Morgunblaðið - 22.09.1957, Blaðsíða 11

Sunnudagur 22. sept. 1957
MORCUNBL AÐ1Ð
11
ÞaB erfibasta er h orfið úr vinnunni
- segir bændahöfðinginn á Arnbjarg-
arlæk sem verður áttræður í dag
SIÐSUMARKVÖLD í sveitum
landsins hafa löngum verið hag-
yrðingum yrkisefni. Ef við Gunn-
ar Rúnar, annar hvor eða báðir,
værum skáldmæltir, hefðum við
vafalítið fundið okkur knúða til
þess að berja saman ljóð, þar
sem við hefðum dásamað þá
miklu fegurð er fyrir augu bar,
er við komum norður fyrir Hafn-
arfjall og Borgarfjörðurinn blasti
við okkur. Hvergi var skýhnoðri
á himni, septembersólin, sem kom
in var á vesturhimininn skein
í heiði. Haustlitirnir skörtuðu
sínu fegursta skrúða. Stafalogn
og kyrrð. Gunnar sagðist oft hafa
verið á ferð í Borgarfirði. Ég
held ég hafi aldrei fyrr verið hér
í svona fallegu veðri.
Það gat ekki hjá því farið, þó
við værum að flýta okkur, að
ferðin hlaut að tefjast. Það er
ekki nokkur leið að aka með
60—80 km hraða þar um sem
slík fegurð ríkir. Ferðinni var
heitið til Davíðs óðalsbónda á
Arnbj argarlæk.
Ég spurði Gunnar Rúnar að
því hvort hann hefði komið að
Arnbjargarlæk, og sagði honum
um leið frá því, að ég hefði fyrst
séð þangað heim er ég var lítill
strákur, á leið upp að Reyk-
holti í langferðabíl. — Ég man
að einhver kunnugur í bílnum
benti út um gluggann og sagði
eitthvað á þessa leið: Þarna upp
frá sjáið þið Arnbjargarlæk, þar
sem Davíð býr. — Ég, sem strákl-
ingur úr Reykjavík, vissi þá að
sjálfsögðu engin skil á þeim
manni. — Ég horfði eins og aðr-
ir í bílnum á hið hvítmálaða há-
reista bæjarhús. Maðurinn í bíln-
um hafði bent okkur á fjölmarga
bæi á leiðinni, en þau nöfn fóru
inn um annað eyrað og út um
hitt, eins og við mátti búast. En
þegar þessi samferðamaður benti
á Arnbjargarlæk, þá man eg hve
undrandi ég varð: Ég hafði aldrei
fyrr séð jafn stórt sveitabýli. Ég
gleymdi ekki þessu bæjarnafni.
Þangað kom ég þó ekki í þeirri
ferð, né öðrum síðari, og ekki
fyrr en á þriðjudagskvöldið var.
Á þeim árum sem liðin eru frá
því þessi stutta ferðasaga gerð-
ist og þar til nú, hefur mér oft
verið sagt frá Davíð á Arnbjarg-
arlæk, því um hann og af hon-
um eru margar sagnir, en þetta
kvöld var í fyrsta skiptið sem
við hittumst. Það var orðið kvöld
sett er við ókum í hlað á Arn-
bjargarlæk.
★
Þegar við höfðum heilsað
Davíð á bæjarhellunni, höfðum
við eðlilega orð á því við hann
hve undurfagurt væri þaðan að
horfa yfir sveitina. — Já, þetta
er fallegt veður, og svona má
segja að sumarið hafi verið allt.
Það getur varla verið betra, sagði
Davíð, og bætti við: Ég man ekki
betra sumar síðan 1916.
Við göngum inn, og við förum
þar um stofur og síðan fram í
stigaganginn og upp á loft. Eitt
af því sem ég hafði heyrt um
Arnbjargarlæk, sá ég nú í fyrsta
skipti — marmaratröppurnar.
Sennilega er það eina bæjarhúsið
í sveit hér á landi þar sem marm-
ari er á öllum stigum og stiga-
pöllum. Þetta þótti þvílíkt ný-
mæli hér á landi, að á þessu var
haft orð ekki aðeins í Borgar-
firði, heldur um land allt á sín-
um tíma.
f skrifstofu Davíðs uppi á efri
hæð, hanga myndir af foreldr-
um konu hans Erlendi Gunnars-
•yni og Andreu á Sturlureykjum.
Vfir þeim er mynd af gamla
bænum. þar,
— Erlendur varð eins og
þ»6 munið hafa heyrt, fyrstur
manna hér á landi, til þess að
hagnýta jarðhitann til upphitun-
ar á bæ sínum, sagði Davíð.
Á þeim sama vegg hanga
myndir af Þorsteini Davíðssyni
og Guðrúnu Guðmundsdóttur
foreldrum Davíðs.
— Faðir minn tók við þess-
ari jörð 1887, þá eign afa
míns Davíðs á Þórgautsstöð-
um. Þá mun hafa verið um
100 hesta töðufall.
Yfir myndunum af foreldr-
um hans er gamalt málver
af gamla bænum og fjár-
húsum tveim miklum skammt frá
bænum.
— Gamli bærinn stóð hér
neðar og sunnar í túninu.
Arnbj argarlækur hefur alltaf
verið talin góð sauðjörð, sagði
Davíð.
Yfir skrifborði hans er mál-
verk af Arnbjargarlæk eins
og þar er umhorfs í dag. — Úr
skrifstofunni er hægt að ganga
út á svalir sem snúa mót suðri
og er þaðan víðsýnt mjög yfir
hina fögru sveit.
Að lítilli stundu liðinni, en nú
var komið myrkur, kom frú Guð-
rún inn til okkar með gasljós-
lampa. — Við erum ekki enn bú-
in af fá rafmagnið hingað til
okkar, en það er komið hér á ná-
læga bæi, sagði frú Guðrún. —
Já þetta kemur allt með tíman-
um, sagði Davíð bóndi hennar
með hægð. Það er m.a. af þeim
sökum, að ég hefi ekki fengið
mér rafmagnsstöð, að ég tel það
tæpast taka því úr þessu, því
mikill er sá munur orðinn í sveit-
unum eftir að rafmagnið kom
þangað. Undir þetta tók frúin og
sagði, að sennilega myndu engir
til sveita, kunna betur að meta
rafmagnið og blessaða birtuna en
einmitt húsmæðurnar.
Já, sagði Davíð, rafmagnið og
vélvæðingin er að gerbreyta svo
lífi fólks í þessu landi, að þeir
sem komnir eru á aldur okkar
hjónanna og muna þrældóm fyrri
ára, telja búskap nú til dags vera
orðinn hreinasta barnaleik. —
Hvaða samanburður kemur til
greina á handverkfærunum
gömlu og hinum nýju vinnuvél-
um? í gamla bænum hans föð-
ur míns voru stundum um 20
manns í heimili við bústörfin og
víða var álíka mikið af fólki.
Hvað skyldu mörg sveitaheimili
í landinu telja svo margt heim-
ilisfólk í dag? Vinnuvélarnar
hafa komið í staðinn og gjör-
breytt þessu öllu. Það sem mestu
máli skiptir finnst mér, er að
það erfiðasta úr vinnunni er horf
ið. Það er meðal annars af þeim
sökum sem ég lít björtum aug-
um á framtíð landbúnaðarins.’
— Hvað segirðu þá um korn-
ræktina og skógræktina.
— Ég var orðinn svo gamall
þegar kornræktin kom til sög-
unnar, að ég gaf mig ekkert að
henni. Skógræktin er stórmerki-
legt mál.
★
Nú tók Davíð upp úr vasa sín-
um lyklakippu. — Við skulum fá
okkur glas.
Meðan Davíð var að ná í glös-
in, töluðum við um vín og vín-
sortir og þekkingu manna á vín-
um.
— Það var hér á bannárunum í
gamla daga, sagði Davíð, um leið
og hann hellti í glösin úr flösk-
unni, að miklar birgðir af víni
sem gert hafði verið upptækt,
hlóðs upp í Steininum í Reykja-
vík og bar þetta á góma í Alþingi.
Jörundur Brynjólfsson lagði þar
til málanna. Sagði hann að hella
bæri niður þessu víni. Það að
það væri orðið svo gamallt, sumt
af því 11 ára. Ég er ekki að
segja ykkur þetta til þess að
fara niðrandi orðum um Jörund,
svona geta beztu menn hlaupið
á sig, þegar þeir eru að ræða
um hlut sem þeir hafa takmark-
aða þekkingu í. Flest vín batna
Davíð Þorsteinsson bændahöfðingi og óðalsbóndi á Arnbjargar-
læk. Hann heldur á krókarefs keflinu.
(Ljósm. Mbl.: Gunnar Rúnar).
með aldrinum, sagði Davíð og
hló við.
í beinu framhaldi af þessu,
sagði Davíð okkur frá skemmti-
legu atviki, sem átti sér stað að
Davíð hefir gengt fjölmörg-
um opinberum störfum fyrir
hrepp sinn og hérað. Verið
herppsnefndaroddviti frá 19912,
sýslunefndarmaður frá 1914 og
hreppstjóri frá 1922. Var um
skeið form. Kaupfélags Borg-
firðinga og í skóianefnd Reyk-
holtsskóla, formaður Flóabáts-
nefndarinnar svo að nokkuð sé
talið.
Þrjú börn eiga þau hjón:
Aðalstein bónda á Arnbjargar-
læk, Andreu húsfreyju i Norð-
tungu og Guðrúnu húsfreyju
á Grund i Skorradal.
★
Svignaskarði fyrir allmörgum ár-
um er Guðmundur Daníelsson
bóndi þar, rak þar gistihús. Eitt
sinn voru þar gestir samtímis
tveir skipstjórar frá Reykjavík.
Þar á bænum var þá vinnumaður
sem vel kunni að meta tárið.
Einu sinni kemur hann til hús-
móðurinnar og segir við hana að
nú muni Guðmundur bóndi sitja
uppi í herbergi hjá skipstjórun-
um og muni þeir vera að drekka
vín. Vinnumanninum sárlangaði
að komast í færi við skipstjórana
og vínið þeirra, og þetta sá hús-
freyjan og sagði honum að hann
skyldi gera sér upp einhvert er-
indi við bónda hennar og það
gerði hann. Stóð hann í dyrunum
er hann bar það upp. Á eftir
spurðu skipstjórarnir hvort ekki
mætti bjóða manninum glas.
Hann játti þvi og vatt sér inn
að borði til þeirra og rennt var
í glas handa honum. Annar skip-
stjóranna gerði sig líklegan til
að hella sódavatni út í glasið hjá
vinnumanni, sem sagði um leið
og hann greip það. Það er
óþarfi, þvi það er nóg af vatni
hér í Svignaskarði!
★
— Mig langar til að spyrja þig
um húsið þitt Davíð. — Hvi reist-
ir þú svo mikið hús?
— Mér fannst það liggja bein-
ast við, úr því ég fór á annað
borð að byggja. — Konan mtn og
Kristján frá Steinum teiknuðu
húsið og réðu öllu um gerð þess.
Það var vorið 1923 sem ég gat
byrjað á því. Það voraði óvenju-
snemma þetta ár. Ég flutti sem-
entið á vögnum frá Borgarnesi,
en gluggarnir eru smíðaðir úr
rekaviði. Ég sótti hann vestur að
ökrum, sem ég eignaðist síðar.
Já það var góður viður. Enn sér
ekkert á gluggunum. Það var ó-
neitanlega vel unnið við húsið
og inn í það gátum við flutt um
haustið.
— Marmarinn á tröppunum?
— Já marmarinn er eitt af því
bezta í húsinu. Það sér ekkert
á honum enn þann dag í dag, og
það er alltaf jafnþægilegt að
hreinsa stigana. — Mönnum þótti
það tíðindum sæta með marmar-
ann hjá mér.
Við töluðum nú góða stund um
Arnbjargarlæk, sem Davíð hefur
gert að stórri bújörð. Hann var
enn vinnumaður hjá föður sínum,
er hann var talinn mesti fjáreig-
andi um sunnanvert landið að
minnsta kosti. Ég nefndi við hann
töluna 1000?
— Nei elcki voru svo margar
kindur á gjöf hafðar. Kringum
900 voru þær. — Jú, ég mun þá
hafa verið í tölu stærri fjáreig-
enda.
— Hér skaut ég því inn til við-
bótar við steninguna, að hann
hafi í þá daga einnig átt nokkrar
góðar jarðir þar í grendinni.
— Jú, ég átti um nokkurt skeið
ýmsar jarðir, t.d. Spóamýri, og
þar hóf ég minn búskap, en 1912
tók ég við búi föður míns. Eins
átti ég Svartagil, Þórgauksstaði,
sem koma við sögu í Heiðavíga-
sögu, Guðnabakka og Akra. Veiði
lækur er enn í eigu minni. —
Tengdasonur minn hefir nú bú á
Svartagili.
— Þú ert einn af frumherjum
samvinnuhreyfingarinnar hér um
sunnanvert landið?
— í þá daga og fyrst íraman
af var samvinnuhreyfingin vissu-
lega hugsjón sem átti miklu og
almennu fylgi að fagna.
— Þykir þár þetta hafa
breytzt?
— Því verður ekki í móti mælt,
að viðhorfið til þessarar hugsjóna
stefnu, hefur raskazt. Þessari
• | fyrrum hugsjónastefnu bænd-
anna, er pólitíkin óholl. Hún
hefur leitt af sér ákveðna
skiptingu: Fjendur og ekki fjend-
ur samvinnustefnunnar. Þeir sem
nú telja sig fylgjandi samvinnu-
stefnunni hafa dregið þessa línu.
Þeir eru bersýnilega fylgjandi
því að kaupfélögin fái einokun-
araðstöðu. Þetta er pólitíkinni að
kenna. Hún hefur valdið því að
samvinnuhugsjónin er rokin út
í veður og vind. Er það vissulega
miður farið, og á annan veg en
frumherjarnir myndu viljað hafa,
því þá þekkti ég flesta vel.
Davíð hefur sjálfur verið
milli 40—50 ár meðal forustu-
manna Kaupfélags Borgfirðinga
og yfir skrifborði hans hangir
lágmynd af honum sem kaupfé-
lagið lét Ríkarð Jónsson gera
af honum er hann varð sextugur.
Nú barst talið fram og aftur um
dægurmál, landbúnað, trygginga-
mál og óáran í mönnum.
— Þeir virðast leggja allt kapp
á það að geta náð sem mestu úr
ríkissjóði og láta ríkið borga
brúsann. Ég held, sagði Davíð,
að um þetta ástand mætti segja
það sama og mér varð að orði
hér á kreppuárunum, er Tryggvi
Þórhallsson, sagði mér frá því að
hann væri búinn að ná í handa
bændum 2—3 milljónir króna.
Sagði ég þá eitthvað á þá leið,
hvort þessir peningar væru þá
ekki einmitt teknir frá þeim sem
með peninga kunna að fara og
þeir þá síðan lánaðir til þeirra,
sem ekki kunna með þá að fara.
Eruð þið ekki á sama máli um
að það sé hóflaust hversu sótt er
ó ríkissjóð og hann krafinn um
bætur og styrki. Það hlýtur að
taka einhvern enda.
— Já, ég vorkenni ungdómin-
um, sagði Davíð, og dæsti. —
Þetta öryggisleysi á sviði fjár-
málanna, er óhollt fyrir alla. Það
getur enginn með sanngirni leg-
ið ungdóminum á hálsi fyrir á-
hugaleysi hans á sparnaði. Segja
má að nú horfi svo hér hjá okk-
ur, að þeir verði betur settir,
sem ekki sýna ráðdeildarsemi.
— Sagan af bræðrunum í Aust-
urríki, hinum sparsama og hin-
um, sem eyddi öllu í vínkaup,
sé að verða að raunveruleika.
Þeim hafði fallið í skaut jafn-
hár arfur þessum bræðrum. —
Þegar hinn austurríski gjald-
miðill féll, en þá hét hann króna,
átti ráðdeildarsami bróðirinn 50
þús. kr. í banka. Hinn átti ekkert
nema tómar brennivínsflöskur.
Svo fór við verðfallið, að hinn
fyrrnefndi varð eignarlaus með
öllu, en hinn átti eigur: Allar
tómu brennivínsflöskurnar!!
— Jú, mig undrar ekki þó þið
hlægið, en hugleiðið þessa sögu
á heimleiðinni.
Við komum aftur sem snöggv-
ast að ásókninni á ríkissjóðinn.
Þetta með barnastyrkinn, sagði
Davíð, kemur svo einkar þægi-
lega fyrir sjónir. En hvaða sam-
ræmi er svo í því og tökum t.d.
ellilífeyrinn til okkar gamla
fólksins. Þar er dálítið annað sjón
armið, þvi þar er spurt: Getur
hann lifað án hans? — Tókst líf-
eyrisþiggj andanum að safna svo
til elliáranna að hægt sé að svipta
hann tilkalli til þessa lífeyris.
Davíð handlék undarlegan hlut
og spurði ég hann hvað þetta
væri.
— Krókarefskefli. Það telgdi
hagleiksmaður sem dvaldist ár-
langt hjá föður mínum og eins
og þú sérð er hér grafið ártalið
1903. Hann var vestan frá Bíldu-
dal þessi maður, hét Klængur.
Skar hann þetta og telgdi úr birki
grein. Þetta er vel gert, sérstak-
lega trékúlurnar sem leika inni
í rimlunum. Hann var hér sér til
heilsubóta og gaf föður mínum
smíðisgripinn að skilnaði.
Nú stóð Davíð upp og gekk að
skáp. Ofan á honum voru bæk-
ur. — Hvaða bók hefur þú haft
mesta ánægju af að lesa?
— Einkum hef ég lesið forn-
sögurnar. Alltaf hef ég haft álit
á Agli. Það var ekki tómur ofsi,
athugull hefur hann einnig verið.
í skáp þar í skrifstofunni, sá
Framh. i bl*. 15