Morgunblaðið - 22.09.1957, Blaðsíða 8

MORCTJlSBl ÍÐIÐ
Sunnudagur 22. sept. 1957

JÍIuripttiM&fot!*
Útgj H.f. Arvakur, Reykjavík.
Framkvæmdastjóri: Sigfús Jónsson.
Aðairitstjóróir: Valtýr Stefánsson (ábm.)
Bjarni Benediktsson.
Ritstjórar: Sigurður Bjarnason frá Vigur.
Einar Asmundsson.
Lesbók: Arni Öla, simi 33045
Augiýsingar: Arni Garðar KrisUnsson.
Ritstjórn: Aðaistræti 6.
Auglýsingar og aígreiðsla: Aðalstræti 6. Sími 22480
Askriftargjald kr. 30.00 á mánuði ínnaniands.
í lausasölu kr. 1.50 eintakið.
VIÐ ANDLÁT HÁKONAR
NOREGSKONUNGS
UTAN UR HEIMI
\
Hákon VII,þjóbhetja Norhmanna
Hákon konungur og Ólafur ríkisarfi í Molde 29. apríl 1940.
Þann dag lögðu Þjóðverjar þennan bæ í rúst með stórfelldum
loftárásum.
honum. Slík var stilling hans og ar og þeirra stofnana, sem voru
æðruleysi í lífsháskanum.
Hugur Norðmanna til Hákonar
undir handleiðslu hans.
MEÐ HÁKONX Noregskon-
ungi er til moldar hnig-
inn mikilhæfur og ást-
sæll þjóðarleiðtogi. Mörg rök
hnigu til vinsælda hans meðal
norsku þjóðarinnar. Hann var
fyrsti konungur Noregs eftir að
landið öðlaðist sjálfstæði að lok-
inni aldalangri yfirdrottnun
grannþjóðanna. Aðdragandinn að
skilnaði Norðmanna og Svía bar
svip mikils hita og ólgu ekki sízt
í Noregi. Við borð lá að skilnað-
aráform Norðmanna leiddu til
blóðugra átaka milli þessara
tveggja náskyldu norrænu þjóða.
En deilumálin leystust farsæl-
lega og í friði. Alfrjáls Noregur
heilsaði hinum unga Danaprinsi,
þegar hann kom til landsins.
Þegar Carl prins barst mála-
leitan Norðmanna um að taka
við konungdómi í Noregi, setti
hann það skilyrði að þjóðarat-
kvæði yrði látið fram fara í
landinu, um það hvort til kon-
ungsdæmis skyldi stofna þar. —
Fór það síðan fram og reyndist
yfirgnæfandi meirihluti norsku
þjóðarinnar með konungkjörinu.
Sagan segir að þegar Carl prins
frétti um úrslit atkvæðagreiðsl-
unnar hafi hann sent forseta stór-
þingsins eftirfarandi skilaboð:
„Með leyfi Hans Hátignar
konungsins, afa míns, ætla ég
að taka konungskjöri í Noregi,
taka mér nafnið Hákon og
gefa syni mínum nafnið Ólaf-
ur. — Guðs náðar og blessun-
ar biðjum við konan mín
norsku þjóðinni. Sæmd henn-
ar. og heill mununt við héjan
af helga líf okkar“.
Tími starfs og uppbygg-
ingar
Allt fró því að Hákon konung-
ur steig á land í Noregi sem ung-
ur prins stóð hann við þessi orð
sín, að vinna að sæmd og heill
norsku þjóðarinnar. Enda þótt
hann væri sonur þjóðar, seru
áður hafði verið yfirþjóð Norð-
manna leit norska þjóðin þegar
á hann sem sinn son. Hið unga
konungdæmi biómgaðist, norskt
atvinnulíf efldist og heitur and-
blær frelsisins skapaði gróanda í
norsku menningarlífi. Konung-
urinn gengdi störfum sínum af
alvöru og skyldurækni, kjörorð
hans var: Noregi allt. Noregur
komst, eins og hin Norðurlöndin,
klakklaust yfir fyrri heimsstyrj-
öldina.
Hin miklu reynsluár
En hin miklu reynsluár í lífi
norsku þjóðarinnar og Hákonar
konungs VII. runnu upp, er síð-
ari heimsstyrjöldin hófst. Þegar
herskarar Hitlers hernámu Nor-
eg kom til kasta konungsins að
taka ákvörðun um það, hvernig
við skyldi snúast. Mikill vandi
var hinum roskna þjóðhöfðingja
þá á höndum. Land hans var
varnarlítið og óviðbúið. Óvígur
erlendur her hafði tekið sér þar
bólfestu. Hvert sem litið var, var
fyrir ofurefli óvina.
En Hákon konungur brást
ekki þjóð sinni á þessari stóru (
stund. Hann varð sjálfur stór
og gnæfir síðan upp úr norskri
sögu sem eitt af mikilmenn-
um hennar. Hákon konungur
hafnaði allri samvinnu við of-
beldisliðið, sem hafði hernum-
ið land hans og þjóð. Hann
vísaði með fyrirlitningu á bug
öllu samneyti við Quisling og
lið hans en fylgdi löglegri
stjórn lands síns, fyrst meðan
baráttan var háð í Noregi og
síðan eftir aó ríkisstjórn Nor-
egs hafði tekið sér bólfestu í
Bretlandi, og stjórnaði þaðan
frelsisbaráttu Norðmanna.
Á þessum árum varð konungur-
inn enn ríkará sameiningartákn
þjóðar sinnar en nokkru sinni
fyrr. Þegar hann kom heim til
Noregs aftur að baráttunni lok-
inni, hinn 7. júní árið 1945 var
honum fagnað sem þjóðhetju.
Og sem slíkur mun hann lifa
í minningu Norðmanna.
Samúðarkveðjur
fslendinga
íslenzka þjóðin sendir nánustu
frændþjóð sinni innilegar sam-
úðarkveðjur við andlát hins ást-
sæla konungs hennar, Hákcn VII.
var dáður og virtur af öllum
íslendingum. Hann var íslenzkri
þjóð tákn frelsisástar og baráttu-
kjarks hinnar norsku bræðra-
þjóðar. íslendingar hörmuðu
hernám Noregs en fögnuðu frelsi
og sigri norsku þjóðarinnar að
loknum hinum mikla hildarleik,
af heilum hug. Auk fornra ætt-
artengsla og sameiginlegrar sögu
og uppruna, hefur ef til vill
ekkert fært Norðmenn og íslend-
inga nær hvor öðrum en hin
miklu reynsluár hinnar síðustu
heimsstyrjaldar. Þessar tvær
litlu þjóðir fundu þá betur en
nokkru sinni fyrr að þær voru
ekki aðeins tvær greinar af sama
stofni, heldur voru þær í raun
og veru eitt og sama fólkið.
Þessi tilfinning hefur hald-
ið áfram að rótfestast í brjóst-
um íslendinga og Norðmanna
síðan. íslendingar finna það
aldrei beur en á örlagastund-
um Noregs að þar stóð vagga
ættstofns þeirra og menning-
ar. Tengslin milli Islands og
Noregs geta þess vegna aldrei
slitnað. Þau hljöta þvert á
móti að halda áfram að treyst-
ast. —
Konungurinn lifi
Konungurinn er látinn, konung
urinn lifi. Þessi forni boðskapur
hefur hljómað yfir Noreg. Hákon
VIL er fallinn frá. Ólafur kon-
ungur V. Hákonarson er tekinn
við völdum. Sagan endurtekur
sig. Norska þjóðin hefur hvatt
hinn aldna konung frelsistök-
unnar frá 1905, eftir rúmlega
hálfrar aldar gifturíka setu hans
á konungsstóli. Um leið og hún
syrgir hann fagnar hún syni
hans, Ólafi konungi V. heils
huga.
íslendingar senda hinum
nýja Noregskonungi og þjóð
hans beztu árnaðaróskir, um
leið og þeir láta í ljós þá ósk
og von að með þeim og norsku
þjóðinni megi enn sem fyrr
ríkja vinátta og bróðurhugur.
HÁKON VII. Noregskonungur
var meðal ástsælustu þjóðhöfð-
ingja þessarar aldar. Þegar hann
tók við konungdómi árið 1905,
vann hann sér strax hylli norsku
þjóðarinnar með því að krefjast
þess, að fram færi þjóðaratkvæða
greiðsla, áður en hann settist að
völdum Upp frá því leit hann
á sjálfan sig sem umboðsmann
þjóðarviljans og þjón norsku
þjóðarinnar. Hann valdi sér þeg-
ar í úpphafi kjörorðið „Alt for
Norge“ og þykir hann hafa upp-
fyllt allar þær vonir, sem Norð-
menn bundu við hann, þegar þeir
völdu hann að þjóðhöfðingja sín-
um.
Þetta kom kanrsski skýrast í
ljós í heimsstyrjöldinni síðari,
þegar Hákon konungur stóð í
fylkin^árbrjósti þjóðar sinnar í
baráttunni við þýzku kúgarana.
Var hann þá oft í bráðri hættu,
en gifta hans var ávallt slík, að
hann komst heill á húfi úr hörm-
ungunum. Hinn 7. júní 1905 lýsti
Noregur yfir sjálfstæði sínu; 7.
júní 1945 varð Hákon konungur
að flýja land _ásamt Ólafi ríkis-
arfa og norsku ríkisstjórninni; 7.
júní 1945 kom konungur aftur
heim úr útlegðinni og þótti þá
mjög hafa vaxið af þeirri heljar-
raun, sem styrjöldin lagði á
hann.
Viðskipti konungs við þýzka
innrásarherinn eru öllum Norð-
mönnum minnisstæð. Hinn 10.
apríl 1940, daginn eftir innrásina,
gerðu Þjóðverjar tilraun til að fá
konunginn til að viðurkenna naz-
istastjórn Quislings. Með óbilandi
hugrekki neitaði konungur að
víkja af vegi réttlætis og lýð-
ræðisstjórnar. Hann kvaðst aldr-
ei mundu viðurkenna aðra stjórn
í Noregi en þá, sem hefði stuðn-
ing þingmeirihlutans á frjálsu
þingi. Þegar Hákon var á ferð í
Nyborgsund í Trysi, gerðu Þjóð-
verjar tilraun til að drepa hann.
Hugðust þeir brjóta á bak aftur
baráttuþrek og mótspyrnu Norð-
manna með því að stytta kon-
ungi þeirra aldur.
Þann dag varð Hákon þjóð-
hetja Norðmanna, sem ekki mun
gleymast, meðan norsk tunga er
töluð. Þegar vélbyssuskothríð
Þjóðverja hafði dunið yfir kon-
ung og fylgdarlið hans í skógin-
um við Nyborgsund, tók hann
upp úr sverðinum vélbyssukúlu
og stakk henni í vasann. Hún átti
að vera minjagripur um kveðj-
una, sem óvinirnir höfðu búið
VII kom berlega fram í ávarp-
inu, sem þeir sendu honum á sjö-
tugsafmæli hans árið 1942, en þá
var hann í útlegð. í ávarpinu seg-
ir m. a.:
m
„1 dag heilsar norska þjóðin,
sem þerst heima fyrir, konungi
sínum með lotningu.
Norðmenn í stríði, opinberlega
og með leynd, berjast fyrir frelsi
Noregs og þúsund ára menningu
lýðfrjálsrar þjóðar, er byggir líf
sitt á réttarríki, hinu elzta sinn-
ar tegundar í Evrópu.
I þessari baráttu hefur konung
urinn orðið lífið og sálin. Sem
konungur er hann æðsti fulltrúi
löglegrar stjórnar, kjörinn með
þjóðaratkvæði. Með persónulegri
áfstöðu sinni hefur hann samein-
að hugi allra Norðmanna á þess-
um árum....
... .Með stillingu og virðuleik,
án nokkurrar áberandi viðhafn-
ar, hefur hann á stjórnarárum
sínum styrkt lýðræði þjóðarinn-
En sá dagur rann upp, að
norska þjóðin gerði meiri kröfur
til hans. Sá dagur rann upp, að
villimennskan kom yfir land vort
og reyndi að brjóta niður allt,
sem vér höfðum byggt upp á
rúmum þúsund árum.
Þann dag hikaði hann ekkl.
Hann lagði líf sitt í hættu fyrir
frelsi og réttaröryggi þjóðarinn-
ar, sem hann ber ábyrgð á. Því
hata fjandmenn Noregs hann í
dag, en allir Norðmenn elska
hann og virða. Hann hefur vísað
oss veginn: að berjast þrotlausri
baráttu fyrir frelsi norsku þjóð-
arinnar, hinu norska réttarríki.
Norska þjóðin, sem berst
heima fyrir, fylgir þessari leið af
meiri stefnufestu nú en fyrir
tveimur árum.... “
*
Slíkur hefur hugur norsku
þjóðarinnar verið til hins ástsæla
konungs, sem nú er fallinn í val-
inn í hárri elli eftir göfugt og
vel unnið starf í þágu frelsis og
lýðræðis.
Hákon konungur, Ólafur ríkisarfi og fjölskylda hans við komuna til Óslóar 7. júní 1945, þegar
friður ríkti á ný yfir Noregi frjálsum.