Morgunblaðið - 25.03.1958, Blaðsíða 6

6
MORCVNBT. AÐIÐ
Þriðjudagur 25. marz 1958
Orrustuskipin eru úrelt orðin.
Stóru orrustuskipin verða úrelt en
kjarnorkukafbátar koma í staðinn
Bretar eru einnig að amast við
ameriskum flugmönnum, sem
hafa bækistöðvar í Bretlandi, á
sama tíma og við þeim blasir
staðfeynd, sem þeir óttast mest
af öllu, að allt hið bandaríska
herlið verði kvatt heim.
Það má vera, segir James Rest-
on, að hver einasta kynslóð sem
lifað hefur eftir daga Adams og
Evu hafi kallað sitt lífskeið um-
brotatíma. En umbrotin og breyt-
ingarnar hafa aldrei verið eins
miklar og nú.
Ýmsar nýjungar
I
I
I
í University of Virginia í
Charlottesville í Bandaríkjunum
hefur tekið í þjónustu sína sjón-
varp — á allsérstæðan hátt. Er
það í sambandi við lestrarsal
skólans — og miðar að því að
auðvelda bókavörðum og grúsk-
LÖGMÁL sjóhernaðarins taka
nú svo miklum breyting<um
með nýrri vopnatækni, að
heita má að þar sé um algera
byltingu að ræða. Þróun tækn-
innar á þessu sviði er jafnvel
svo ör, að flotaforingjunum
veitist erfitt að fylgjast með
tímanum. Fyrir nokkru virð-
ist þó sem yfirmenn Banda-
ríkjaflota hafi viðurkennt þá
mikilvægu staðreynd, að stór
orrustuskip eru orðin úrelt
sjóhernaði. Það var ákveðið
að leggja síðasta orrustuskipi
Bandaríkjaflotans, hinu 45
þús. rúmlesta Wisconsin.
Það hefur aldrei komið fyr-
ir síðan einhvern tíma á síð-
ustu öld að Bandaríkjamenn
hafi ekkert orrustuskip til taks.
En sannleikurinn er sá, að slík
risaskip, eins og Wisconsin,
sem kostaði á sínum tíma um
100 milljónir dollara, eru ákaf
lega gagnslítil, — en hins veg-
ar hentug skotmörk fyrir
óvinaflota.
Um líkt leyti og þessu vold-
uga skipi er lagt innan
um önnur gömul og úr-
elt skip berast fregnir um það
frá Kaliforniu að nýjum kjarn
orkuknúnum kafbáti „Gray-
back“ hafi verið hleypt af
stokkunum í Vallejo og kaf-
báturinn „Skate“ kemur til
hafnar í Portland, Englandi,
eftir að hafa siglt í kafi yfir
Atlantshafið. — Kafbáturinn
þurfti aldrei að koma upp á
yfirborðið og tók ferðin átta
daga. >— Þá er talað um
það að senda kjarnorkukafbát
undir ísinn á norðurpólnum
milli Atlantshafs og Kyrra-
hafs.
Einn kunnasti fréttamaður
New York Times, James Rest-
on, ræðir nýlega þessi nýju
viðhorf í flotamálum í grein
í blaði sínu og skal hér skýrt
frá nokkrum atriðum í grein
hans.
Byltingin í smíði kafbáta get-
ur haft í för með sér stórfelldar
stjórnmálalegar afleiðingar. Eins
og stendur hafa Bandarikin sam-
ið um stjórnmálalegar skuld-
bindingar við 43 riki um allan
heim og þau hafa yfir 200 flug-
og flotastöðvar í rikjum allt í
kringum kommúnistastórveldið.
Þessar stöðvar eru nú nauðsyn-
legar, til þess að hið bandaríska
herveldi sé í færi við Sovétríkin,
ef stórstyrjöld kynni að breiðast
út.
En hvað um framtíðina?
Ekki munu líða mörg ár, —
það verður líklega á síðustu ár-
um I núverandi stjórnartíð Eisen-
howers,—þar til Bandaríkin geta
búið kafbáta sina kjarnorkuflug-
skeytum. Svo geta kafbátarnir
legið svo mánuðum skiptir á
hafsbotni, nálægt ströndum
Sovét-Rússlands,’ huidir af heim-
skautsísnum, þar sem ómögulegt
verður að finna þá.
Jafnframt þessu mun flug-
skeytasmíði fleygja svo fram, að
herbækistöðvar í löndum nálægt
Sovétríkjunum hætta að vera
ódýrasta aðferðin til skjótra
gagnárása. Það þarf ekki mikið
hugmyndaflug til að skilja, hvaða
þýðingu það mun hafa fyrir hið
víðtæka kerfi herstöðva og varn-
arsamninga.
Reston ræðir síðan um það, að
deilur stórveldanna séu orðnar
sifelldar endurtekningar og stöðn
un. En meðan menn eins og
Eisenhower og Krúsjeff geta engu
breytt eru að verki á bak við
þá hugsandi menn og vísinda-
menn eins og Rickover flotafor-
ingi, sem staðið hefur fyrir smíði
kjarnorkukafbátanna og Wernh-
er von Braun eldflaugasérfræð-
ingur. Þessir menn munu valda
gerbreytingum á næstunni.
Það er stundum talað um það,
að stórveldadagar Bretlands og
Frakklands séu liðnir. Framtið-
in sé tími hernaðar- og iðnris-
anna. Máske er það rétt. En hins
vegar munu bæði Bretar og
Frakkar innan skamms geta
vopnað eigin kjarnorkukafbáta
eigin kjarnorkuflugskeytum og
skipað þeim til varðstöðu undir
heimskautsisnum. Þá yrði Moskva
enn á ný að hlusta á rödd
Lundúna og Parísar og máske
einnig á rödd Stokkhólms.
Hér er ekki aðeins um spenn-
andi skáldsögur eða reyfara að
ræða. Það er staðreynd, að kjarn-
orkukafbáturinn Nautilus hefur
þegar siglt óravegalengdir undir
heimskautsísnum. Hann átti að-
eins eftir ófarna um 300 km til
Norðurpólsins. Bylting kjarnorku
kafbátanna felst í því að áður
hafði enginn kafbátur farið meira
en 25 km innundir ís-hafþekjur,
en Nautilus sigldi yfir 2000 km
undir ísnum á fimm og hálfum
degi.
' Það er furðulegast í þessu sam-
bandi, segir James Reston, að
stjórnmálamenn og almenningur
skilur ekki enn hvílík bylting
hefur orðið. Brezka þjóðin er enn
að andvarpa og stynja yfir hinni
sífelldu afturför, einmitt þegar
hún stendur við upphaf nýrrar
tæknibyltingar, sem mun endur-
reisa iðnaðar- og hernaðarveldi
hennar.
Viðskipfasamning-
ur við Pólland
AÐ undanförnu hafa farið fram
í Reykjavík viðræður um við-
skipti milli Islands og Póllands.
Lauk þeim fimmtudaginn 20.
marz með undirskrift viðskipta-
samkomulags, sem gildir frá l'.
marz 1958 til 28. febrúar 1959.
Samkomulagið undirrituðu Guð-
mundur I. Guðmundsson, utan-
ríkisráðherra, og Leonard Lac-
howsky, formaður pólsku samn-
inganefndarinnar.
í samkomulaginu er gert ráð
fyrir, að íslendingar selji Pól-
verjum freðsíld, saltsíld, fisk-
mjöl, gærur, lýsi og garnir, en
kaupi í staðinn kol, vefnaðar-
vörur, járnvörur, gips fyrir
sementsverksmiðjuna, búsáhöld,
vélar, verkfæri, efnavörur fyrir
málningarverksmiðjur, sykur,
ávaxtapulp, síkoríurætur o. fl.
íslenzku samninganefndina
skipuðu Þórhallur Ásgeirsson,
ráðuneytisstjóri, sem var formað-
ur, Pétur Pétursson, forstjóri
Innflutningsskrifstofunnar, og
bankafulltrúarnir Sigurbjörn Sig
tryggsson og Haukur Helgason.
(Frá utanríkisráðuneytinu).
sbrifar úr
daglega lífinu
K
Málverkasýningin
í bogasalnum
ÆRI Yelvakandi:
Borgari" sendir Samsýn-
ingu nokkurra amerískra listmál
ara hnútur í bréfi til yðar 20.
þ. m., og spyr hver ráði því,
hvaða verk eru tekin til sýningar
á þessum stað.
Ég sendi yður hér með eitt
eintak af fjölritaðri umsögn um
flesla listmálarana, um skólun
þeirra og listabraut. Er þér hafið
lesið þessa umsögn vænti ég, að
þér verðið sammála mörgum að
enginn ósómi sé að sýna þessi
málverk.
Ég fékk send tvö málverk eftir
einn af málurum þessum og sýndi
þau tveim þekktum íslenzkum
málurum, þeim Jóni Þorleifssyni
og Guðmundi Einarssyni frá Mið
dal. Ég spurði Jón Þorleifsson:
„Hvað mundir þú segja um svona
málverk ef þú værir gagnrýn-
andi, eins og þú varst við Morg-
unblaðið áður fyrr?“ Jón svaraði,
hógværlega: „Ég mundi segja
gott um þau, ég þekki skólana".
Álit Guðmundar frá Miðdal var
líkt þessu.
Ég tilkynnti hlutaðeigendum
álit þessara manna og af því kom
sýningin. Sýningin hefír verið
vel sótt og líkað vel og hefi ég
aðeins orðið var við hnútur frá
þremur mönnum, sem ekki eru
málarar og mun einn vera „borg-
arinn“, sem ritar yður bréfið.
Tveir þessara hnútumanna
bjuggust við nútímalist, líklega
abstrakt meðtalin. Ég bað ein-
mitt um að senda eitthvað af
slíkri list en fékk ekki áheyrn,
enda hefði sú list varla átt sam-
stöðu með því sem sent var, enda
hlutfallslega hvergi nærri eins
mikið í tízku vestra eins og hér.
Ég vona svo að listasmekkur og
sál þessa góða borgara og miklu
manneskju líði ekki varanlegt
tjón af því að hafa séð þessa
sýningu.
Páll B. Melsteð.
Kuklinn koniinn aftur
I«AÐ var heidur svalt hér í höf-
uðstaðnum í gærmorgun,
góða veðrið, sem var í vikunni
sem leið, hafði brugðið sér á
aðrar slóðir, og kuldaúlpurnar
voru aftur komnar í gagnið. Ki.
9 í gærmorgun var 1 stigs frost,
en á laugardag og föstudag var
3 stiga hiti á sama dagstíma, —
á sunnudaginn sýndu mælarnir
0 stig.
í gamla daga var það kennt í
Menntaskólanum, að marz væri
ásamt með janúar kaldasti mán-
uður ársins. Velvakandi talaði
við veðurstofuna í gær, og fékk
þær upplýsingar, að hér væri
rangt með farið. Marz er yfir-
leitt fjórði kaldasti mánuður árs-
ins. Meðalhiti í Reykjavík er tal-
inn — 0,6 stig í janúar, — 0,2 stig
í febrúar, 0,0 stig í desember og
4- 0,5 stig í marz. Þessar tölur
eru miðaðar við árin 1901—1930,
en veðurfræðingar um allan heim
hafa komið sér saman um að
miða meðalhita við þau ár, þegar
þeir fjalla um hitabreytingar á
síðustu áratugum. Ef maður sér
þess t. d. getið, að marzmánuður
einhvers ársins hafi venð fyrir
ofan meðallag, er miðað við með-
altal þessara ára. Hins vegar get-
ur hann vel verið kaldasti marz,
sem komið hefur síðan 1930, þvi
að síðan hefur farið hlýnandi.
Meðaltal áranna 1931—1950 er
t. d. þetta í Reykjavík : febrúar
0,0 stig, janúar 0,3 stig, marz
+ 1,6 stig. Með öðrum orðum: nú
er svo komið, að meðalhiti ein-
stakra mánaða í Reykjavik fer
aldrei niður fyrir frostmark.
April er eins og menn vita mun
hlýrri en marz. Á árunum 1931—
50 var meðalhiti í marz sem fyrr
segir -(- 1,6 stig, en í apríl + 3,3
stig. Enn meiri munur er þó á
apríl og maí, því að meðalhiti
maímánaðar er + 7,2 stig. Þess
má geta, að frost eru alltíð bæði
í apríl og maí, og snjór og kuldi
geta enn hrellt okkur. Síðasti
snjórinn í fyrra féll t. d. 20 api’íl,
svo að úlpurnar geta komið sér
vel enn um stund.
urum starfið. Á borðum lestrar-
salsins eru sjónvarpsskífur og
símar. Óski gestur í lestrarsal
að skoða einhverja bók, sem ekki
liggur frammi í salnum sjálfum,
fær hann símasamband frá borð-
inu við aðalbókasafnið og biður
um þessa ákveðnu bók. Er hún
síðan sett undir sjónvarp í safn-
inu — og kemur myndin út á skíf
unni á borðinu í lestrarsalnum.
Þannig er hægt að lesa bókina
og fletta henni með fjarstýrðum
„flettara".
^ Aðalverkfræðingur Lockheed
flugvélaverksmiðjanna banda-
rísku, skýrði svo frá fyrir
skemmstu, að verksmiðjurnar
gætu nú byggt kjarnorkuknúna
flugvél, sem gæti flogið til hvaða
staðar á jörðu sem væri án þess
að taka eldsneyti á leiðinni.
Kvað hann hægt að smíða
flugvél, sem gæti borið 50 lestir
og flogið í einum áfanga 24.000
mílur. Þess verður ekki langt að
bíða, að hægt vei'ður að smíða
kjarnorkuknúnar flugvélar, sem
geta flogið miklu lengra.
í- KVIKMYNDIR +
„Heimaeyjarmenrí'
í Hafnarfjarðarbíói
ÞETTA er sænsk mynd tekin í
litum og geið eftir samnefndri
skáldsögu Augusts Strindbergs,
er mai’gir hér munu kannast við
frá því er Helgi Hjörvar las hana
í útvarpinu fyrir nokkrum ár-
um. — Segir þarna trá náunga
einum Carlsson að nafni, er kem-
ur til ekkjunnar í Heimaey, þar
sem hann á að annast búpening-
inn og sjá um annað er að bú-
skapnum lýtur. Carlsson er kald-
rifjaður og ófyrirleitinn og líður
ekki á löngu þar til hann hefur
náð fullu valdi á ekkjunni, sem
hann að lokum kvænist til fjáv,
þrátt fyrir eindregna andstöðu
Gústavs sonar hennar, sem sér
þegar hvern mann Carlsson hefur
að geyma. Carlsson fer þegar að
halda fram hjá konu sinni og fer
ekki leynt með, en það veldur
henni miklum þjáningum. — Fer
svo að lokum að konan ofkælist
og deyr, en Carlsson hlýtur sín
makleg málagjöld.
Mynd þessi er mjög efnisxúk
og lýsir allvel högum og háttum
bænda í skerjagarðinum. Og hún
er mætavel leikin. Einkum er
ágætur leikur Eriks Strandmarks
í hlutverki Carlssons og Hjördís
Pettersson er leikur ekkjuna. —
Þá er og Nordström prestur, sem
Douglas Hage leikur, svipmikill
og traustur karl, hálfgerð Björn-
sons-týpa, þó ekki sé hann sterk
ur á svellinu þar sem Bakkus er
annars vegar.
Arne Mattson, sá er stjórnaði
kvikmyndinni „Sölku-Völku“
hefur annazt leikstjórn þessarar
myndar. Er ýmislegt við þá hUð
málsins að athuga, — einhver
byrjandabragur a mörgu og töku
myndarinnar er í ýmsu nokkuð
ábótavant, — t. d. vantar oft
ofan á persónurnar, af hverju
sem það kann að stafa. — Þrátt
fyrir þetta er margt gott um
myndina að segja og er hún vissu
lega þess virði að sjá hana. —
Myndinni fylgir danskur skýr-
ingatexti.
Ego.