Morgunblaðið - 29.01.1958, Blaðsíða 13

Miðvik'udagur 29. jan. 1958
MORGUNBLAÐIÐ
13
-Búskapurínn 7957
Framh. af bls. 9
þessu máli. Væri það mikil gæfa
ef mæðiveiki kemur ekki upp víð
ar í Mýrarhólfinu, hins vegar
eigi meira en eðlileg óhamingja
þó upp komi. Verður að halda
fast um taumana á sumri kom-
anda og næsta haust við eftirlit,
vörzlu og rannsóknir á svæðinu.
Þrátt fyrir slík óhöpp fjölgar
sauðfénu enn ört. Talið er að nú
muni vera um 750—760 þús. sauð
fjár á fóðrum. Kjötmagnið
haust er talið:
Dilkakjöt .... 7.701.411 kg
Geldfjárkjöt .. 289.028 —
Ærkjöt ........ 302.995 —
Alls 8.292.434 kg
Af því er búist við að flytja
þurfi út um 2750 smál.
Haustið 1956 var kjötmagnið
talið 7.658.215 kg, af því var
flutt út um 2352,7 smálestir. Upp-
bætur úr Framleiðslusjóði, greidd
ar vegna hins útflutta kjöts frá
haustinu 1956, námu alls um 33
millj. króna, er það sem næst
sama uppbót hlutfallslega eins
og á fisk á vetrarvertíð.
Hrossaútflutningur
Töluverð hreyfing var á um
útflutning hrossa á árinu. Raun-
ar voru ekki flutt út nema rúm-
lega 100 hross, en margt af því
voru folöld. Um hundrað hross
til viðbótar, þar af um 70 folöld
áttu að fara út í desember, en
fóru eigi fyrr en í jan. Þessi
útflutningur folalda, og raunar
hrossa yfirleitt, um hávetur mæl-
ist illa fyrir og er það að von-
um. Er nú svo á málum haldið
að suður á meginlandi Evrópu
er skorað á dýravini að kaupa
íslenzk folöld til þess að bjarga
þeim úr „barbaríinu" á íslandi.
Slæm landkynning það.
Orð Einars Benediktssonar um
íslenzka hrossarækt skráð 1836
eiga því miður enn við:
„Göfugra dýr en góðan, ís-
lenzkan hest getur náttúran ekki
leitt fram, og flónskulegri aðferð
en hin íslenzka hestarækt þekk-
ist ekki í búnaði neins lands.“
inn töluvert af köfnunarefnis-
áburði, ef áburðarnotkunin á ekki
að dragast saman. Sennilega
þarf að flytja inn rúmlega 2000
smál. af slíkum áburði 1958, en
allmikið meira 1959.
Á árinu 1957 gengu í gildi ný
lög um landnám, ræktun og bygg
ingar í sveitum. Eru þar nýmæli,
sem auka mjög umsvif og fjárráð
nýbýlastjórnar, en flest af því
kemur ekki til fullrar fram-
kvæmdar fyrr en á árinu 1958.
Nýbýlastjórn samþykkti stofn-
un 62 nýbýla (45) á árinu, auk
þess að byggja upp á 13 eyðijörð-
um (22). Ennfremur flutning og
endurbyggingu bæjarhúsa á
jörðum (3).
Framlag til einstaklinga, til
ræktunar á nýbýlum, námu um
að nýju, engu sáð til fræræktar
vorið 1957.
Frumkvæði SÍS í þessu máli er
merkilegt og stórlega þakkarvert,
en hin fyrsta framkvæmd er öm-
urleg. Enn slíkt skiptir engu. Hér
má engin nppgjöf verða. Hér
verður að halda áfram og sigra
erfiðleikana. Er þá fyrst að muna
að við frærækt þarf öllu til að
tjalda um verklag og vandvirkni
Við frærækt verður að beita
þekkingu og kunnáttu. Frærækt
þolir enga aktaskrift né mansal
um framkvæmdir. Vonandi verð-
ur á vori komanda sáð í svo sem
10 ha til fræræktar, á fræræktar-
landi SÍS á Geitasandi, minna
má það ekki vera. Það er ekki
mikil framkvæmd, aðeins hófleg
tilraun. SÍS hefir með frum-
1,73 millj. króna 1957 (eigi gert kvæði sinni í þessu máli sýnt |
upp að fullu), en 1.61 millj. kr.
1956.
Byggingastyrkir samkvæmt lög
unum nýju námu 810 þús. krón-
um.
Unnið var meira og minna í 12
byggðahverfum af 14 sem ný-
býlastjórn hefir efnt til, til þessa.
Nýrækt
Enn eru eigi fyrir hendi tölur
um nýræktina 1957, er gert ráð
fyrir að hú sé svipuð að víðáttu
eins og 1956, en þá var nýræktin
3336 ha. Þá voru túnasléttur 83
ha en 754 árið 1955. Tölurnar
sýna að sléttun gömlu túnanna
er að verða lokið.
Grasfræasala 1957, sem talin
verður, var alls rúmlega 132
smál. en 113 smál. 1956. Þetta
svarar til þess að sáð hafi verið
í um 3310 ha.
Grasfrærækt
Grasfrærækt er eitt af stórmál
um bænda, en varla er hægt að
segja að tekið hafi verið á því
með berum höndunum hingað til,
mest hafa það verið vettlingatök.
Á árinu 1957 gerðust í senn dapur
legir hlutir í því máli og það sem
mætti boða skýjarof í málinu.
^Fyrst skal nefna hið jákvæða.
A Sámsstöðum fengust um 350kg
af grasfræi, þ. e. háliðagrasi,
vallarfoxgrasi, og túnvingli. Ekki
mikið þegar þess er minnst að
verkefnið: að reyna að rækta
grasfræ er jafngamalt tilrauna-
búinu. Klemens tilraunastjóri er
að rækta nýbýli í Hvolsvelli.
Kornvöllur nefnist býlið. Þar
ræktar hann ódýrar og betur en
aðrir menn, enda var þess að
vænta. Skylda fylgir nafni býl-
isins og er ekki undan henni
svikist, því að uppskera korns
á Kornvelli var um 100 tunnur.
Auk þess um 500 kg af grasfræi.
vallarfoxgrasi og hávingli. Þetta
kalla ég merkilegt og sérstaklega
tel ég eigi lítinn björn unninn,
að nú skuli vera ræktað fræ af
vallarfoxgrasi bæði á Sámsstöð-
um og á Kornvelli. Það er mik-
il nýjung og merkileg. Þetta eru
ljósu blettirnir í fræræktarmál-
inu.
Árið 1956 fékk SÍS til umráða
landspildu eigi litla í Geitasandi,
alls 236 ha, með það fyrir 'auugm
að efna til fræræktarbús.
(Landið var eigi afhent form-
lega fyrr en 25. janúar 1957, sók-
um þess að stóð á mælingu og
uppdrætti.). Hin fyrsta tilraun
með að rækta fræ á þessum stað
var gerð 1956, var þá sáð í 1 ha,
fræi frá Jurtakynbótadeild bún
aðardeildar atvinnudeildar há-
skólans. Mun sérfræðingur deild-
arinnar í jurtakynbótum, magist-
er Sturla Friðriksson, hafa annazt
framkvæmdir tilraunarinnar fyr
ir SÍS og svo aftur Sandgræðsla
íslands fyrir hann. Þessu fór
sæmilega sumarið 1956. Vorið
1957 leit tilraunasvæðið illa út,
mikið dautt úr röðum, illgresi og
óþarfagróður gerði vart við sig
og benti til þess að fræið hefði
ekki verið svo hreint sem skyldi.
Vorið og sumarið 1957 varekkert
gert, af því sem gera þarf. til
bjargar frærækt og umhirðu.
Ekki valtað, ekki raðhreinsað,
ekki borið á. Úr þessu varð svo
inn til notkunar í gróðurhúsum. j auðvitað ekki neitt nema aðvörun
Af þessum tölum er ljóst, að i um að þannig má ekki standa að
á vori komanda verður að flytja ' frærækt. Ekkert var heldur gert
að forráðamenn þess skilja þýð-
ríkisins. Þar við bætist gröftur
hjá landnámi ríkisins sem auð-
vitað er greiddur að fullu af rík-
isfé 27.064 lengdarm., 108.500
rúmm. Hefir sá gröftur sennilega
kostað um 331.540 krónur.
Loks er grafið 1955 og ’56
1.821.964 lengdarm.
7.287.105 rúmm.
sem kostuðu 25.622.671 krónu.
Samkvæmt þessu er á 15 árum
búið að grafa skurði með skurð-
gröfum sem eru
um 4.863,3 kílómetra
og rúmmál þeirra er
um 18,8 milljónir rúmmetra,
alls hefir þetta kostað
um 53,6 millj. króna
Við þetta bætist svo gröftur-
inn 1957, sem áætla má að kosti
eigi minna en 10—12 milljónir
króna.
Þessar tölur sýna ljóslega hve
afarmiklu verki hefir verið af-
ingu málsins. Það er mikilsvert. | kastað við framræslu síðan 1942
Það fylgir ekki meiri vandi þess-
séu mikilsverðar vélar til notk-
unar á stærri búum og við fé-
lagsvinnu 2—3 bænda um hey-
skap, er heyja skal í vothey á
hraðvirkan hátt.
Mykjudreifir norskur, reyndur
á Hvanneyri, hafnaði á Ytra-
Hólmi á Akranesi, bendir til
stórrar framfarar við rð koma
mykju á völl og hreyta henni.
Er það mikils vert, því búfjár-
áburðurinn og meðferð hans öll
er nú sennilega mestu „vanda-
verkin" við búskapinn, óvinsæl
verk og erfið. þó að margt sem
áður þótti erfitt sé orðið auð-
velt.
Skólar og búnaöarfræðsla
Á Hólum eru 31 nemandi 1
vetur, 15 í yngri deild og 16 í
efri deild, en 12 útskrifuðust
vorið 1957.
A Hvanneyri eru 57 nemend-
ur, 29 í yngri deild, 20 í efri
ari vegsemd en það að SIS munar! þess Varið bæði af ríkisfé og fra
ekki nein ósköp um að leysa' bændunum sjálfum.
hann, þó að ljóst sé að fræræktar Get ég ekki látið vera að minn-
bú þar sem ræktað verði grasfræ j ast þess hver styr stóð um fyrstu
á 100—200 ha lands kostar áður j skurðgröfurnar, er hægt var af
en lýkur svo milljónum nemur 7stað farið 1942—’44. Þá sögðu
að öllum stofnkostnaði. Róm var
ekki reist á einum degi og auð-
velt er að gera átakið í áföngum,
bændum og búskap til mikils
framgangs.
og hve miklu fé hefir verið til ; deild og 8 í framhaldsdeild. Vor-
ið 1957 útskrifuðust á Hvann-
Jarðarbætur og framlög til þeirra
Búnaðarbankinn veitti 950
(836) lán úr Ræktunarsjóði, að
upphæð 41,66 millj. kr. (34,46).
Úr Byggingarsjóði voru veitt
153 ný lán (150), að upphæð 663
þús. kr. (5,84 millj.), eldri lán
(viðbótarlán) 148 (197), að upp-
hæð 9,3 millj. króna (4,68). Alls
um 10 millj. króna.
Úr Veðdeild voru veitt 205
(119) lán að upphæð 6,75 millj.
kr. (3,86).
Þessar 3 deildir fengu til um-
ráð a á árinu: Veðdeild fékk 5
millj. kr. úr Atvinnutryggingar-
sjóði. Ræktunarsjóður fékk ríkis-
framlag 1,6 millj. og lán frá
Framkvæmdabankanum 13 millj.
króna.
Byggingarsjóður fékk lán i Veð
deild Landsbankans að upphæð
4,3 millj. kr., framlag frá ríkinu
2,5 rhillj. og hluta af stóreigna-
skatti 1,5 millj. kr.
Áburðarverksmiðjan í Gufu-
nesi framleiddi 19.970 smál. af
köfnunarefnisáburði, 33,5% vöru
— Kjarnaáburði, en það nemur
6657 smái. af hreinu köfnunar-
efni. — í ár er aftur á móti gert
ráð fyrir að verksmiðjan geti
ekki framleitt nema um 17.000
smál., sem gera 5666 smál. af
köfnunarefni. Skortur á rafmagni
veldur, kemur þannig fram af-
leiðing þeirrar, meira en vafa-
sömu ráðstöfunar að sníða áburð-
arverksmiðjunni þann óvanalega
og óheppilega stakk að nota af
gangsorku til framleiðslunnar.
Áburðarsala ríkisins seldi á ár.
inu. talið sem hrein efni:
Köfnunarefni 6390 smál. (5575).
Fosfórsýru 3130 — (2761).
Kali 1790 — (1935).
Af köfnunarefninu eru um 130
smál. köfnunarefni í innfluttum
áburði, það er blönduðum áburði,
tröllamjöli og ofurlitlu af kalk-
saltpétri, sem fluttur hefir verið
Framræsla
Vélasjóður á nú 33 skurðgröf-
ur. Eignaðist eina Priestman
Wolf-gröfu á árinu, sem þó hafði
verið flutt inn áður, en seldi tvær
gamlar gröfur af P. H. gerð.
Ræktunarsamböndin eiga 10 gröf
ur og nýbýlastjórn 4 gröfur.
Árið 1956 grófu gröfur Véla-
sjóðs 633.747 lengdarm. af skurð-
um, sem mældust 2.881.188 rúmm.
Meðalkostnaður á rúmm. var kr.
3.62.
Áætlað er að gröfturinn 1957
sé um 3 millj. rúmm., en tölur
eru enn eigi fyrir hendi.
Gröfur ræktunarsambandanna
grófu árið 1956 253.353 lengdarm.
sem eru 1.030.537 rúmm. Meðal-
kostnaður kr. 3,76 á rúmm.
Talið er að gröfur ræktunar-
sambandanna hafi fremur grafið
minna en meira 1957 heldur en
1956.
Gröfur Nýbýlastjórnar grófu
1956 119.788 lengdarm., 524.093
rúmm. Af því var grafið í ný-
býlahverfum 61.144 lengdarm.,
271.541 rúmm. En fyrir aðra
(bændur) 58.644 lengdarm.,
252.552 rúmm. (af því lítið eitt
vegna vega).
Árið 1957 sýna fyrstu tölur alls
78.647 lengdarm., 354.233 rúmm.
Af því í nýbýlahverfum 28.492
lengdarm., 125.553 rúmm. En
fyrir aðra 50.155 lengdarm., 228.
680 rúmm. Af greftrinum í ný-
býlahverfunum var ofurlítið
grafið með leigugröfu frá Véla-
sjóði (Reykhólssveit).
Heildarkostnaður við fram-
ræslu þá sem ríkisframlag er
greitt var 1956 kr. 14.313.114.88.
Af því var framlag ríkisins 65%
kr. 9.302.874.76. Meðalverð á
rúmm. kr. 3.66. — Þar við bætist
svo sú framræsla, sem Nýbýla-
stjórn lætur vinna í nýbýlahverf.
unum og þannig greidd að öllu
leyti af ríkisfé.
Fimmtán ára afmæli.
Fyrstu skurðgröfurnar, af
þeirri gerð sem nú eru notaðar,
tóku til starfa 1942.
Samkvæmt yfirliti, sem ég
gerði um þessar framkvæmdir
fyrstu 10 árin 1942—’51, var á
þeim árum grafið.
2.384.093 lengdarm.
8.988.832 rúmm.
Kostnaður alls 19.858.945 krón-
ur.
Af því lqgðu bændur fram
8.427.469 krónur, ríkissjóður
11.431.476 krónur. Ekki er það
allt framlag til bænda, því
þessu er talinn sá gröftur hjá
landnámi ríkisins sem kostaður
er að öllu leyti af ríkisfé.
Samkvæmt búnaðarskýrslum
var grafið 1952—’54:
630.212 lengdarm.
2.431.563 rúmm.
Kostnaður 7.802.000 krónur, er
skiptisí jafnt milli bændanna og
þeir sem betur þóttust vita, að
þetta væru engar skurðgröfur,
það væru seinvirkar vélskóflur
o. s. frv.
í ár eru svo aftur 15 ár frá
því er fyrstu jarðýturnar tóku til I
starfa. Þá var hið sama uppi, |
gert var, jafnvel á sjálfu Bún-
aðarþingi, gis að þeirri nýjung
og jarðýturnar taldar til lítiis
liklegar, en hvern svip hefir ekki
sú tækni sett á ræktunarmál og
verklegar framkvæmdir ýmis-
legar þessi 15 ár?
Fyrstu hjólatraktorarnir voru
líka kallaðir „landafjendur".
Sem betur fer greinir menn oft
á um leiðir og úrræði, ef allir
væru sammála yrði allt flatt.
Vélakaup ræktunar-
sambandanna
héldu enn áfram svo að um mun-
Framlag var greitt úr ríkis-
sjóði til að kaupa:
14 beltatraktora
4 Skerpiplóga
12 plógherfi og
6 flutningavagna.
Þess ber að geta að meirihluti
þessara ræktunarvéla eru vélar
sem keyptar voru 1956, en fram-
lag til kaupanna var ekki greitt
fyrr en 2. janúar 1957, þá voru
greidd framlög sem námu kr.
1.190.926,00.
Framlög greidd á árinu náma
alls kr. 2.004.704,09.
Við áramótin 1957—’58 voru
ógreidd framlög á eftirtaldar vel-
ar keyptar á árinu 1957 eða fyrr:
1 beltatraktor
4 Skerpiplógar
4 plógherfi
4 flutningavagna og
2 kílplóga.
Hinn 2. janúar 1958 voru því
greidd framlög kr. 366.118,00
vegna vélakaupa á árinu 1957 eða
fyrr. Þannig flyzt þetta á milli
ára.
Traktorkaup ræktunarsam-
bandanna frá upphafi, en þau
fyrstu hófu starf sitt 1946, til
þessa tíma eru skráð þannig.
Beltatraktorar 158
Hjólatraktorar ..... 34
Alls 7.696 hestöfl.
Vélakaup bænda
halda áfram, og dregur ekki úr.
eyri 22 búfræðingar og 10 piltar
úr framhaldsdeild.
í Garðyrkjuskóla ríkisins á
Reykjum í ölfusi eru 10 nemend-
ur, en 7 útskrifuðust þaðan vor-
ið 1957.
Nokkrir piltar eru við nám I
búnaðarskólum í Noregi.
Búnaðarfél. tslands bætti við
við nýjum ráðunaut í garðyrkju
og aðstoðarráðunaut í naut-
griparækt. Ennfremur tók veiði-
stjóri til starfa á vegum félags-
ins nú um áramótin, settur sam-
kvæmt lögum um eyðingu refa
og minka.
Fimm menn luku dýralækna-
prófi á árinu og eru allir í þann
veginn að taka til starfa. Er þá
nálægt því að standi í járnum
að fulllærðir dýralæknar skipl
allar stöður dýralækna, sem gert
er ráð fyrir að lögum. Þó er þörf
fleiri dýralækna, eldri menn
heltast úr lestinni og kröfur um
aukna dýralækningaþjónustu
aukast, þannig eru Eyfirðingar
að ráða sér aukadýralækni, auk
héraðslæknis þess er situr á Ak-
ureyri, kemur þar til sæðingar-
stöðin og tilraunabúið í Lundi,
sem tekið er til starfa með mynd-
arskap. Þá gegnir yfirdýralækn-
irinn störfum á Keldum og
sinnir þannig verkum tveggja
manna.
Héraðsráðunautum fjölgaði á
árinu úr 18 í 24. Eru nú ráðnir
héraðsráðunautar í öll umdæmi
nema á starfssvæði Búnaðarsam-
bands Vestfjarða.
í héraðsskólunum 8(8) eru 777
nemendur (724).
I menntaskólanum á Laugar-
vatni eru 90 nemendur.
Vorið 1957 luku þar 24 nem-
endur stúdentsprófi og þá luku
einnig prófi 7 aukanemendur,
sem undirbúningi undir fram-
haldsnám á Hvanneyri.
Húsmæðraskólar í sveitum eru
nú starfandi 8 (8) og nemendur
í þeim eru 243 (253).
Húsmæðrakennaraskólinn stcirf
aði ekki árið 1957 og allar tillög-
ur um staðsetningu hans utan
höfuðborgarinnar (á Akureyri)
eru að engu hafðar. Er það dap-
urlegt fyrirbæri í þjóðmálunum
og spáir engu góðu um jafnvægi
í byggð landsins. Ef nokkur al-
vara fylgdi jafnvægisræðunum á
þingi og utan væri ekki einung-
is húsmæðrakennaraskólinn flutt
ur til Akureyrar, heldur heíði
einnig verið ákveðið að flytja
Kennaraskólann norður, er nú
skal byggja yfir hann til fram-
Alls munu bændur hafa keypt ■, búðar og þannig hefja hann úr
390 hjólatraktora a arinu, og
mjög mikið af öðrum vélum, t. d.
um 532 múgavélar.
Sennilega hafa um 130—150
bændur komið sér upp súgþurrk-
un á árinu.
Af nýjungum í véltækni við
búskapinn kom tvennt fram a
árinu, sem virðist vera spor í
rétta átt.
Fluttar voru inn þrjár mikil-
virkar vélar til að heyja í vot-
hey. Ein — þyrilsláttuvél, ensk
er talin hafa reynzt miður vel.
Tvær vélar af þeirri gerð er
nefnist sláttutætir gáfu góða
raun, önnur amerísk, notuð
mikið í Gunnarsholti, hin
dönsk, reynd í Eyjafirði og á
Hólum. Bendir flest til að þetta
ófremdarástandi um húsnæðii
sem góðir forráðamenn skólans
hafa orðið að þola miklu leng-
ur en sómasamlegt getru talizt.
Slík tilfærsla þeirrar merku og
þýðingarmiklu menntastofnunar
væri rösklegt spor í rétta átt. —
En því er nú ekki að heilsa. Enn
gildir lögmál Dofrans: tröll
vertu þér sjálfum nægur — allt
til Reykjavíkur — allt í Reykja-
vík. — Hver er að tala um menn-
ingarmál utan Reykjavíkur?
Sjötiu og fimm ára afmælis
Hólaskóla
var minnst á árinu, svo að mik-
ið bar á, og minningarrit — Hóla-
staður — kom út. Það er talið
Frh. á bls. 14,