Morgunblaðið - 09.11.1957, Síða 9

Laugardagur 9. nóv. 1957
MÖRavwni 4ÐIÐ
9
.... yfir fljótið öruggan
á ég ferjumanninn",
segir Jón Arason,
afmæli
í DAG er Jón Arason, sjómaður,
áttræður. Hann er ættaður austan
úr Flóa, frá Roignheiðarstöðum í
Gaulverjabæjarhreppi. I tilefni
af áttræðisafmæli Jóns hefur
Morgunblaðið átt samtal við hann
og fer það hér á eftir. Hann
sagðist hafa farið til sjós um
tvítugt með Svaninum, eign Sig-
urðar í Görðunum. Hjá honum
kvaðst Jón hafa verið tvö út-
höld, en lengst af reri hann frá
Loftsstöðum.
— Frá Loftsstöðum reri ég 14
vertíðir, hjá föður mínum Ara
Andréssyni, sem var formaður
þar í 30 ár.
Við spurðum Jón, hvort ekk-
ert hefði borið til tíðinda á þess-
um árum. Hann svaraði: Jæja,
ég komst einu sinni í lífs-
hættu. Það var 2. apríl 1908. Fjór-
ir skipverjanna drukknuðu en
við komumst fimm af. Ástæðan
til slyssins var sú, að það brim-
aði svo fljótt á sundinu. Það hef-
ur aldrei farizt þarna skip svo
memi muni, hvorki fyrr né síðar.
Þetta bar svo til, að við lögðum
á sundið í sléttum sjó, eins og
venja var, en þá kemur hann á
eftir okkur, tekur sig upp fyrir
aftan okkur og fer með okkur
í toppnum, þangað til hann brotn-
ar og skipið fyllist af sjó. Bátn-
um hvolfdi og þeir sem undir
honum urðu drukknuðu en við
hinir komust á kjöl og var bjarg-
að úr landi.
— Voruð þið ekki afskaplega
hræddir í þessum hrakningum?
— Nei, við vorum ekkert
hræddir. Ég hugsaði bara um að
reyna að bjarga líftórunni. Ég
fann ekki til hræðslu.
— Eru félagar þínir, sem af
komust, allir látnir?
— Nei, við erum 3 lifandi.
Hallmundur Einarsson, trésmíða-
meistari, Eyjólfur Eyfelds, list-
málari og ég.
— Það má þá segja að sólarlag-
ið í Reykjavík hefði beðið tjón
við það, að þið hefðuð allir far-
izt.
— Já, það er rétt, en það mun-
aði ekki miklu að Eyvi drukkn-
aði þarna.
Og Jón Arason heldur áfram:
— Við vorum í þessu volki í
hálftíma, þar til við komumst á
kjöl. Það var óskaplega kalt. Ég
hafði ekkert annað að halda mér
í en árina mína, hún hélt mér
uppi. Það er ótrúlegt, hvað ein
lítilfjörleg spýta getur haldið
manni lengi uppi.
— Segðu mér eitt, hafði þetta
ekki mikil áhrif á þig?
— Jú, þetta hafði mikil áhrif
á mig. Ég hugsa, að ég hafi feng-
ið andlegt áfall við þetta, en þótt
undarlegt sé, lýsti það sér einna
helst í því, að mig langaði enn
meira að komast á sjóinn.
Kannski var það vegna þess, að
ég var orðinn fullviss um að sjór-
inn vildi mig ekki. Ég veit það
ekki, en foreldrar mínir og að-
standendur allir vildu ekki, að
ég færi á sjóinn aftúr og ég vildi
ekkert gera þeim á móti. Síðan
hef ég aldrei farið á sjó svo heit-
ið geti, en alltaf hefur þráin
ágerzt og þó ég sé nú orðinn
gamall maður hef ég ekki losnað
við hana.
Við Jón fórum nú að rabba um
kjörin í gamla daga. Hann sagði
mér, að þau hefðu verið afskap-
lega bágborin, og hefði raunar
verið kraftaverk, hvernig þjóð-
in gat lifað af þá köldu vetra,
sem hér komu. Jón segir:
sem á áttræðis- *
/ dag
— Kjörin voru afskaplega
kröpp, því fátækt var mikil. All-
ur útbúnaður var lélegur á nú-
tímavísu. Baðstofan var úr torfi
með moldargólfi og moldarbálk-
um. Lengdin var sem svaraði 3
rúmum. I þeim voru engar sæng-
ur, bara heimaunnar rekkjuvoð-
ir og salonofin teppi, eins og
það var kallað. öðrum húsakynn-
um þarf ekki að lýsa. Þau voru
öll eftir þessu, frumbýlingsleg í
hæsta máta. En það vár alltaf
heitt í bænum og það kom sér
vel á veturna. Við borðuðum
alltaf úr tréaski með hornspón.
Þá þekktust engar skálar. Ask-
ana settum við svo fram í búr,
þar sem þeir biðu næstu máltíð-
ar, en spóninum var stungið und-
ir sperruna. Og svo var allt borð-
að á hnjánum. — Ég ólst upp
við svo mikla fátækt, að engu
lagi var líkt. Nú er slík fátækt
úr sögunni hér á landi sem betur
fer. Alltaf varð maður að vera
sívinnandi, oft og tíðum sárhungr
aður. En þrátt fyrir alla þessa
fátækt leið manni yfirleitt vel.
Maður var einhvern veginn allt-
af ánægður og gerði engar kröf-
ur. Já, ég held að við höfum
verið miklu ánægðari, ég vil segja
hamingj usamari, í gamla daga en
nú tíðkast.
— Hver heldurðu að hafi ver-
ið aðalástæðan til þess?
— Ég veit það ekki, ég veit
ekki hvað skal segja. Ég held
það hafi verið vegna þess, að
þjóðin treysti meira á forsjón-
ina en nú. Henni var allt falið.
Þá var húslestur lesinn á hverju
einasta kvöldi allt árið um kring
og hafði það mikil áhrif á barns-
sáiina og þó ég sé orðinn þetta
gamall, hafa lestrarnir orðið mitt
bezta veganesti. Lengi býr að
fyrstu gerð, segir einhversstað-
ar. Af þessu geturðu séð, góði
minn, að á milli okkar og ykkar,
unga fólksins, eru þúsund ár. Það
er langur tími en samt ekki nema
hálf öld. Ég er ekki viss um, hvað
stærðfræðingarnir segja um slíka
speki, en svona er þetta nú samt.
— Mig langar til þess, að þú
segir okkur dáiítið meira um
trúna í þá gömlu, góð'u daga.
, — Jú, en það getur orðið erfitt.
Ég tók snemma eftir því, að ef
ég setti traust mitt á forsjón-
ina, þá brást það ekki. Ég hef
alltaf trúað því, að annað líf væri
til eftir þetta líf. Hjá öðrum er
oft einhver efi í þessum efnum,
en hann er ekki til hjá mér, því
ég hef svo þráfaldlega reynt það
og nú skaltu bara heyra: Einu
sinni lagðist ég veikur og lá í 15
vikur. Þá var það einn daginn
að inn til mín kemur maður og
ávarpar mig. Það var hábjartur
dagur, svo ég þekkti manninn
strax. Það var §éra Páll Sigurðs-
son, prestur í Gaulverjabæ, sem
dáinn var fyrir mörgum árum.
Ég var 10 ára, þegar hann lézt.
Hann kom inn að rúminu til mín
og segir við mig: Þú ert veikur,
Jón minn. Lofaðu mér að sjá á
þér fótinn, segir hann. Svo ég
segi við hann: — Hvurnig stend-
ur á því, að þú ert kominn hing-
að? — Ja, það skiftir engu máli,
segir hann, en ég ætla að skoða
á þér fótinn. Síðan gerir hann
það og þegar hann er búinn að
því, þá segir hann: — Þetta þarf
að fara í burtu og nú útvega ég
þér resept — og mér finnst hann
fá mér bláð, en þegar ég ætla
að taka það af honum, er það
ekkert. En hann segir: Gættu
þess að fara með það í rétt
apótek. Ég segi við hann: — Það
þýðir ekki að fara með þetta,
það er ekkert á því. Þá svarar
hann: — Mundu það, að þetta er
Páll Sigurðsson. Og svo gengur
hann út, eins og þú færir héðan
úr stofunni. Jæja, svo líður ekki
nema klukkutími, þá kemur
Filippus Ámundason í Brautar-
holti til mín. Hann er ágætur
vinur minn. Ég spyr hann, hvort
hann þekki nokkurn lækni, sem
heiti Páll Sigurðsson. Jú, Filippus
segist þekkja hann, svo ég segi
við hann: — Blessaður reyndu
að koma honum til mín, ég ætla
að sjá, hvort hann getur ekki
hjálpað mér. Hann gerir svo.
Daginn eftir kemur Páll Sigurðs-
son læknir, en þegar hann gekk
inn í stofuna, sá ég ekki betur
en þar færi séra Páll Sigurðsson,
a. m. k. var Páll læknir með
hans andlit. En þegar hann var
kominn inn í stofuna, hvarf séra
Páll og við rúmið mitt stóð Páll
Sigurðsson læknir, og segir við
mig: — Filippus Ámundason
beiddi mig að líta til þín. — Já,
ég kannast við það, segi ég. Svo
skoðaði hann á mér fótinn og
segir við mig: — Ég ætla að gefa
þér resept, en gættu þess að fara
með það í rétt apótek. Ég veit
ekki, hvort lyfið er til annars
staðar en í Iðunni. Svo kem ég
á morgun til þín. En áður en
hann fór, spurði ég hann, hvurra
manna hann væri. Mér þótti fróð-
legt að vita það, eftir það sem
á undan var gengið. Þá segir
hann mér það, en bætir við: Þú
ert Árnesingur, er það ekki?
Ég segi það vera. Þá kannastu
við hann nafna minn. Ja, hvaða
Pál, spyr ég. Hann svarar: — Þú
hlýtur að kannast við séra Pál
Sigurðsson, ég heiti í höfuðið á
honum. Hann dó sama árið og
ég fæddist. Þá sagði ég Páli lækni
söguna alla, eins og hún hafði
gengið fyrir sig, en hann svar-
aði: Það er ekki í fyrsta skifti
sem hann er með mér, blessaður
karlinn. Og svo þarf ég ekki að
orðlengja það, að Pálarnir komu
mér á fætur eftir hálfan mánuð
og síðan hef ég aldrei kennt mér
meins í fætinum og treysti á
handleiðslu drottins í smáu og
stóru. Ég veit að ég er ekkert án
hans, heldur Jón Arason áfram,
um leið og hann stingur tóbaks-
klútnum í vasann. Ég hef oft
séð og talað við framliðið fólk
og eitt get ég sagt þér, að ég
er hárviss um, að enginn maður
hefur dáið svo að hann hafi ekki
fylgt sjálfum sér til grafar — og
gengið næst kistunni, ásamt látn-
um ástvinum sínum, ef einhverj-
ir eru. Þetta hef ég þráfaldlega
séð, en alltaf tapa ég af þeim í
miðri kirkju. Síðan segir Jón
mér sögu, sem lýsir því, í hve
nánu sambandi hann er við föð-
ur sinn: — í fyrra stríði setti ég
á fót dívanaverkstæði og vann
á því. Stundum kom það fyrir,
að mig skorti efni og í eitt sinn
vantaði mig tilfinnanlega dívana-
fjaðrir, sem voru ófáanlegar í
bænum, svo ég kveið hálft í
hvoru fyrir framtíðinni. Þá heyri
ég að sagt er við mig:
Efnisvant er orðið hér
að skalt framtíð gæta,
hann nafni þinn ei neitar þér
neyð kann úr að bæta.
Ég heyri strax að það er
rödd föður míns, sem var van-
ur að tala við mig. Hann var
ekkert hagmæltur, svo ég muni,
en hafði ákaílega gaman af ljóð-
um og sagði mér oft meðan hann
Jón Arason: — Ástin tók
lifði, að reyna að yrkja vísur.
Ég segi við hann: — Til hvaða
Jóns á ég að fara. — Þú munt
rata þangað, segir hann þá og
fer. Þá fer ég til kunningja míns
Jóns á Bala, sem var bezti vinur
minn, datt hann einna helzt í
hug, og spyr hann hvort hann
geti ekki hjálpað mér um dívana-
fjaðrirnar. Hann segir: — Því
miður get ég það ekki. Ég er
búinn að reyna, en dívanafjaðrir
fást ekki í bænum. Þá segi ég
honum samtal mitt við pabba.
Hann svarar: — Farðu upp á
Vatnsstíg til Jóns skálds Magnús-
sonar. Ég sagði Jóni, að þangað
hefði ég oft farið og alltaf hitt
Guðmund innanbúðarmann og
hann hafði alltaf neitað mér. En
ég fer þó samt og ber upp erindi
mitt við hann, segi: — Það vildi
ég að þú værir orðinn að dívana-
fjöðrum, Guðmundur. Þá skyldi
ég kaupa þig allan! Kemur þú
eins og vant er, sagði Guðmund-
ur, með fjaðrásóttina. En þá gell-
ur maður við úr skrifstofunni og
spyr mig, hvað ég sé að fara.
Ég segi honum erindið. Þetta er
þá Jón Magnússon, skáld, sem
ég hafði aldrei séð áður. Hann
spyr mig, hvort ég starfi við þessa
iðngrein og segi ég honum það.
Hann spyr hversvegna. Ég segi
honum, að það hafi verið vegna
þess, að ég hafi misst heilsuna.
Þá segir hann þetta: — Ég yildi
gjarnan geta hjálpað þér, en
dívanafjaðrir fást bara ekki í
bænum — kallar samt um leið
til Guðmundar og segir honum
að láta mig fá eitt gross af fjöðr-
um eða 140 stykki og þar með
var hnúturinn leystur. Svona hef-
ur faðir minn hjálpað mér hér á
margvíslegan hátt.
— Hvenær fór að bera á þess-
um dulrænu gáfum þínum?
— Það var ekki fyrr en ég
var kominn undir fimmtugt.
Éyrst fannst mér það dálítið
erfitt, en aldrei varð ég neitt
hræddur við hina framliðnu.
Það er ekkert að óttast. Þetta
eru góðar, blessaðar verur, sem
í kringum mann eru. Ég vei't
ekki, hvers vegna ég fékk þessa
hæfileika, en ég þráði alltaf að
fá að vita eitthvað meira en það,
sem ég hafði lært í bókum sem
ungur maður. Ég var eins og aðr-
ir, alltaf efablandinn, en nú
hvarflar það ekki lengur að mér.
— Þú ert auðvitað ekkert
hræddur við að deyja?
— Nei, og eitt get ég sagt þér
að lokum, að mesti gróði fyrir
okkur sem eftir lifum, er að missa
ástvini okkar, þótt það þyki sárt
í bili. Og Jón Arason heldur
áfram: Mín skoðun á eilífðarmál-
unum er þessi: Við erum alltaf
að læra, alltaf í skóla. Lífið eftir
dauðann er ekkert annað en fram
mig undir væng ... ....
haldsskóli. Menn taka misjafn-
lega góða einkunn upp í þennan
skóla, en enginn fellur á prófinu.
Öllum er gefið tækifæri til að
þroskast. Við erum öll jarðbund-
in fyrst eftir dauðann en eftir
því sem þroskinn verður meiri,
eftir því fjarlægjumst við jörð-
ina.
Þetta sagði Jóm Arason um ei-
lífðarmálin, en við snerum okkur
að öðru, áður en við hættum
rabbi okkar. Ég spurði hann,
hvaða maður væri honum minnis-
stæðastur af þeim, sem hann
hefði kynnzt á lífsleiðinni. Hann
sagði þegar í stað: Séra Ólafur
Ólafsson fríkirkjuprestur og hann
bætti við:
— Hann var einkargóður ræðu-
maður og fluggáfaður. Hann var
hár maður vexti, þó hann væri
tekinn að bogna dálítið undir
það síðasta, skarpleitur með
hvasst og stingandi augnatillit,
augun blá. Hann var með hvítan
hökutopp, að öðru leyti var hann
skegglaus. Hann var skapmaður
mikill. Það mátti oft sjá það í
predikunarstólnum, að hann vildi
láta taka eftir því, sem hann
sagði. Það var ekki hægt annað
en veita honum eftirtekt, sama
hvar var. Ég skal segja þér eina
litla sögu af honum sem ég
held, að lýsi honum allvel. Eitt
sinn var hann búinn að messa
hjá okkur kl. 2, en klukkan 5
sama dag átti hann að messa í
Hafnarfirði. Hann fór þangað í
hestvagni, að venju. Ég bað hann
um að lofa mér að vera með
suður eftir og var það auðsætt
mál. Þegar við komum upp í Foss
vog, spyr séra Ólafur mig hvað
ég ætli að vilja til Hafnarfjarðar.
Ég segi honum það, að ég ætli
að vera í kirkju hjá honum.
Varstu ekki búinn að vera í
kirkju í dag, segir hann. Jú, svara
ég, en má ég ekki fara tvisvar í
kirkju sama daginn? — Jú, segir
hann þá, en þú ætlar eitthvað
annað að vilja. Já, segi ég og
bæti við: — Svo að ég segi þér
eins og er, þá ætla ég að vita,
hvort þú heldur sömu ræðuna og
hjá okkur. Þá ber gamli maður-
iiin í lendina á klárnum og segir
hvássri röddu: Heldurðu, að ég
sé svo andlega fátækur að ég
þurfi þess?
★
— Eigum við ekki að snúa okk-
ur að einhverju skemmtilegra
efni en eilífðar- og kirkjumálum?
Segðu mér, þú ert auðvitað bú-
inn að vera giftur í mörg ár.
— Ég gifti mig, þegar ég varð
sjötugur:
Ástin tók mig undir væng
eítir settum ráðum,
hljóp því upp í hjónasæng,
hærður í vöngum báðum.
Framh. á bls. 15.

I fáum orðum sagt: