Morgunblaðið - 05.05.1956, Blaðsíða 9

Laugardagur 5. maí 1950
MORGUNBLAÐIÐ
fi'
Hornsteinn Skálkoltskirkju lagður
á kirkjuhátíðinni mikiu 2. júlí
AHINNI veglegu Skálholtshátíð
hinn 2. júlí næstkomandi
verður lagður hornsteinn nýju
dómkirkjunnar í Skálholti, en þá
verður lokið við að steypa grunn
kirkjunnar. Hún mun rísa af
grunni á þeim sama stað og Skál-
holtskirkjur stóðu forðum og
verður kirkjuhátiðinnl hringt inn
með kirkjuklukkum, sem Svíar
munu gefa og gert er ráð fyrir,
að komnar verði upp í klukkna-
port fyrir hátíðisdaginn. — Búist
er við þúsundum gesta á hátíðina.
í gær átti Skálholtsneínd fund
með blaðamönnum, til þess að
skýra þeim frá störfum hennar,
en þar voru einnig þeir Hörður
Bjarnason, húsameistarí ríkisins,
sem hefur haft með höndum það
vandasama stárf að gera teikning
ar allar að hinni nýju kirkju og
öðrum mannvirkjum staðarins,
iog skipulagsstjóri ríkisins, Zóp-
honías Páisson, en hann er vara-
formaður Skálholtsnefndar.
Formaður nefndarinnar, Hilm-
ar Stefánsson, bankastjóri, ávarp-
aði blaðamennina í upphafi
fundarins og gat þess meðal ann-
ars, að endurreisn Skálholtsstað-
ar væri slíkt stórvirki, að ekki
mætti ætla því of knappan tíma,
því að kirkjan og önnur mann-
virki eiga þar að standa um aldir.
Þessu næst gerði fraxnkvæmda-
stjóri Skálholtsnefndar, próf.
Magnús Már Lárusson, grein fyr-
ir störfum nefndarinnar og
komst hann m.a. svo að orði:
BISKUP EÐA
VÍGSLUBISKUP
Skáinousneind var skipuð hinn
1. apríl 1954. Hlutverk hennar
hefir verið að gera tillögur um
endurreisn staðarins og sjá um
framkvæmd þeirra, sem hlutu
sampyKkt stjórnvalda. í starfi
smu neiur neindin ætíð haft hlið-
sjon aí því, að í framtíðinni gæti
biSAup eða vigslubiskup sezt að
í SiiaJholti, þott Skáiholt sé nú
prestsetur, samkvæmt gildandi
logum. Nefndinni hefur verið
leyft að reisa íbúðarhús á staðn-
um, sem nu er að verða fokhelt
og er þriðjungi stærra en önnur
prestsetur iandsins. Alþingi getur
eitt sett þau lög, sem ákveða
hvers konar embættissetur Skál-
holt eig'i að vera, sagði próf.
Magnús Már.
In samræmis við þessa skoðun
sína, að Skálholt eigi að verða
biskupssetur, hefur nefndin
einnig lagt til að á staðnum verði
reist það stór kirkja, að hana
mætti gera að dómkirkju. Og
ætlun nefndarinnar er, að hún
geti verið miðdepill staðarins,
tengt saman nútíma og sögu. Af
þeim ástæðum er kirkjan óþarf-
lega stór miðað við f jölda sóknar-
manna. Kirkjan á að rúma um
250 manns í sæti.
Við staðsetningu mannvirkj-
anna var meðal annars leitað um-
sagnar og ábendingar þjóðminjá-
varðar, skipulagsstjóra og húsa-
meistara.
MENNTASKÓLI?
Nefndinni er það hins vegar
einnig ljóst, að endurreisn Skál-
holts verður að fela í sér meira
«n þetta. Því var leitað til
menntamálaráðherra með bréfi
dags. 21. sept. síðastliðinn, að at-
hugað væri af hálfu yfirstjórnar
kennslumála, hvort leið fyndist
til að flytja menntaskólann, er
starfar að Laugarvatni, til Skál-
holts. Mál þetta er stórmál. Eigi
er vitað enn, hvort úr flutningi
þeim geti orðið, enda mundi þá
einnig þurfa að koma til kasta
Alþingis.
Meðan nefndin hefur haft þessi
ofangreindu stórmál til athugun-
ar, hafa verið reist fjós, Jhlaða,
verkfærahús og íbúðarhús bónda,
sem í framtíðinni er ætlað að
gegna hlutverki ráðsmannshúss.
Ennfremur hefur verið starfað
Danir og Sviar gefa stórgjafir - Skál-
holtsnefnd á fnndi með blaðamönnum
Ræða Dulles um eflingu 'A-bandalagsins
Vestrænar þjóðir verða
að vera árvakrar og
varðveita styrk sinn
Frjáisum þjéðum siafar mesl hætla af kommún-
ismanum, þepr þær lelja hælluna álstaðna
Á hlaðinu í Skálholti. Þetta er nýja húsið, bústaður biskups eða
vígslubiskups, eftir því sem Alþingi mun ákveða. Mynd: Ól. K. M.
að girðingu túns og stórfelldri
ræktun og framræslu. Svo Skál-
holt mun brátt komast í tölu
stórbýlá þessa lands, að því er
snertir ræktun. Hefur landnáms-
stjóri gert allar áætlanir um
þessa framkvæmd.
Ennfremur hefur ný heimreið
verið lögð og hitaveita verið
undirbúin. Frumáætlun ,um hana
gerði Gunnar Böðvarsson, verk-
fræðingur, en Sigurður S. Thor-
oddsen gerði heildaráætlun. Að
mörgu leyti er það bagalegt að
vita eigi, hvort úr flutningi
menntaskólans geti orðið innan
10—15 ára, þar sem haganlegast
væri að haga gerð hitaveitunnar
nú samkvæmt væntanlegum þörf
um.
UMFERÐIN VANDAMÁL
Er nefndin á sínurn tíma hafði
heildarathugun Skálholtsmála
með höndum sumarið 1954, skor-
aði hún á stjórnvöld að flýta lagn
ingu háspennulínu til Skálholts,
og er það verk nú mjög langt á
veg komið. Ennfremur skoraði
hún á stjórnvöld, að brúin á
Hvítá hjá Iðu væri fullgerð fyrra
hluta sumars 1956 vegna hinnar
miklu umferðar, er vænta má á
Skálholtshátíðinni. Þetta hefur
ekki tekizt og er mjög bagalegt
vegna hátíðarinnar, þar sem um-
ferðarmálin verða þann dag ákaf-
lega örðug, en ógerlegt er að
koma á ákveðnum einstéfnu-
akstri. í þriðja lagi var skorað á
stjórnvöld, að byrjað yrði að
leggja nýjan þjóðveg hið bráð-
asta milli brúnna á Hvitá og
Brúará, og að hann lægi neðan
við Skálholt að vestan. Það fer
eftir fjárhagsgetu vegamála-
stjórnarinnar, hvenær vegurinn
verður lagður.
Skálholtsnefnd hefur í starfi
sínu stuðzt við tillögur og ráðlegg
ingar trúnaðarmanna ríkisins svo
sem landnámsstjóra, skipulags-
stjóra, húsameistara, raforku-
' málastjóra og þjóðminjavarðar.
j Ennfremur má og nefna, að
biskup íslands hefur tekið drjúg-
an þátt í málum þessum.
Til þess að tryggja sem bezt
stórframkvæmdirnar var gerður
samningur við Almenna bygg-
ingafélagið hf. siðastliðið haust.
Tillitið til hátíðarinnar heimt-
ar, að kirkjugrunnurinn verði til-
| búinn fyrir hinn 1. júlí næstkom-
andi og heimreiðin nýja, enda
I verði þá lokið tilfærslu á mold
og fyllingarefni í öllum megin-
| atriðum. Ennfremur verða gömlu
húsin og kirkjan litla horfin þá,
nema ef til vill íbúðarhúsið, þar
eð þeir mörgu, er vinna nú fyrir
austan, verða að hafa einhverjar
bækistöðvar. Hátíðardaginn ætti
staðurinn að vera búinn að fá á
sig þann heildarsvip í stórum
dráttum, er hann mun bera í
framtíðinni.
Á SAMA STAÐ OG HINAR
Hörður Bjarnason, húsameist-
ari ríkisins, skýrði frá því að
nokkrar breytingar hefði þurft
að gera frá fyrri uppdráttum. —
Upphaflega hefði verið gert ráð
fyrir því, að nýja kirkjan stæði
utan við grunn hinna fornu
krosskirkna. Því verður ekki við-
komið. Mun nýja kirkjan, sem
verður líka krosskirkja, því rísa
af grunni á sama stað og gömlu
kirkjurnar og verða álíka stór og
Brynjólfskirkja (um 30 metra
löng).
Húsameistarinn kvaðst vilja
leggja á það sérstaka áherzlu, að
er hann hafi tekið að sér þetta
verkefni, hafi hann strax bent á
þá staðreynd, að óhugsandi væri
að ljúka kirkjunni á svo skömm-
um tíma að hún væri risin af
grunni fyrir kirkjuhátíðardaginn
1956. —
GJÖF FRÁ DÖNUM
OG SVÍUM
Danir og Svíar hafa ákveðið
að gefa Skálholtskirkju stórgjaf-
ir. Danir gefa mjög vandað
kirkjuorgel. Er nefnd starfandi í
Danmörku, sem hefur með hönd-
um fjársöfnun í þessu skyni og
eru í þeirri nefnd m.a. kirkju-
málaráðherra Dana, Bodil Koch,
Mogens Múllers málaflutnings-
maður og próf. Mogens Koch við
listaakademíuna í Kaupmanna-
höfn.
Þá hafa Svíar ákveðið að gefa
kirkjukiukkur og vonast þeir til
þess að þær verði komnar svo
timanlega hingað, að hægt verði
að koma þeim fyrir í klukkna-
porti fyrir 'Skálholtshátíðina, svo
að hægt verði að hringja hátíðina
inn með þeim.
MINNISMERKI UM
JÓN ARASON
Að lokum gat svo nefndin þess,
að fyrir allmörgum árum hafi
Jónas Jónsson frá Hriflu í þing-
mennskutíð sinni, fengið fram-
gengt á Alþingi að reist skyldi í
Skálholti minnismerki um Jón
Arason og syni hans. Einar Jóns-
son mvndhöggvari, hafði gert
lauslega frumdrætti að minnis-
merki þessTi. en hann féll frá áður
en hann fengi lokið við frum-
drætti sina.
Fjárveitingin er fyrirliggjandi
og minnismerkið mun rísa í
Skálholti, en nær það verður og
hvernig framkvæmdum verður
hagað mun enn óráðið.
Á 16. síðu blaðsins er stutt frétt
um það, að byrjað sé að grafa
fyrir Skálholtskirkju.
í GÆR hófst í París tundur ut-
anríkisráðherra Atlantshafs-
bandalagsríkjanna — og verður
þessi utanríkisráðiierrafundur
einn sá mikilvægasti, sem hald-
inn hefur verið, síðstn Atlants-
hafsbandalagið var stofnað árið
1949. Ræða sú, sem John Foster ;
Dulles flutti fyrir tæpum hálfum
mánuði, fjallaði um eitt aðal- j
málið, sem tekið verður fyrir á
fundinum - - möguleikana á því,
að færa út starfsemi Aiiantshafs- '
bandalagsins og láta hana ná inn
á efnahagsleg, þjóðíélagsleg,
stjórnmálaleg og memiingarleg
svið. Þessi fundur mun því marka
tímamót í sögu bandalagsins.
í ræðu sinni benti Dulles á,
að mikilsverðir atb irðir hefðu
gerzt á alþjóðavettvangi, sem
breyttu viðhorfinu ■ Vestur-
Evrópu, löndunum fyrir botni
Miiðjarðarhafs, Asíu og Rúss-
landi. Þessir atburðir marka
einnig nýtt tímabil i „kalda
str,í,ðimi“ milli einræðisaflanna
og hins frjálsa héims, sagðí út-
anríkisráðherrann.
★ HÆTTAN VAR AUGLJÓS
Fyrsta skeið „kalda stríðsins“
einkenndist af því, að heim-
urinn skiptist í tvær, skýrt af-
markaðar fylkingar. Heimsyfir-
ráðastefna kommúnista á þessum
árum leiddi til þess, að frjálsar
þjóðir skipuðu sér í orofa fylk-
ingu. Þær lögðu ágreiningsmál
sín innbyrðis á hilluna, þar sem
hættan á yfirgangi af hendi kom-
múnista var augljos. Hinar
frjálsu þjóðir höfðu íundið leið
til að stöðva sókn kommúnista
gegn frjálsum þjóðum. En það
var ekki stefna hins frjálsa heims
að takmarka samstari sítt Við
öryggismálin eingöngu, sagðí ut-
anríkisráðherrann.
Arftökum Stalíns varð nú Ijóst,
að gamla baráttuaðferðin dugði
ekki lengur, og nauðsyn bar til
að taka upp „nýja stoínu“ í inn-
anríkis- og utanríkismálum. Þeir
eru nú sáttfúsir á svip og tala
mjúkmálir um „friðsamlega sam
tilveru“. Það er mikilvægt aS
gera sér grein fyrir því, hvað
felst í þessari breyttv. stefnu. •—
Breytingin sýnir, sagð, Dulles, að
eining og styrkur frjálsra þjóða
hefir sýnt sovézkum i áðamörm-
um fram á, að gagnslaust var að
halda heimsyfirráðastefnunni til
streitu — opinberlega.
★ MARKMIÐ KOMMUNISTA
ER EFTIR SEM ÁÐUR
SIGUR KOMMÚNISMANS
Sovézkir ráðamenn tala mik-
ið og margt um stefnubreyt-
inguna. Engu að síður leggja
þeir eftir sem áður höfuð-
áherzlu á eflingu hers síns og
vopnaframleiðslu — eiiikum fram
leiðslu kjarnorkuvopna. Austur
Evrópuríkin eru enn undir jám-
hæl kommúnista. í Aslu og 'tönd-
unum fyrir botni Miðjarðarhafs
eru kommúnistar boðberar hat-
urs og æsinga. Þó að núverandi
sovézkir ráðamenn hafi viður-
kennt réttarmorð þau, er framin
voru á Stalíntímabilinu, hafa
þeir ekki viðurkennt, að Stalín
hafi farið mcð lygi, ei hann lýsti
því yfir, að Suður-Kórea hafi
átt upptökin í Kóreustyrjöldinni
og að herjar SÞ hefðu í þeirri
\Tiðureign beitt sv vriahemaði
gegn kínverzkum kon múnistum,
sagði Dulles
Krjúsjeff sagði í desembermán
uði sl.: „Við höfum aldrei og
munum aldrei afneita hugsjón-
um okkar, baráttunnj íyrir sigri
kommúnismans.“ Það væri glap-
ræði, ef frjálsar þjóðir álitu sig
hafa efni á því, að sofa á verðó
inum og gerast sundurbykkhr,
svo lengi sem sigur korximínv-
ismans er markmið sovézkra •
i'4 'amanna og þeir stefna a<5'
því marki með aukmngu bérs -
síns og undirróðursstarfsemi ttml
heim allan, sagði utanríkísráð-
herrann.
*■ TÍMABÆR AÐVÖRUN
Dulles ítrekaði þá aðvönm eiúiáý-
að hættan, sem hinum frjálsa'
heimi stafar af kommúnismán-
um, er mest, þegar þær telja"1-
hættuna afstaðna, „Aldrei hefur
sú aðvörun verið tímabærari i en'
nú í dag.“
Benti Dulles á, að ótti sá, er
greip hinn frjálsa hcim, þegar'
kommúniskir skæruliðar sóttú'
inn í Grikkland, Tékkóslóvakía
var leidd undir hið kommún
iska ok, einangra átti Berlín og
kommúnistar réðust ir.n í Kóreu,
er nú að fjara út.
★ ★ ★
Einmitt þess verður cnn erfið-
ara að viðhalda einingu vest*
rænna þjóða. Óttinn gerir þa'ð að
verkum, að þjóðir fyikja sér sam
an og leita trausts og halds :í
samstarfi. Sovézkir ráðamenn og
flugumenn þeirra eru ekki eins
ógnþrungnir í „nýja gerfinu".
Þess vegna geta þeir gert enn
meiri usla. Ýmsir aðilar eru
þeirrar skoðunar, að nú sé œáim*
þörf á samstöðu um öryggismál-
in en fyrir fimm árum, þegar
vöpnuð árás virtist yfirvofandi,
Nú hefur orðið breyting a,
en eftir sem áður verða vest-
rænar þjóðir að vera árvakar og
verða að varðveita styrk sinn,
þar sem Sovétríkin eru hernað-
arlega mjög sterk, og stefna
þeirra skipast eins skjótt og veð-
ur í lofti.
★ VESTRÆNAR ÞJÓÐIR
VERÐA AÐ EFLA
SAMSTÖÐU SÍNA
Hinn frjálsi heimur verður að
efla einingu sína og þrótt með
því að leggja meiri áherzlu á
aukna samstöðu um sín málefra
— ekki aðeins samstöðu gegp
kommúnismanum. „Við skulúm
hylla hugsjón frelsisint með því
að sýna, hverju sú hugsjón get-
ur áorkað,“ sagði utanríkisráð-
herrann.
Atlantshafsbandalagið er með-
al þeirra alþjóða stofnana, sem
veitir vestrænum þjóðum*miklo
möguleika á að efla slika fram-
þróun. Upphaflega var höfuð-
markmið bandalagsins samstarf
vestrænna þjóða um öryggismál
sín, og sá þáttur verður einnig
framvegis megintilgangur banda-
lagsins. En aðildarríkm eiga svo
margt sameiginlegt, að þau ættu
að geta aðhafst meira í samein-
ingu, sagði Dulles.
★ ★ ★
Eins og utanríkisráðherrann
benti á í ræðu sinni er þessi
hugmynd engan veginn ný, hún
er eins gömul og Atlantshafs-
bandalagið sjálft, og forráða-
menn ýmissa aðildarríkjanna
hafa þegar drepið á þetta mál á
ráðstefnum bandalagsins — m.a.
þeirra, sem fyrstir urðu til bess,
má telja norska utanríkisráðherr-
ann Halvard Lánge og kanadiska
utanríkisráðherrann Lester Pear-
son. Á fundi Atlantshafsráðsins í
París í desembermánuði s.l. var
skipuð nefnd í þessu augnamiði.
★ 2. GREIN ATLANTSHAFS-
SÁTTMÁLANS
Höfuðmarkmið bandalagsins
var — og er — samstarf Norð-
ur-Atlantshafsrikjanna urr* varn-
Framh. af bls. 12