman — Bisguer %—%
Rabar — Medina 0—I
Donner — Stáhlberg Vz—Vz
Szabo — Unzicker V2—%
Sliwa sat hjá.
XVII UMFERÐ, 13. sept.
Loks virðist Najdorf vera kom-
inn í réttan ham. Ilivitski, sem
rændi peði af honum, fékk nú
slæma útreið. Eftir að Rússinn
hafði farið skakkt í framhaldið
fann Najdorf skemmtilega og
þvingandi leið, sem leiddi til þess
að allsherjar uppskipti urðu f
skákinni, jafnhliða því, sem Naj-
dorf vann fjögur peð í stað þess
eina, sem hann hafði misst í
fyrstu.
Bronstein tefldi Caro-Cann á
móti Pilnik, og náði fljótlega
jöfnu tafli. Með skemmtilegri
peðsfórn þvingaði hann fram
jafntefli.
Stáhlberg fórnaði manni fyrir
tvö peð og sókn á móti Petrosjan.
Rússinn flýði með kóng sinn yf-
ir á drottningarvæng. Stáhlberg
hóf þá einnig sókn þar og var nú
baráttan mjög tvísýn. Stáhlberg
kom peði upp á sjöundu línu. Á
meðan hafði Petrosjan tekizt að
brjótast í gegn og eftir að hafa
stöðvað frípeðið naut hann liðs-
munar og vann.
Pachman, sem lengi hafði
jafna stöðu á móti Panno, hóf
sókn í tímaþröng, en sást ekki
fyrir og tapaði peði. Það nægði
Panno, og Pachman gafst upp.
— Unzicker fékk sterkt frípeð
Frh. á bls. 12.