Morgunblaðið - 16.04.1958, Blaðsíða 6

6
MORCVMtT 4ÐTÐ
Miðvikudagur 16. apríl 1958
KRUSJEFF OG STALÍN
IHEIMSBLÖÐUNUM er sí-
fellt mikið rætt um þá
breytingu, sem varð á
æðstu stjórn Sovétríkjanna, þeg-
ar Krúsjeff tók við af Bulganin
og settist í hið fyrra sæti Stalins.
Sumir stjórnmálaritarar leggja á
það áherzlu, að Krúsjeff sé eng-
inn Staiin, eins og það er orðað.
En aðrir benda á, að n*argt sé
líkt með ferli Stalins og Krús-
jeffs, og enn sé of snemmt að
Slalin
Sinowjew
spá nokkru um, hvernig fara
muni fyrir Krúsjeff og hvaða
stefnu hann muni taka.
★
Þgar Stalin dó fyrir 5 árum
síðan hefði enginn spáð því, að
Krúsjeff yrði sigurvegari í bar-
áttunni um æðstu völdin, sem
við blasti þar austur í Moskvu.
Hinn „lögmæti erfingi" valdsins
var Malenkov, og Stalin hafði
sjálfur komið því svo fyrir, að
hann hefði forustu flokksins í
sínum höndum. Malenkov hafði
þar svipaða stöðu og Stalin eftir
dauða Lenins. En Malenkov var
einnig forsætisráðherra og hann
tók þá stefnu að treysta völd og
Krúsjeff
Malenkov
gegndu auk þess umfangsmikl-
um embættum, en Stalin gat gef-
ið sig allan að 1 flokksstjórninni.
Vöruðu hinir tveir sig ekki á því,
þve gott færi Stalin hafði á því
að búa um sig í flokknum, koma
þar „sínum mönnurn" áfram og
mynda um sig klíku. Engum datt
þá í hug að Stalin gæti hrifsað
til sín völdin og á þar hið sama
við um Krúsjeff nú. Stalin var
talinn standa langt að baki mn-
um gömlu „bolsjevikum", en
hann kunni að egna þá hvern
gegn öðrum og koma einum
þeirra eftir annan fyrir kattar-
nef. Á þeim tíma var það raunar
ekki siður að varpa þeim, er fjar-
lægja skyldi, út í yztu myrkur
eða drepa þá. Stjórnmála íenn,
sem urðu undir í baráttunni voru
gerðir að sendiherrum eða fengu
embætti úti á landsbyggðinni. En
sætin, sem losnuðu í miðstjórn-
inni, féllu mönnum Stalins í
skaut og hann otaði þar fram
mönnum, sem komnir voru úr
svipuðu umhverfi og hann sjálf-
ur, svo sem Voroshilov og Frunze.
Slíka menn tók Stalin fram yfir
„gáfaða stofubolsjevika“, og
sprenglærða marxista. Eftir á-
tökin við Trotski, sem lauk með
falli hans, jukust enn völd Stal-
ins, en almenningi var þó alls
ekki ljóst hve sterkur hann raun-
verulega var. Öll alþýða manna
taldi Sinowjew vera sigurvegar-
ann í þeim bardaga. Það var ekki
fyrr en Stalin hafði með hörku
rutt hinum tveimur af þrímenn-
ingunum úr vegi, sem það var
Ijóst, hver hafði hæstu trompin
á hendinni. Sinowjew sakaði
Stalin þá um að sækjast eftir
einræðisvaldi, en því var ekki
gaumur gefinn.
Árið 1930, einum degi fyrir 51
afmælisdag sinn, stóð Stalin
raunverulega í alveg sömu spor-
um og Krúsjeff nú. Hann hafði
þá rutt seinustu keppinautunum,
Bucharin, Rykow og Tomski úr
flokksstjórninni og brautin til
einræðisvalds lá opin. Stalin
gerði stjórnarformanninn Rykow
að póstmálaráðherra og létu drepa
hann nokkrum árum síðar. Fail
Rykows rifjast nú upp, þegar
Krúsjeff gerir Bulganin forsæt-
isráðherra að ríkísbankastjóra.
★
Þegar Rykow var lækkaður í
tign, tók Stalin sjálfur ekki þeg-
ar í stað við embætti forsætis-
ráðherrans, heldur lét nánasta
trúnaðarmann sinn, Molotov, sem
þá var um fertugt setjast í það
sæti. En Molotov var einungis
þjónn Stalins, og hafði aðsetur
fyrir sig og skrifborð sitt í hlið-
arherbergi hjá flokksformannin-
um, sem raunverulega réði öllu.
Það varð nú brátt öllum lýðum
ljóst, hver völdin hafði og hófst
nú sú persónudýrkun Stalins,
sem Krúsjeff fordæmdi harðleg-
ast á 20. flokksþinginu. Einnig að
þessu leyti virðist líkt ástatt með
Krúsjeff og Stalin, eftir að hinn
fyrrnefndi hefur nú klifrað til
æðstu valda eftir svipuðum leið-
um og Stalin. Stjórnmálaritarar
á Vesturlöndum og fréttáritarar,
sem nú eru í Moskvu, segja, að
þar sýnist vera í uppsiglingu
persónudýrkun Krúsjeffs, eftir
hinni stalinsku fyrirmynd. Að
vísu neitar h'ið opinbera flokks-
blað „Pravda“ því að nokkuð
K R E M L
slíkt sé í aðsigi, en talið er að
blaðið sjálft beri þó ljósar menj-
ar um slíka dýrkun með því að
bera taumlaust lof á Krúsjeff og
hefja hann í einu og öllu upp til
skýj anna.
★
Það er Ijóst að mikil líkindi
eru með ferli Stalins og Krús-
jeffs og einnig stefnu þeirra.
Stalin lagði, eftir valdatöku sína,
megináherzlu á nýskipan í iðn-
væðingu landsins og í landbúnað-
inum. En þrátt fyrir það þó ferill
beggja hafi líkan svip, er þó
margt á annan veg um aðstöðu
og stefnu Krúsjeffs, en Stalins.
Stalin stefndi að því að koma
valdinu yfir flokknum, ríkisbákn
inu og atvinnuvegunum, sem
mest í hendur Moskvuvaldsins,
sem svo var kallað og hann stóð
sjálfur á bak við. Að nokkru fer
Krúsjeff öfugt að, þar sem hann
beitir sér fyrir aukinni sjálfs-
stjórn héraða og atvinnugreina,
sem áður lutu öllum boðum beint
frá Moskvu. Sú klíka, sem Stalin
studdist við, er einnig ólík þeim
hópum, sem Krúsjeff styðst nú
við. Miðstjórnin hefur enn nokk-
urt áhrifavald. I flokksstjórninni
sltur enn „óþægilegur" maður
eins og Suslov, sem í ræðum sín-
um hefur aldrei látið sér um
áhrif embættismannanna á kostn-
að flokksherranna, sem ætíð
vildu vera með nefið niðri í öllu
og réðu víða miklu meiru um
stefnu og framkvæmdir en em-
bættismennirnir. Þar kom að
Malenkov lét af hendi flokksfor-
ustuna og Krúsjeff tók við. Mal-
enkov taldi þá ekki frekar en
aðrir, að Krúsjeff gæti orðið hon-
um ofjarl. Krúsjeff var þá tal-
inn langt á eftir gömlum og grón-
um stjórnmálamönnum, eins og
Mikojan, Bería, Molotov og
Kaganowitsch.
í þessu sambandi er á það bent,
að Stalin átti það Sinowjew að
þakka, að hann hélt sæti sínu í
miðstjórninni eftir dauða Lenins
1924, en Stalin lét síðan drepa
þennan velgerðamann sinn. Sá,
sem stakk upp á því eftir dauða
Stalins að Malenkov yrði eftir-
maður hans, var Beria. En stuttu
síðar voru þeir orðnir svarnir
fjandmenn og Beria var drepinn.
Sá, sem síðan stakk upp á því,
að Bulganin yrði forsætisráðherra
á eftir Malenkov, var Krúsjeff,
en nú hefur Krúsjeff vikið hon-
um til hliðar.
★ v
Stjornmalaritarar benda a að
mjög mikil líkindi séu með átök-
unum, sem urðu eftir dauða Len-
ins og þeim, sem nú eru um garð
gengin. Eftir dauða Uenins
var líka komið á „sam-
virkri forustu" stjórnmálamanna,
sem allir töldu sig jafnréttháa
til valda og vildu ekki að nokk-
ur næði alræðisvaldi. Þrír menn
réðu kommúnistaflokknum en
það voru Sinowjew, Kamenev og
Stalin. Tveir hinir fyrsttöldu
sbrifar úr 1
daglega lífinuj
Völsunga enn
SHEFUR skrifað Velvaknada
út af pistli, sem birtist hér
í dálkunum fyrir skömmu um
fornsögulestur fyrir börn í út-
varpinu. Var þar að því fundið,
að lesin væri Völsunga saga.
„Það er öþarfi“ segir S. „Völs-
ungasaga er það geipilega langt
frá vorri öld í tíma og rúmi, að
fjarstæða er að ætla, að hefndar-
hugsjónir hennar fari að hafa
áhrif á unglinga til eftirbreytni.
Ég las Völsungu, þegar ég var
krakki, og þótti hún mjög spenn-
andi saga. Datt mér aldrei í hug
að fara að apa upp neinn í þeirri
bók, hvorki með að drepa menn
né kveikja í húsum. Og því síður
að leggjast í skála á fjalli og bíða
þar hins eina riddara. Þetta dauð
ans nudd um „ljótan hugsunar-
hátt“ úr fornum bókum er alveg
út í bláinn. Er ekki verið sýknt
og heilagt að auglýsa Biblíuna
sem tilvalda fermingargjöf? Þar
er þó bæði sagan um meðferð
Sáls á Amalekítum . .. sögur um
kvennafar Davíðssona með fleiru,
sem ég skil ekki, að sé stórum
skikkanlegra en Völsunga. Mæli
ég þó eindregið með Biblíunni
til lestrar fyrir unglinga, aðeins
að dómgreind þeirra fái að vera
í friði, óbrjáluð af þeim full-
orðnu, sem sumir virðast heldur
glámskyggnir á heimsbókmennt-
irnar.“
Um símamenningu
MERKUR en önnum kafinn
borgari hringdi til Velvak-
anda fyrir nokkrum dögum.
„Heyrðu góði“ sagði hann „Viltu
nú ekki, lofa mér því að beina
nokkrum orðum til símastúlkna
í bænum í dálkum þínum og það
fyrr en seinna. Það nær sem sé
ekki nokkurri átt, hvað þær eru
orðnar kurteisar í seinni tíð. Fyr-
ir nokkru komst það í tízku með-
al símastúlkna að svara eitthvað
á þessa leið: Hf. X, góðan dag.
Mér finnst, að þessari ósk um
góðan dag sé með öllu ofaukið.
Þegar maður hefur beðið langa-
lengi eftir því, að svarað sé í
símann, verður svo e. t. v. fyrir
þeirri vafasömu ánægju að vera
beðinn að bíða augnablik, áður
en unnt er að hlusta á mann, og
er loks orðinn hálfdauður af að
finna augnablikið lengjast í heila
eilífð, meðan maður bíður með
símatólið í hendinni, en heilar
hrúgur af óleystum verkefnum
í friði á skrifborðinu — ja þá
hefur maður engan tíma til að
láta símastúlkurnar tefja fyrir
með því að bjóða góðan daginn,
þótt þær hafi fallega rödd og séu
sjálfsagt dásamlegar.”
Um útvarpserindi
EKKI var þess að vænta að í
hinu snjalla og skörulega
flutta útvarpserindi sínu (10.
apríl) um Garða á Álftanesi gæti
Stefán Júlíusson komið að öllu
því, er segja mætti um þenna
sögulega merka stað. Og ekkert
hefði það sannað um nafnbreyt-
ingu staðarins þó að hann hefði
getið þess, að einnig Garðar á
Akranesi báru öndverðlega ann-
að nafn (Jörundarholt). En ég
saknaði þess að ekki skyldi vera
á það minnzt, að í Görðum eru
fæddir með réttra tveggja alda
miilibili tveir hinna merkustu
biskupa íslenzkra: Jón Þorkels-
son Vidalín 21. marz 1666, og Jón
Helgason 21. júuí 1866. Voru
þannig þrír mánuðir á þriðju öld
á milli þeirra.
Það er að kunna sig illa að játa
það ekki afdráttarlaust nú á dög-
um að Hrafnkelssaga sé uppspuni
einn. Til þess að fylgja tízkunni
vel (í ógáti hafði ég nær skrifað
sómasamlega) eigum við að segja
þetta um allar íslendingasögur,
náttúrlega að Landnámu meðtal-
inni. Þá erum við menn með
mönnum. Það er fráleitt að Egill
Skalla-Grímsson eða Snorri goði
hafi nokkru sinni verið til annars
staðar en á pappírnum (og bók-
fellinu), fremur en Hrafnkell.
Um engan þeirra er þetta að
vísu ennþá sannað, en vonandi
vekst einhver upp til að sanna
það.
Um fram allt, við skulum
fljóta með straumi tízkunnar.
Annars kynni að líta svo út sem
við værum eitthvað annað en
froða. Og að vera nú á dögum
annað en froða — það væri
óskemmtilegt.
Sn. J.
munn fara eitt einasta hrósyrði
um Krúsjeff. Krúsjeff er ekki enn
orðinn. alráður á svipaðan hátt
og Stalin varð, og á nokkuð í
land enn til að ná því marki.
Þau öfl í þjóðfélaginu, sem
spyrna gegn því að einn maður
nái alræðisvaldi, munu nú vera
allmiklu sterkari en á dögum
Stalins. Krúsjeff ræður ekki held
ur yfir jafn-skefjalausum kúg-
unarmeðölum og Stalin. Enn vant
ar Krúsjeff til dæmis pólitískt
lögreglulið á borð við það, sem
Stalin hafði í hendi sér.
★
Alls staðar er spurt hvort Krús
jeff sé nýr Stalin. Margir neita
slíku en framtíðin ein getur
skorið þar úr. Þó Krúsjeff hafi
gerzt talsmaður aukins frjálsræð-
is á takmörkuðum sviðum, úti-
lokar það vissulega ekki, að hann
sækist eftir einræðisvaldi á sama
veg og fyrirrennari hans og fyr-
irmynd. Einmitt sú staðreynd, að
Krúsjeff hefur gerzt talsmaður
tiltekinna breytinga á stjórnar-
háttum og atvinnulífi bendir til
þess að hann muni ekki verða
þeim mildur, sem eru honum and
snúnir. Fortíð Krúsjeffs bendir
einnig til þess, að hann muni
ekki láta sér allt fyrir brjósti
brenna í frekari átökum um völd
og stefnu í Sovétríkjunum, sem
vafalaust eru fyrir höndum í
framtíðinni.
„Aumingja Hanna“
sýncl í Neskaup-
stað
NESKAUPSTAÐ, 10. apríl. —
Neskaupstaður frumsýndi í gær-
kvöldi „Aumingja Hanna“. Ragn
hildur Steingrímsdóttir leikkona
frá Akureyri, hefur dvalizt hér
undanfarið og hefur æft leikinn
og stjórnað honum.
Meðferð hlutverka var áber-
andi jöfn að gæðum hjá öllum
leikendum, hraði hæfilegur og
sviðsetning góð, þrátt fyrir
þröngt leiksvið í gamla samkomu
húsinu, sem enn verður að notast
við hér. Aumingja Hönnu leikur
Randíður Vigfúsdóttir, Betty,
systur hennar leikur Unnur
Bjarnadóttir. Foreldra Hönnu
leika Stefán Þorleifsson og Soffía
Guðmundsdóttir, og Basil Gil-
berts leikur Magnús Guðmunds-
son.
Öllum þessum hlutverkum eru
gerð merkilega góð skil af hópi
lítið þjálfaðra áhugamanna, en
öll gera hlutverkin talsverðar
kröfur til leikendanna, þó að
mest reyni á Hönnu. Smærri
hlutverkum gera þau Kapítóla
Jóhannsdóttir og Ægir Ármanns
st>n ágæt skil. Jóhann Jónsson,
kennari hafði málað leiktjöld og
útbúið leiksviðið, og var hvort
tveggja mjög vel gert.
Samkomuhúsið var þéttsetið á
frumsýningunni. Leikendum og
leikstjóra var þakkað í leikslok
með miklu lófataki.
—FréttaritarL