Morgunblaðið - 11.04.1958, Blaðsíða 6

6
MORCVISTU 4 ÐIÐ
Föstudagur 11. apríl 1958
Þegar Finnar sluppu
ÁRIÐ 1948 var ár valdaráns
kommúnista í Tékkóslóvakíu. Það
er söguleg staðreynd, sem allir
vita. Hitt' hafa menn ekki vitað
fyrr en alveg nýlega, að á þessu
sama ári, — 1948 slapp Finnland
aðeins naumlega við sömu örlög,
að hverfa inn fyrir járntjaldið.
Það var búið að skipuleggja
kommúnískt valdarán í Helsinki,
vorið. 1948. Hið eina sem forðaði
Finnum frá sömu þjáningum og
Tékkar urðu að þola var föður-
landsást eins „þjóðlegs kommún-
ista“.
Maður þessi var Yrjö Leino,
sem þá var innanríkisráðherra,
álitinn hinn sterki maður finnslca
kommúnistaflokksins, tengda-
sonur hins gamla byltingarfor-
ingja Otto Kuusinen. Maður sem
talinn var njóta fullkomins
trausts rússnesku leiðtoganna.
Leino gengur á fund Sihvo
Hér skal lauslega skýrt frá því
hvernig Leino hamlaði því, að fé-
lagar hans í kommúnistaflokkn-
um gerðu Finnland að rússnesku
leppríki.
Snemma árs 1948 hóf Stalin
taugahernað gegn Tékkum
með ögrunum og þvingunum.
Vorið 1948 krafðist hann þess
að Finnar undirrituðu vináttu
og öryggissáttmála. Fyrstu við
ræður um sáttmálann skyldu
hefjast í Moskvu í marz-mán-
uði. Meðal fulltrúa Finna í um
ræðunum var kommúnistafor-
inginn Yrjö Leino. En kvöld-
ið áður en sendinefndin lagði
af stað, gerðist sá atburður að
Leino innanríkisráðherra gekk
leynilega á fund yfirmanns
finnska hersins, Aarne Sihov
og bað hershöfðingjann að
grípa til sérstakra ráðstafana
til að halda uppi lögum og
reglu í landinu, meðan hann
væri fjarverandi. Leino sagði
Sihvo, að vart hefði orðið við
vissar aðgerðir hægri manna
að undanförnu, en bætti því
við, „að alvarleg ólga hefði
einnig komið í ljós annars
staðar“.
Sihvo hershöfðingi skildi á-
bendinguna. Hernum vsir þegar
gert aðvart, aðalvegir til Helsinki
og þýðingarmestu staðir borgar-
innar voru settir undir hervernd,
en ríkislögreglan sem kommún-
istar réðu yfir, einkalögregla
Leinos innanríkisráðherra var af-
vopnuð. Þannig var kommúnist-
um komið í opna skjöldu, þeir
voru sviptir stormsveitum sínum,
svo að vonlaust var fyrir þá að
framkvæma valdaránið.
Leino-verkföllin
Það sem á eftir þessum atburð-
um fylgdi hefur verið lýðum
ljóst. Samningaumleitanir stóðu
yfir í Moskvu svo vikum skipti
og lauk þeim með því að Finnsk-
rússneski samningurinn var- und-
irritaður. Nokkru síðar sam-
þykkti finnska þingið vantrausts-
yfirlýsingu á Leino fyrir óeðli-
lega framkomu hans sem ráð-
herra. Það voru hægri menn sen»
báru fram vantrauststillöguna.
Leino neitaði að taka tillit til
vantraustsins og segja af sér, en
fáum dögum síðar leysti Paasi-
kivi forseti hann frá störfum.
Verkalýðsfélög kommúnista
efndu til mótmælaverkfalla um
allt land vegna brottvísunar
Leinos, en forsetinn var ósveigj-
anlegur í málinu, sem lyktaði
með því að Eino Kilpi gamall
jafnaðarmaður, sem gengið hafði
í kommúnistaflokkinn var skip-
aður innanríkisráðherra.
Það var mikið rætt um Leino-
málið og Leino verkföllin í Finn-
landi og í öðrum löndum á þeim
tímum og Paasikivi forseti hlaut
mikið hrós fyrir hina ákveðnu
aistöðu sina til Moskvu-mannsins
Leino.
Finnsk stjómmálasaga
endurskoðuð
Sannleikurinn i málinu var
samt allt annar og nú verður
óhjákværnanlegt að taka þennan
þátt finnskrar stj ór nmó iasögu
naumiega
Eftir Jörgen Schleimann
upp til nýrrar athugunar. Því að
hlutverk Yrjö Leinos í þessum
áhrifamiklu atburðum var allt
annað en haldið hefur verið til
þessa.
Til dæmis má telja víst, að
Paasikivi forseti hafi vitað,
þegar hann rak Leino úr
stjórninni, að hann var þá
búinn að svíkja félaga sína
kommúnistana. Ef satt skal
segja er ekki ólíklegt, að það
hefði beinlínis verið ögrandi
fyrir Rússa, ef Leino hefði
fengið að sitja áfram í ráð-
herrastól.
Svo virðist sem kommúnistar
hafi fljótlega komizt á snoðir um
svik Leinos. Vart hafði Sihvo
hershöfðingi framkvæmt varúðar
ráðstafanir sínar, fyrr en nefnd
frá kommúnistaflokknum gekk á
fund hans og krafðist skýringar á
aðgerðum hans. Sihvo hershöfð-
ingi var ekkert að hylma yfir
með Leino, heldur lýsti því yfir
að aðgerðir hans væru fram-
kvæmdar í samráði við innanrík-
isráðherrann. Frekari upplýsinga
þörfnuðust kommúnistar ekki.
Það var því algert fals, þegar
þeir efndu til verkfalla „til
stuðnings Leino“. Verkföllin mið
uðu aðeins að því að einhver
kommúnisti yrði áfram í embætti
innanríkisráðherra fram til kosn-
inganna, er haldnar voru í júli
(en í þeim kosningum biðu komm
únistar mikinn ósigur).
Breytt viðhorf
I sjálfum kommúnistaflokkn-
um hófust þegar árásir á Leino,
sem jukust stöðugt, unz hann
var rekinn úr flokknum á heppi-
legum tíma ákærður um svik.
Leino hefur sjálfur sagt
Touminen, fyrrverandi for-
ingja finnskra kommúnista,
söguna af því, hve við-
horf rússnesku leiðtoganna
Paasikivi forseti hlaut 1948
lof fyrir að reka Moskvu-
manninn Leino úr ráðherra-
stöðu. En Leino naut þá ekki
lengur trausts Moskvu.
hefðu breytzt í Moskvu, þegar
frgnir bárust frá Helsinki um
aðgerðir hans. Áður voru Rúss
arnir fullir af skjalli og lofi
um hann, en nú urðu þeir
kuldalegir og virtu hann oft
ekki viðlits. Hann kveðst einn-
ig hafa orðið hræddur um líf
sitt, þegar Rússar buðu hon-
um til hressingardvalar á
Krímskaga. Þá fyrst þóttist
hann öruggur um líf sitt, þeg-
ar hann steig aftur á finnska
grund á flugvellinum við Hels
ingfors.
Það var ekki nóg með að Leino
væri rekinn úr kommúnista-
flokknum, heldur slitnaði einn-
ig upp úr hjónabandi hans. Kona
hans, Moskvu-kommúnistinn
Hertta Kuusinen lét ekki á sér
standa að sýna að hún fyrirliti
eiginmann sinn og sleit sambúð-
inni við hann.
En aldrei hefur verið minnzt
á aðvörun Leinos við Sihov hers-
höfðingja fyrr en nú nýlega, að
gamli kommúnistaforinginn Arvo
Tuominen skrifar um þessa at-
burði í endurminningabók sinni.
Og það er rétt að taka það fram
að frásögn Tuominens er ekki
gripin úr lausu lofti, þvi að Sihvo
hershöfðingi hefur lýst því yfir,
að hún sé sannleikanum sam-
kvæm.
Leino felur sig
Leino er sjálfur hins vegar
þögull um þessa atburði og meira
en það. I heimsókn minni til
Helsingfors reyndi ég að finna
hann. En það var engu líkara en
jörðin hefði gleypt hann.
Það getur verið að Leino vilji
af öryggisástæðum ekki gefa
neina yfirlýsingu um málið. Sem
fyrrverandi yfirmaður finnsku
lögreglunnar eftir stríðið, mun
hann hafa framselt and-kommún-
ista til rússnesku öryggislögregl-
unnar. Leino er því nákunnug-
ur starfsaðferðum hinnar rúss-
nesku ógnarstjórnar. Hitt getur
líka verið, að Leino vonist til að
komast aftur til valda í kommún-
istaflokknum, þar sem framtiðin
réttlæti „þjóðlegan kommúnisma
hans.“
Þjóðlegur kommúnismi
Tuominen virðist sannfærður
um það að sú hvöt sem stóð að
baki aðgerðum Leinos hafi verið
föðurlandsást þjóðlegs kommún-
ista og Tuominen þekkir það víst
betur en flestir aðrir. Þegar hann
komst hæst á frægðarferli sínum
var hann meðlimur miðstjórnar
Komintern og foringi finnska
kommúnistaflokksins. Hann neit-
aði boði Stalins um að taka að
sér myndun kvislinga-stjórnar í
Terijoki, veturinn 1939, þegar
Rússar réðust á Finnland. Tuom-
inen sá að nú átti hann að velja
á milli Finnlands og Rússlands.
Hann kaus að vinna fyrir föður-
land sitt. Síðar kaus hann einnig
frelsið fremur en að starfa í þágu
kommúnismans og gerðist Jafn-
aðarmaður. — Nú er hann rit-
sferifar úr
daglega lifínu
Viðhald vega
MIG langar, kæri Velvakandi
til þess að vekja athygli
þína á því, hversu viðhald vega
hér í kring um bæinn er ábóta-
vant. Fyrir nokkru var skipaður
í embætti vegamálastjóra ungur
maður, sem margur vænti sér
mikils af, en að því er bezt verð-
ur séð, hefir ástandið sízt batnað,
frá því hann tók við.
Margur mun segja sem svo, að
hægara sé um að tala en í að
komast: Það er að visu satt, en
hitt sjá allir, að viðhald þjóðveg-
anna er í hreinasta ólestri. Ég
hefi átt tal við marga, sem eru
nýkomnir úr ferðalögum, og ber
flestum saman um það, að of
lítið sé gert að því að hefla veg-
ina.
Til dæmis má taka leiðina fyrir
Hvalfjörð og upp í Borgarfjörð.
Vegurinn fyrir Hvalfjörð var all-
góður fyrir páska, en spilltist
mjög á rigningardögunum, sem
komu fyrir hátíðina. Vegurinn
varð holóttur og nokkrar vilpur
mynduðust. En hér brugðust
starfsmenn Vegagerðarinnar
skyldu sinni: Þeir gerðu ekkert
til þess að bæta veginn, þó að
vitað sé, að páskahelgin er mikið
notuð til ferðalaga. Mér er ekki
kunnugt, hvernig viðhaldi er
háttað og hverjir bera hér ábyrgð
á sleifarlaginu, en von mín er sú,
að ef þessar línur birtast í dálk-
um þínum megi þær vekja við-
komandi til umhugsunar og at-
hafna í því að bæta vegina.
B.“
vantar yður
barnfóstru?
VANTAR yður barnfóstru —
eða fjórða mann í bridge?
Þarf að hreinsa portið, berja tepp
ið, stinga upp garðinn eða vökva
blómin, meðan þér eruð í fríi?
Vantar yður þjón í fermingar-
veizluna eða viljið þér láta yrkja
afmæliskvæði? Ef svo er, skuluð
þér hringja til okkar.

Við þvoum bílinn yðar og
gluggana, vélritum handrit yðar
og fjölritum, búum til mat fyrir
yður, gætum barnanna, meðan
konan er á fæðingardeildinni, ger
um við farartæki yðar, lesum
með börnunum, málum eldhúsið.
í stuttu máli sagt: Við getum
næstum allt. Hringið milli kl. 3
og 6 o. s. frv.
Á þessa ieið er bréf, sem dansk
ur blaðamaður segist hafa fengið
nýlega frá „Þjónustufyrirtækinu
Studius". Hann hélt auðvitað, að
þetta væri siðbúið aprxlgabb, og
hringdi og spurði, hvort þeir
gætu ekki hjálpað sér með mann,
svo að fullsetið væri við spila-
borðið. Jú, það var reyndar hægt,
og að auki fengust ýmsar frekari
upplýsingar, sem sönnuðu, að
þetta fyrirtæki væri alls ekkert
spaug. Það reyndist stofnað af
fólki um tvítugt, sem er við ýmiss
konar nám: í menntaskóla, iðn-
skóla, hjúkrunarkvennaskóla,
kennaraskóla, — og þarf á pen-
ingum að halda. Þetta fólk hugs-
aði sem svo: Það hlýtur að vera
sitthvað, sem fólk þarf að láta
gera fyrir sig. Sólarhringurinn
er 24 tímar, svo að einhver tími
ætti að vera afgangs frá náminu.
Þá er að nota hann til að vinna
sér inn peninga með því að ganga
í hús.
Hinum danska fréttamanni
voru sagðar ýmsar frægðarsögur
af afrekum þeirra, sem að þessu
starfa. Einu sinni hafði frú ein
t. d. miklar áhyggjur af því, að
stúlkan, sem félagsskapurinn
hafði sent henni til að ganga um
beina í veizlu, er hún ætlaði að
halda, myndi ekki reynast þeim
vanda vaxin að bera mafcinn fyrir
hina tignu gesti. Eitthvað fór frú
in að tala um þetta við stúlkuna,
en sú litla lét sér fátt um finnast.
Hún hafði nefnilega stjanað við
Filippus drottningarmann, þeg-
ar hún var í vist í Englandi hér
um árið!
Hvort sem hinir dönsku þjón-
ustumenn eru jafnfjölhæfir og
landi þeirra blaðamaðurinn vill
vera láta, er hitt víst, að samtök
skólafólks til að sinna ýmiss kon-
ar störfum af þessu tagi fyrir
borgun eiga fullan rétt á sér. Það
mun t. d. vera mjög sjaldgæft,
að reykvískar skólastelpur hafi
með sér samtök um að sitja hjá
krökkum. Hví ekki að stofna
Barnagæzlusveit menntaskóla-
stúlkna? Sjálfsagt væri það mörg
um foreldrum til léttis og ung-
meyjunum til tekjuauka. Og ýmis
fleiri verkefni sjálfsagt kæmu til
greina. Það væri t. d. ekki ónýtt
að fá stælta leikfimisgarpa til að
berja teppi, þvo loft og veggi og
hrista bækur, þegar konan tekur
ákvörðun um herferð gegn ryki
og öðrum óhreinindum.
stjóri Jafnaðarmanna-blaðsins
Kansan Lehti í bænum Tampere.
En einmitt í þessum bæ hóf hann
stjórnmálaferil sinn fyrir 40 ár-
um.
En sýna ekki dæmin um
Leino og Tuominen, sem og
Djilas og Imre Nagy, að þjóð-
legur kommúnismi, sé lítið
annað en persónulegt viðhorf,
að koma heiðarlega fram,
þegar reynir endanlega á hið
mannlega í hverjum einstakl-
ingi? Það er í sjálfu sér mikil.
vægt, en á lítið skylt við und-
anlátssemi einræðisherra eins
og Títós og Gómúlka. Valda-
græðgi samrýmist illa mann-
legri virðingu.
Ógnarstjórn Stalíns
Leino-málið er aðeins einn
af mörgum merkilegum atburð-
um, sem lýst er í endur-
minningum Tuominens. Frásögn
hans kemur víða við, jafnt í
finnskri verkalýðshreyfingu, i
skrifstofum Kreml og í Hótel
Lux í Moskvu. Bók Tuominens
er full af athyglisverðum upp-
lýsingum fyrir lesanda, sem vill
kynnast hinum alþjóðlega komm-
únisma. Þar er líst frægum komm
únistum eins og Kuusinen og dótt
ur hans Herttu. Þar er lýst fyrri
eiginmanni Herttu, byltingarsér-
fræðingnum Tuure Lehén, sem
barðist í borgarastyrjöldinni á
Spáni og er kunnur undir rithöf-
undanafninu Alfred Langer.
Og Tuominen lýsir hinni hat-
ursfullu deilu milli Manuilsky og
Bela Kun á miðstjórnarfundi í
Komintern, vorið 1937, en af-
leiðing þeirrar deilu var að Bela
Kun var fordæmdur og tekinn af
lífi. Sú frásögn er ein hin hræði-
legasta og þó áhrifaríkasta mynd
in af ógnarstjórn Stalins, sem ég
hef kynnzt.
Tuominen lítur ekki með
beiskju til þessara liðnu ára. Ég
átti langt samtal við hann, sem
hefur orðið uppistaða þessarar
greinar. Tuominen er þroskaður
og æfður stjórnmálamaður. En
það er undarleg staðreynd, að
eftir áralanga þjónustu í komm-
únista-samsærinu er hann orðinn
ákveðinn lýðræðissinni. Hann
þráir að reisa við það sem
hann átti sinn þátt í að rífa nið-
ur á tuttugu árum. Það getur
líka verið að hann eigi enn fyrir
höndum stjórnmálaferil. Jafnað-
arstefna Finnlands er illa farin
sem stendur, hana skortir góða
forustumenn.
Styrkur til náms
í Grikklandi
GRÍSKA ríkisstjórnin hefur boð-
izt til að veita íslenzkum náms-
manni styrk til náms í Grikk-
landi skólaárið 1958—59. Styrk-
urinn nemur 150 drökmum á dag
og veitist til sjö mánaða náms-
dvalar (1. október 1958 til 1.
maí 1959).
Umsóknir um styrkinn sendist
menntamálaráðuneytinu fyrir 10.
maí n. k. í umsókn skal greina
nafn, fæðingardag og ^ heimilis-
fang umsækjanda, hvaða nám
umsækjandi hyggst stunda í
Grikklandi, upplýsingar um náms
feril og ennfremur skulu fylgja
meðmæli, ef til eru.
(Frá menntamálaráðuneytinu).
Ausfurrískur
námssfyrkur
HINN 15. janúar s. 1. auglýsti
ráðuneytið eftir umsóknum um
styrk til náms við austurrískan
háskóla, er austurrísk stjórnar-
völd höfðu boðizt til að veita ís-
lenzkum stúdent. Styrkurinn er
að fjárhæð 13.600 schillingar.
Samkvæmt nýjum upplýsing-
um, sem ráðuneytinu hafa borizt,
er styrkur þessi ekki einvörð-
ungu bundinn við stúdenta og
háskólanám, heldur kemur einnig
til greina að veita hann t. d. til
listnáms, og er stúdentspróf eigi
skilyrði til að hljóta styrkinn.
Umsóknarfrestur um styrk
þennan framlengist til 25. þ. m.
(Frá menntamálaráðuneytinu)