Morgunblaðið - 14.02.1958, Blaðsíða 11

Föstud. 14. febrúar 1958
MORCUNBT. AÐIÐ
11
Sr. Benjamín Kristjánsson:
Með Vestur-íslendingum
á íslendingadegi
ÉG VERÐ nú um stund að hverfa
frá vinum mínum í Winnipeg og
bregða mér út úr borginni. Hafði
forstöðunefnd íslendingadagsins,
sem haldast átti á Gimli mánu-
daginn 5. ágúst beðið mig að
flytja þar erindi, og var mér
þetta mjög ljúft. Þarna gafst mér
óviðjafnanlegt tækifæri að hitta
fjöldamarga Vestur-íslendinga
og ávarpa þá.
Gimli er smábær norður við
Winnipegvatn með rúmlega þús-
und íbúum. Þangað hafði stór
hópur íslenzkra landnema komið
að óbyggðu landi undir vetur
sjálfan haustið 1875, og lengi
bjuggu þarna íslendingar einir.
Hafði Ólafur frá Espihóli gefið
staðnum þetta fornfræga heiti,
áður en þangað væri komið og
sýnir það glöggt, hvernig fornöld
og sögur ættjarðarinnar fylgdu
landnemunum vestur yfir hafið.
í hitum á sumrin safnast stund-
um til Gimli múgur manns, því
að þar er dágóður baðstaður og
svalara við vatnið. „Vatnið
dimma“ kölluðu Indíánar það.
Margt þurfti að undirbúa fyrir
mánudaginn, og bauð einn af for_
stöðumönnum Islendingadagsins,
Jón Laxdal, mér far með sér í bif
reið sinni að Gimli seinni hluta
laugardags. Jón er bróðir Maríu
konu Sveins læknis, sem fyrr
getur. Hann fór unglingur frá
Akureyri nokkru eftir aldamót,
var lengi skólastjóri að Gimli,
en er nú umsjónarmaður eða
aðstoðarskólastjóri kennaraskóla
Manitobafylkis (Manitoba Pro-
vincial Normal School), er tekur
milli fimm og sex hundruð nem-
endur. Kona hans heitir Lára,
fædd ísberg, og mundi hún vera
af ætt Galdra-Antoníusar í
Grímsey. Þau eiga þrjú mann-
vænleg börn. Búa þau í skemmti
legu húsi skammt frá skóíanum,
og var gott þangað að koma.
AÖ Gimli
Á Gimli átti ég vinum að mæta.
Þar býr Auður systir fnín, sem
fluttist vestur um haf fyrir nær-
fellt 30 árum síðan og sá síðan
ekki ættjörðina fyrr en sumarið
1956. Maður hennar Adolf Hólm,
er ættaður frá Lundar. Þar býr
faðir hans Sigurður, en afi hans:
Daníel Sigurðsson hafði fiutzt
vestur laust eftir 1890. Hann var
ættaður frá Tjaldabrekku i Mýra
sýslu, en hafði kvænzt Kristjönu
Jörundsdóttur frá Hólmlátrum á
Skógarströnd, og þar hófu þau
búskap sinn og bjuggu í 20 ár.
Jörundur sá var kominn í beinan
legg af Arngrími lærða. Ég sá
þau Daníel og Kristjönu á Lund-
ar sumarið 1929. Var þá deginum
mjög tekið að halla fyrir þeim,
og hann nærri alblindur. En fal-
legur þótti mér þessi gamli maður
með sitt fannhvíta skegg, og
Ijómaði góðmennskan af svipn-
um. Gamla konan, sem þá var
orðin eins og visnað strá, lítil en
furðu kvik á fæti, leiddi hann
við hönd sér með mikilli um-
hyggju. Mátti glöggt sjá, að enn
þá brann skært sá loginn, sem
tendraður hafði verið fyrir 60 ár-
um, er þau stofnuðu hjúskap
sinn.
Ef sú lýsing Hallgríms Péturs-
sonar á Arngrími lærða, að hann
hafi verið „strembileitur". hafði
við nokkuð að styðjast, þá er það
víst, jað allt dramb er horfið úr
ættinni fyrir löngu síðan. Adólf
mágur minn er hið mesta Ijúf-
menni eins og allt hans fólk, og
eru honum margir hlutir vel gefn
ir. Börn þeirra hjóna fjögur eru
uppkomin og tvö farin að heiman.
Elzt er Sylvía, mjög vel gáfuð
kona. Hún var orðin efnilegur
píanóleikari áður *n hún giftist
lækni af skozkum ættum, og búa
þau nú í Bandaríkjunum. Næst-
ur er Oswald Benjamín. Hann
vinnur fyrir stjórnina við radar-
tækni eða eitthvað því um líkt
í Austur Kanada og hefur þar vel
launað starf. Yngri drengirnir
Roy og Róbert hafa enn ekki lok-
ið skólanámi og eru því heima.
Mér leið harla vel þarna hjá
systur minni og mági. Þau búa á
friðsælum stað vestan við járn-
brautina umkringd skóginum og
er falleg grasflöt umhverfis húsið.
Það gladdi mig að sjá, er ég leit
í bókaskápinn hjá frænda mínum
yngsta, sem lánaði mér svefnher-
bergið sitt, að þar var ekkert
léttmeti að finna, heldur eintóm-
ar sígildar bókmenntir, sem hann
hafði dregið í búið.
Það var dögg á stráum, þegai
megin var söngflokkur frá Winni
peg, sem ásamt íslendingum var
skipaður Norðmönnum og Svíum.
Sungu þeir íslenzkuna merkilega
lýtalaust, og Svíinn, sem stjórn-
aði komst aðdáanlega vel frá því
Lengi undi mannfjöldinn sér J geta gengið í fararbroddi menn-
við sönginn og var eins og helgi- ingarlega, ef þeir skilja sitt hlut-
blær yfir þessum hluta skemmti-
skrárinnar, því að dauðaþögn var
milli sönglaganna. Það er eins og
slíkir ættjarðarsöngvar hefji
menn yfir stund og stað, sam-
eini þá í einni tilfinningu og
flytji þá austur yfir Atlantshafið
í brekkuna við kotbæinn græna.
Eiríkur Stefánsson á ljómandi
fallega konu, sem 'Sigrún heitir.
Ég þekki marga af ættingjum
að kynna lögin á íslenzku. Undir | hennar austan hafs og vestan.
□-
-□
Þriðjá grem
□-
-□
leikarinn var minn gamli og góði j
vinur: Gunnar Erlendsson frá
Sturlu-Reykjum, og var nú hið
dökka hár hans orðið snjóhvítt.
En um hann má segja eins og
í vísunni stendur: Fögur sal er
ávallt ung undir silfurhærum.
Gunnar er alltaf sami sómadreng
urinn og verður því bjartara um
hann, sem hann eldist meir. „Svo
skal Væringjans lag alla veröld
á enda.“
Hjá mér sat forsætisráðherra
Manitoba, allra viðkunnanlegasti
maður, en á aðra hönd mér dr.
'Richard Beck, ræðismaður, sem
ég hitti fyrst þarna, en átti seinna
margar ánægjulegar samveru-
stundir með. Einnig var þar Grett
ir Jóhannsson ræðismaður og
fluttiK þessir menn allir ávörp.
Auk ræðu minnar talaði Stefán
Hansen B. A. mjög geðugur
Meðal annars gifti ég tvær systur
hennar í barnæsku minni, fynr
25 árum síðan. Bauð hún mér
heim til sín um kvöldið og sagði
að ekki mætti seinna vera. að ég
fæi'i að líta eftir þessum hjóna-
böndum, hvort í nokkru lagi færi.
Móðir hennar, hin elskulegasta
kona var stödd hjá henni og
systkinin mörg, sem öll voru
hvert öðru mannvænlegra, tengda
fólk og nokkrir gestir. Þarna var
skemmtilegt að koma. Ekki bar
á öðru en hjónaböndin hefðu tek-
izt ágætlega.
Rök sögunnar
Vík ég nú aðeins að því, sem
ég var að ræða við þennan stóra
söfnuð á þessum bjarta og fagra
þjóðminningardegi.
íslendingar austan hafs og vest
an hafa vanrækt frændsemi sína
maður fyrir minni Kanada, en I báðum til ómetanlegs tjóns. Staf-
sólin kom upp broshýr í morgun-
kyrrðinni, en á kvöldin gaegðist
tunglið upp á bak við skóginn
eldrautt eins og urðarmáni og
hálfu fyrirferðarmeira en heima.
Hins vegar eru stjörnurnar hinar
sömu: Pólstjarnan, Karlsvagninn
og Cassiopea. Úti á grasbalanum
er dálítið fuglahús, sem frændur
mínir hafa smíðað og komið fyrir
á háum staur. Þegar ég kem út
á morgnana sitja ungar mæður
úti í hverjum glugga, eða kann-
ske það séu pabbarnir, og syngja
skaparanum lof fyrir unganórurn
ar, sem kúra síhungraðar inni í
hreiðrinu og halda varla höfði.
En þeim þykir sinn fugl fagur.
Undir trénu stendur kötturinn
Loðinbarði og setur stýrið beint
upp í loftið, sárgramur yfir því,
að honum skuli vera meinað að
borða þessa heimsku smáfugla,
sem hann getur ekki skilið að
skapaðir séu til annars.
íslendingadagurinn
Himinn var heiður og blár, sól-
bjart Manitobaveður með hæg-
um andvara frá vatninu. Á betra
varð ekki kosið eftir ofsahitana
undangengna daga.
Fyrra hluta dagsins fóru fram
íþróttir. En ég hafði lítinn tíma
til að gefa þeim gaum, því að ég
var að dunda við ræðuna, sem ég
átti að flytja, og þess á milli var
ég að spjalla við gamla vinkonu
mína, frú Halldóru Thorsteins-
son, sem ég hitti þarna góðu
heilli. Hún er systir séra Svein-
bjarnar Ólafssonar, tóskapar-
kona mikil og ferðaðist með rokk
inn sinn um þvera og endilanga
Ameríku, eins og Gandhi sálug
gerði á Indlandi. Þannig fór hún
einu sinni til Utah, þar sem ein
systir hennar bjó. Sagði hún mér
margt af menningu Mormóna,
meðal annars það, að þeir störf-
uðu meira að ættartölum en
dæmi fyndust um á íslandi.
Aðalsamkoma íslendingadags-
ins hófst kl. 2 e. h. Fór hún fram
í lystigarði Gimlibæjar, en þar er
fallegt umhorfs, tré há og tígu-
leg, en stór opin svæði á milli.
Búið var að koma fyrir pöllum
fyrir heiðursgestina, og sat Fjall-
konan í öndvegi með tveimur
hirðmeyjum, en sitt til hvorrar
handar við hásæti hennar voru
tvö geysistór málverk. sem tákna
skyldu íslenzkt landslag. Fjall-
kona íslendingadagsins var að
þessu sinni frú Margrét Helga
Scribner á Gimli, myndarleg
kona, og flutti hún ávarp í líku
formi og venja er til.
Til annarrar handar við Fjall
konuna sátu heiðursgestirniv og
íslendingadagsnefndin, en hinum
Franklin Johnson, ungur maður
frá Árborg flutti frumort kvæði
fyrir minni íslands. Enda þótt
hann sé af þriðju kynslóðinni,
yrkir hann fullum fetum á ís-
lenzku.
Það eru ennþá margir menn
í Nýja-íslandi sem ekki láta að
sér hæða, hvað íslenzkuna snert-
ir. Þar heimsótti ég mann, sem
heitir Gunnar Sæmundsson,
ramman Islending, sem kann
ógrynni af ljóðum. Leggur hann
svo mikla stund á að kenna börn-
um sínum íslenzku, að enginn
mundi verða annars var af mál-
færi þeirra, en að þau væru alin
upp á íslandi. Þau kunna löng
kvæði utanað.
Að ræðuhöldunum loknum var
gengið að minnisvarða landnem-
anna og lagði Fjallkonan á hann
blómsveig. — Hátíðahöldunum
stjórnaði Eric Stefánsson forseti
íslendingadagsins, bæjarráðsmað
ur á Gimli, og fóru þau hið bezta
fram. Þegar aðálsamkomunni var
lokið bauð hann öllum ræðu-
mönnum til kvöldverðar á einu
bezta veitingahúsi bæjarins og
nokkrum gestum með þeirri. Þar
var Guttormur J. Guttormsson,
hið tröllaukna skáld Ný-Islend-
inga, og sópar enn mjög að hon-
um, þó að aldurinn færist yfir.
Gizkað var á, að um þrjú þús-
und íslendingar hafi sótt sam-
komu þessa víðs vegar að, svo að
þarna hitti ég fjölda manna, sem
of langt væri upp að telja. Einnig
eru að venju mjög margir Winni-
pegbúar í sumardvöl að Gimli um
þetta leyti, svo að bærilegt var
að ganga á milli góðbúanna. Eru
allir umgengnishættir frjálslegri
þarna á baðströndinni en í stór-
borginni.
Um kl. 7,30 hófst aftur kvöld-
skemmtun í garðinum með því
að hljómsveit lék, en síðan fór
fram almennur útisöngur, sem
séra Eric Sigmar, forseti lúterska
kirkjufélagsins stjórnaði með
miklum skörungsskap. Hann er
enn tiltölulega ungur maður, hef-
ir bylmingsrödd, er snar í hreyf-
ingum, manna glaðastur og vei
til foringja fallinn. Átti ég eftir
að kynnast honum betur mér til
mikillar ánægju, sem síðar mun
sagt verða.
Þarna voru sungnir margir al-
kunnir islenzkir söngvar í kvöld-
kyrrðinni meðan rökkrið seig yf-
ir, unz stjörnurnar tóku að skína:
Ó, fögur er vor fósturjörð, Hvað
er svo glatt, Táp og fjör, Þú sæla
heimsins svalalind, Þú bláfjalla-
geimur og svo framvegis. Ungar
og myndarlegar stúlkur frá Ár-
borg sungu: Sú rödd var svo fög-
ur, og fleiri íslenzka söngva með
fjöri og tilfinningu. Enginn gat
heyrt, að þær væiu eigi aldar upp
á Islandi.
ar þetta sumpart af því, að marg
ir litu vesturferðirnar óhýru auga
og töldu það fólk að fullu glatað
ættjörðinni, sem burtu fluttist.
Hins vegar fannst sumum vestur-
förunum þeir hafa horfið frá litlu
og eiga íslandi fátt gott að gjalda.
Benjamín Kristjánssðn.
Hvorugt er rétt eða þarf að vera
rétt.
Mundi ekki ýmsum i Noregi
hafa þótt það horfa til landauðn-
ar, er svo margir stórbændur
flýðu land og sigldu til íslands?
En það var þó þetta brot norsku
þjóðarinnar, sem varðveitti og
skapaði hinn mikla hugsjónaauð
og sagnaljóð, sem varð öllum
Norðurlöndunum og jafnvel ger-
mönskum þjóðum andleg forða-
næring um margar aldir. Þannig
urðu íslendingar velgerðarmenn
sinna gömlu forfeðra með því
að vernda menningarerfðir sinar
og endurmeta þær í nýju ljósi.
Einmitt þessi sama aðstaða gaf
skáldgáfu Stephans G. Stephans-
sonar byr í seglin, og var hann
að þessu leyti arftaki fornskáld-
anna. Hann játar það, að dýrmæt
astar af öllu og drýgstar til and-
legs ávinnings hafi sér orðið hin-
ar íslenzku endurminningar, þær
voru gulltöflurnar hans.
Vestur-íslendingar fluttu ekki
j með sér veraldarauð fremur en
Stephan yfir hafið, en þessar gull
töflur gátu orðið öllum jafndýr-
mætar, sem kunnu að meta þær,
þær gerðu Stephan hlutgengan
með stórskáldum veraldar og
munu reynast öðrum álíka drjúgt
fararnesti til brautargengis með-
al erlendra þjóða.
Þannig fóru allir með stóran
arf, og sá arfur kann að geta
ávaxtazt sjálfum þeim, ættþjóð-
inni og öllum heimi til blessunar.
Með landnámi sínu í Vesturheimi
færir íslenzkur andi út áhrifa-
svæði sitt. Eins og þeir voru
frumferlar hvítra manna til þess-
) arar álfu, þannig eiga þeir og að
verk rétt. Sagan hefir sín innri
rök, sem tíminn leiðir í ljós. Þó
að vesturferðirnar væri mikil
blóðtaka fyrir litla þjóð á sínum
tíma, getur sú blóðtaka orðið
heimaþjóðinni jafnþýðingarmikil
og landnám íslands varð fyrir
Norðurlönd, ef rétt er að farið.
Sagan hefur ávallt sýnt, að
aukin viðskipti og andleg tengsl
milli þjóða hafa skilað menning-
unni fram á við. Ný viðfangsefni
og aukin lífsreynsla hafa stælt
gáfurnar, en vaxandi samúð og
samvinna þjóða stutt þær og eflt
til framfara. Ekki ætti að þurfa
langa umhugsun til að sjá, hversu
geysilegur ávinningur íslandi
hlyti að vera að því bæði fjár-
hagslega og menningarlega að
eiga sér sem öflugastan frænda-
styrk meðal þeirra voldugu
þjóða, sem byggja Vesturheim.
Og því meir sem ættleggur vor
þar er virður, því áhrifameiri
sem hann verður þeim mun meiri
þýðingu hefir það fyrir ísland,
að glata ekki frændum sínum í
Vesturheimi. Þetta er svo auðsætt
bara frá hagfræðilegu sjónarmiði,
að undravert er, hvað menn hafa
verið blindir fyrir því.
En utan við allt þetta og jafn-
vel enn dýrmætara er gleðin af
því, að lifa í stærra samfélagi,
hafa fundið þjóð sina vaxa og
auka sambönd sín við heimsmenn
inguna. Stephan G. sagði að vísu:
Ég á orðið einhvern veginn
ekkert föðurland.
En með meiri rökum hefði hann
getað sagt, að hann ætti tvö
föðurlönd, og vissulega kunni
hann að færa sér það í nyt öðrum
betur. Með sterkara sambandi sín
á milli og heimaþjóðarinnar gætu
Vestur-Islendingar leyft sér þann
munað að eiga tvö föðurlönd:
ættlandið og fósturlandið. Og með
því að halda betra sambandi við
Vestur-íslendinga gætum vér hér
heima notið. margs af gæðum
beggja.
Þetta reyndi ég að prédika eigi
aðeins á þessum íslendingadegi,
heldur og ýmsum öðrum sam-
komum er ég var á vestra.
Hvernig er unnt að treysta
sambandið?
Eigi ekki mikil tækifæri og stór
saga að fara forgörðum verður
að gera nú þegar róttækar ráð-
stafanir.
Fyrstu áratugina, meðan fólks-
flutningar voru sem örastir vest-
ur um haf, héldust frændsemis-
og vinarböndin við af sjálfu sér.
Bréfaskipti voru tíð og Vestur-
heimsblöðin voru mikið lesin
heima. Á sama hátt fylgdust land
ar vestra með öllu, sem heima
gerðist af lestri blaða og bóka.
Nú er öðru vísi ástatt. Enda
þótt samgöngum hafi fleygt fram,
og nú sé ekki orðin dagleið yfir
hafið, hafa íslendingar beggja
megin hafsins fjarlægzt hverir
aðra. Til þess liggja eðlilegar
orsakir. Hópur landnemanna er
tekirin að þynnast, og þriðja kyn-
slóðin, sem alin er upp í enskum
skólum þekkir ekki til gamla
landsins neima af afspurn. Ef ætt
arböndin eiga nú ekki að rofna
og þjóðarbrotið vestan hafs að
slitna að fullu úr tengslum við
heimaþjóðina má sá vegur, sem
milli þeirra liggur, ekki vaxa
hrísi og hávu grasi, heldur verða
fjölfarinn. Nú verður að gera
mikið átak og stofna til stórauk-
inna kynna milli Vestur-íslend-
inga og heimaþjóðarinnar, báðum
til ómetanlegs ávinnings.
Gagnkvæmar heimsóknir
Hópferðir aldraðs fólks úr Vest
urheimi, eins og tíðkaðar hafa
verið nokkur undanfarandj ár,
eru mjög ánægjulegar. Vér höf-
um hlakkað til þess á hverju
sumri að mega eiga von á ætt-
ingjum og vinum, sem komið
hafa heim til gamla landsins eftir
langa útivist. En þetta er ekki
nóg. Af eðlilegum ástæðum hljóta
þessar ferðir að fara þverrandi.
Unga fólkið þarf líka að koma.
Á síðastliðnu sumri komu til
Framh. á bls. 19.