Morgunblaðið - 11.04.1958, Blaðsíða 13

Föstudagur 11. apríl 1958
woFr.rvnr 4nio
13
Bjarni Bjarnason lœknir:
Svar til þjóðleikhússtjóra
ÞJÓÐLEIKHÚSSTJÓRI skrifar
mikla grein í Morgunblaðið 25/3.
Hann vegur þar á báðar hendur
og er hinn vígreifasti. Þó höggin
væru sum hver vel útilátin munu
þau eitthvað hafa geigað, því víst
er um það að allt það fólk sem
vegið var að er ósárt og við beztu
heilsu.
Tilefni þessa máls, er blaðavið-
tal, sem ég og nefnd, frá Félagi
íslenzkra einsöngvara, átti við
blaðamenn nokkrum dögum áð-
ur.
Þjóðleikhússtjóri telur að all-
harkalega hafi verið veitzt að sér
í þessu viðtali, með dylgjum og
ranghermum. Einnig talar hann
um fólk sem fyllist heift og hatri
og reyni að ná sér niðri á sér,
fái það ekki vilja sínum fram-
gehgt. Hann segir að söngkonur
okkar telji sig geta valdið hvaða
hlutverki sem er og ræðir um
hvílík fjarstæða slíkt sé þar sem,
auk söngsins, komi þar leikur,
útlit, stærð og hreyfingar mjög
til greina. Enn segir hann að gott
sé að hafa hæfilegan metnað og
sjálfstraust, en stórmennskubrjál
æði leiði sjaldan til sigurs. Þarna
kennir sem sagt ýmissa kröft-
ugra og litríkra grasa, en ekki
geðjast mér ilmurinn úr þeirri
töðu.
Það er næsta erfitt að gera sér
grein fyrir hvert tilefni þessa
reiðilestrar er. Það var að vísu
haft eftir mér, og það réttilega,
að ég harmaði að hann hefði ver-
ið andvígur þingsályktunartillög-
unni um óperu við leikhúsið. Ég
gat einnig um ástæðurnar fyrir
því að svo hefði verið, en það
kom ekki fram í blaðinu. Á öðr-
um degi frá birtingu blaðaviðtals
ins var þessi vansögn leiðrétt,
jafnframt því að fara viðurkenn'-
ingarorðum um þjóðleikhússtjóra
fyrir hið mikla átak sem hann
hefði gert með flutningi söng-
leika á undanförnum árum. Enn-
fremur færði ég honum þakkir
Fél. ísl. einsöngvara fyrir þau
tækifæri sem hann hefði veitt
einsöngvurunum. Ef til vill hefur
það tendrað reiðibál hans að ég
hélt því fram að vel mætti auka
óperustarfsemi leikhússins, án
þess að það þyrfti að verða því
fjárhagsleg ofraun.
Ekki er útilokað að ég geri nán
ari grein fyrir þeirri afstöðu
minni seinna, með því að birta
álitsgerð þá sem ég samdi fyrir
hönd Fél. ísl. einsöngvara í fyrra,
samkvæmt ósk fjárveitingar-
nefndar Alþingis. Nú tekur þjóð-
leikhússtjóri að berja höfðinu við
steininn og segir því haldið fram
„að hann sé á móti óperustarf-
semi“ hér. Þetta eru hreinustu
órar, enda væri fjarstæða að gera
slíkt, þar sem hann hefur látið
þóðleikhúsið flytja 10 söngleiki
á 8 starfsárum þess.
Hitt er annað mál, að þegar
hann sér hilla undir að unnið
muni að fastráðningu 4—5 söngv-
ara og um leið að stofna til lítið
eitt aukins óperuflutnings, hleður
hann kínverskann múr um leik-
húsið úr öfgafullum tölum áætl-
unum og hvers kyns mótbárum,
með því að birta álitsgerð þá sem
hann gerði sl. vetur samkvæmt
beiðni fjárveitinganefndar Al-
þingis og hyggst hann sanna með
henni að föst óperustarfsemi sé
óhugsandi í leikhúsinu, vegna
kostnaðar. Vitanlega er það út í
bláinn að birta álitsgerðina til að
afsanna að hann sé á móti óperu-
starfsemi við leikhúsið, því það
gerir hún ekki, frekar hið gagn-
stæða.
Þá kemur að þessu fólki sem er
með dylgjur í garð þjóðleikhús-
stjóra, og fyllist heift og hatri og
reynir að ná sér niðri á honum
ef það kemur ekki sínu fram.
Hann er að vísu ekki svo hrein-
skilinn að hann segi beint hvaða
fólk þetta sé, en þar sem mál
hans snýst um mig og söngvarana
í Fél. ísl. einsöngvara — er ekki
um að villast hvert skeytunum er
beint. Ég get fullvissað hann um,
að ekkert slíkt er á dagskrá í
félaginu og hefur aldrei verið.
Ég veit ekki hvað ég á að kalla
svona fyrirbrigði, og veit það þó
því það er eins og hann sé að
reyna að særa á sig drauga úr
orðum og athöfnum sem eiga sér
engan stað.
Með því að þjóðleikhússtjóri
segir að flestir meðlimir Fél. ísl.
einsöngvara hafi fengið fjölmörg
tækifæri til að koma fram í söng-
leikum þjóðleikhússins verð ég
að gera því máli nánari skil.
17 af 33 meðlimum þess munu
hafa komið þar fram. Eftirfar-
andi skýrsla sýnir svo hin fjöl-
mörgu tækifæri þessa fólks á 8
starfsárum leikhússins:
1 hefur fengið 6 hlutverk.
1 hefur fengið 4 hlutverk.
2 hafa fengið 3 hlutverk.
6 hafa fengið 2 hlutverk.
8 hafa fengið 1 hlutverk.
Ævar Kvaran er sá sem hefur
fengið 6 hlutverk en hann er
fastráðinn leikari í Þjóðleikhús-
inu.
Hræddur er ég um að risið á
leiklistinni okkar væri ekki hátt,
ef leikararnir fengju ekki fleiri
tækifæri en söngvurunum hefur
hlotnazt. Þessi skýrsla er talandi
vitni þess hvað ísl. söngvarar eru
illa á vegi staddir og að full þörf
er á að velja söngleikina við
þeirra hæfi, en forðast eftir
megni að láta mestu hlutverkin
falla í hendur erlendum söngv-
úrum.
Það hlýtur að vera æði tilfinn-
anlegt fyrir hið fátæka leikhús
að þurfa að greiða hinum út-
lendu gestum kaup í erlendum
gjaldeyri, kosta ferðir þeirra
milli landa, hótelvist meðan þeir
dveljast hér og risnu. Ætli að
geti ekki farið svo að á þenna
hátt étist kúfurinn af því sem
græðist á aukinni aðsókn vegna
þessa fólks.
Þjóðleikhússtjóri hefur eftir
mér úr viðtalinu við Morgunblað
ið, að ef útlendir kraftar séu
fengnir, þá eigi það aðeins að
vera heimsfrægir söngvarar.
Heldur ónákvæmur málflutning-
ur það. í blaðinu stendur orðrétt:
„Og okkur er kært að fá heims-
þekkta söngvara“ (að vísu sagði
ég fyrsta flokks söngvara, sem
er dálítið annað).
Islenzkum söngvurum er borið
á brýn af þjóðleikhússtjóra að
þeir tali um Stínu Brittu Meland
er af hinni mestu fyrirlitningu,
en hins vegar hafi einn af þekkt-
ustu gagnrýnendum Þýzkalands
talið hana eina mestu söngkonu
Evrópu.
Ég hefi heyrt marga söngvara
hér, bæði karla og konur fara
viðurkenningarorðum um Stínu
Brittu Melander fyrir söng henn-
ar hér, enda er hún ágæt lista-
kona, en fyrirlitningarglósurnar
hafa með öllu farið framhjá mín-
um eyrum. Og hræddur er ég um
að þjóðleikhússtjóri ætti erfitt
með að finna þeim orðum stað
ef til kæmi.
Miklir gagnrýrfendur eru yfir-
leitt varkárir með að segja það
sem þeir ekki geta staðið við, svo
að þeir verði sér ekki til háðung-
ar.
Hver er hann þessi maður,
einn af þekktustu gagnrýnendum
Þýzkalands? Og vel má þjóðleik-
hússtjóri minnast þess að engum
er greiði gerður með því að bera
hann lofi sem hann ekki á. „Þat
væri þá háð en eigi lof“. Bezta
söngkona Evrópu fengi ekki að
vera stundinni lengur í Wiesbad-
en.
Eitt virðist hafa angrað þjóð-
leikhússtjóra mjög. Einhver
blaðamaðurinn spurði um fyrir-
ætlanir söngvaranna. Ein söng-
konan okkar skaut þá hlæjandi
inn í blaðaviðtalið, að bezt væri
að læra sænsku og flytja til Sví-
þjóðar, til þess að fá hlutverk í
Þjóðleikhúsinu. (Þannig er það
rétt hermt) Víst hefur engum við
stöddum dottið annað í hug en
þetta væri . sagt í gamni og
græskuleysi og vitanlega var því
ætlað að vera innskot sem ekki
kæmi blaðaviðtalinu neitt við.
En það er nú svona. Blaðamenn
hafa stundum gaman af að
bregða á leik og birta skrítna
hluti sem hrökkva í hugsunar-
leysi af vörum þeirra sem þeir
tala við. Slíkt getur valdið óþæg-
indum þegar hörundsárt fólk á í
hlut.
Ekki verður sagt að þjóðleik-
hússtjóri vandi söngkonum okkar
kveðjurnar. Eins og áður er tekið
fram, segir hann að þær virðist
þeirrar skoðunar að þær geti
sungið og leikið hvaða hlutverk
sem er. En hvers vegna ganga
þá þrjár þeirra, sem mest hafa
komið við sögu í Þjóðleikhúsinu
á fund hans, ásamt mér og
Kristni Hallssyni, til að óska þess
að framvegis yrði reynt eftir
mætti, að velja söngleiki þannig
að þeir verði við hæfi íslenzkra
söngvara, svo að ekki þyrfti að
leita nema sem minnst út fyrir
landsteinana og þá einvörðungu
til 1. flokks söngvara, sem við
töldum að ísl. söngvurum myndi
vera kært, enda lærdómsríkt fyr
ir þá. Því var skotið fram á þess-
um fundi að engin ísl. söngkona
gæti sungið Carmen. Ekki mót-
mæltu söngkonurnar því einu
orði. Stangast þetta ekki dálítið
á við staðhæfingar þjóðleik-
hússtjórans? Svo er mér ékki
grunlaust um að hann sé að
bregða þeim um stórmennsku-
brjálæði, seinna í greininni, rétt
eftir að þær hafa leitað verndar
hans og fyrirgreiðslu. Þetta hefðu
musterisriddarar miðaldanna tæp
lega gert.
Ekki get ég látið hjá líða að
þakka þjóðleikhússtjóra hlýjar
kveðjur í garð .Syngjandi páska‘,
enda komu þær á heppilegum og
viðeigandi tíma, eða daginn sem
þeir hófu göngu sína að þessu
sinni.
Hann telur að með þeim hafi
Einsöngvarafélagið markað sina
listrænu stefnu. Fyrst hann vill
ekki vita betur verð ég að fræða
hann á því að Fél. ísl. einsöngv-
ara markaði sína listrænu stefnu
með því að halda klassíska hljóm
leika í Gl. bíói, til heiðurs mesta
söngvara sem fsland hefur átt, og
í öðru lagi, með því að flytja
óperuna La Boheme í samvinnu
við Tónlistarfélagið, með íslenzk
um söngvurum, í sjálfu Þjóðleik-
húsinu. Sá flutningur tókst þann-
ig að mörgum mun hafa fundizt
að þá hefðu ísl. söngvarar unnið
sér þegnrétt á þeim stað.
En bitur reynsla sýndi, að
ekki var hægt að afla félaginu
eða söngvurunum tekna á þenna
hátt. Því var stofnað til „Syngj-
andi páska“, ef takast mætti að
afla félaginu tekna svo það gæti
framvegis fylgt fram þeirri
stefnu, sem það markaði í fyrstu.
Annars vorkenni ég þeim sem
eru svo aftur úr tímanum að þeir
líta slíka viðleitni hornauga og
telja það góðum listamönnum
ósamboðið, að heilla og gleðja
fólkið með léttum skemmtunum,
svo að það gleymi þá stundina
köldu stríði, kjarnorkuvopnum
og harðri samkeppni.
„Syngjandi páskar“ bera ekki
neitt á borð fyrir sína áheyrend-
ur, sem á skylt við það sem
Þjóðleikhúsið var látið bjóða
gestum sínum með Ullu Vinblad.
Ef að sá sem ber ábyrgð á þeirri
sýningu ætlar að kasta steini,
ætti hann að hugsa sig vel um
áður, því hann býr sannarlega í
glerhúsi. Til allrar hamingju hef-
ur hann sýnt það síðan, að ekki
var verið að marka stefnu Þjóð-
leikhússins, með þessu óhappa-
verki.
„Það hefur lengi verið skoðun
frjálsborinna manna, að listin
eigi að vera frjáls, að sköpunar-
máttur mannsandans verði að
njóta frelsis, til þess að eðlileg
þróun geti átt sér stað.“ Þarna
mælti þjóðleikhússtjóri hið rétta
orð. En því aðeins má þetta verða
að þjóðfélagið og þeir sem ráða
lista- og menningarstofnunum
þess veiti lista- og vísindamönn-
um sínum öll hugsanleg tækifæri
til þroska og sjálfstæðis, en bindi
þá ekki á klafa utan landamæra
þeirra.
Hitt er fjarstæða að halda þvi
fram að verið sé að setja listinni
stjórnmálaleg eða þjóðernisleg
landamæri þó þjóðfélagið reyni
að vernda sína listamenn og hlúi
að þeim eftir mætti, „svo að sköp
unarmáttur þeirra megi njóta
frelsis til eðlilegrar þróunar".
Það gera allar þjóðir sem standa
á háu menningarstigi — og ein-
mitt þess vegna stendur menning
þeirra hátt.
Enn segir Þjóðleikhússtjóri:
„Það er furðlegt að listamenn
skuli dæma listgildi eftir móður-
máli listamannsins". Ég er á hvía
andi gati hvernig eigi að fara að
því og þekki áreiðanlega ekki
þá listamenn sem það gera.
Loks kemur að því, að aldrei
muni skapast friður um söng-
leikastarfsemi Þjóðleikhússins
einsöngvaranna vegna, sem séu
óánægðir, þó allt hafi verið gert
fyrir þá sem hægt er. Því miður
er þetta ekki rétt að því leyti að
söngvararnir hafa með þökkum
tekið þeim h’utverkum sem þeim
stóðu til boða. en svo að segja
ekkert gert til að koma málum
sínum í sæmilegt horf, miðað við
það, sem ýmis samtök annarra
listamanna hafa gert. En svo er
Guði fyrir þakkandi að þeir eru
að vakna og vonandi unna þeir
sér aldrei friðar, með þeim, sem
þar eiga að sækja miðin, fyrr en
þeír hafa komið ár sinni svo
fyrir borð að bæði þeir sjálfir og
þjóðin öll megi vel við una.
Svo bið ég þjóðleikhússtjóra
árs og hæfilegs friðar í hans
mikla og vandasama starfi.
Ajarni Bjarnason.
ALLT A SAMA ST/VÐ
I Nýjar vorur fyrir skoðun
á bifreið yðar
Það er yður og bifreiðinni
í hag að verzla hjá Agli
Sendum í póstkröfu
FRAM-olíusigti
í llesta bíla
Fjaðrir
Fjaðrablöð og
hengsli.
Startarar
Dínamóar og
Ankeri
Allt í kveikjuna
Ýmiskonar svvissar og
ljósaútbúnaður í
ameríska bíla.
Pakkningar og
Pakkdósir
Flautur, Ljósasamlokur,
Rafgeymar, Rafmagnsvír
og fleira
Viftureimar
Vatnsdælur
Bremsudælur
Bremsuborðar
Bremsuvökvi
TRICO —
þurrkur, blöð
og teiuar.
llljóðkútar
Eflaust eigum við það sem vantar í bíl yðar
Egill Vilhjálmsson h.f.
Laugaveg 118 — Sími 2-22-40