Morgunblaðið - 16.04.1958, Blaðsíða 11

Miðvik'udagur 16. april 1958
MORCVNBIAÐIIÐ
11
EINAR ÁSMUNDSSON:
EVRÓPUBRÉF
Miinchen, 11. apríl.
L E N G I að undanförnu hefur
Sovétstjórnin haldið upp áköfum
áróðri fyrir hlutleysi, afvopnun
og útilokun kjarnorkuvopna á
stærri eða minni svæðum í Vest-
tr-Evrópu. Þessi áróður miðaði
að því að eyðileggja varnarsam-
tök vestrænna þjóða en lengi
varð þess ekki vart, að hann hefði
veruleg áhrif meðal Vesturþjóð-
anna. En svo skutu Rússar Sputn-
ik sínum á loft og var þá öllum
ljóst, að Vesturveldin höfðu ekki
þá yfirburði í eldflaugatækni,
sem talið hafði verið og stóðu
Rússum jafnvel að baki. Almenn-
ingur í Vestur-Evrópu tók nú að
leggja eyrun meir við áróðri
Rússa en áður og sjálfstraust ein-
stakra Vestur-Evrópuríkja, ef svo
má kalla það, beið mikinn hnekki.
f kjölfar hins rússneska áróðurs
komu svo alls konar tillögur og
áætlanir, bæði að austan og vest-
an. Má minna á Rapacki-áætlun-
ina póisku um útilokun kjarn-
orkuvopna í Vestur-Þýzkalandi,
Póllandi og Tékkóslóvakíu og
fyrirlestra George F. Kennans
um breitt belti án kjarnorku-
vopna milli hmna tveggja stærstu
velda heims. þar á eftir kom svo
hin ákafa hreyfing gegn kjarn-
orkuvopnum, sem nú fer eins og
. eldur í sinu um England og
Þýzkaland og kallast „barátta
gegn atómdauðanum". Þeir, sem
nú ganga um stræti í borgum
Vestur-Evrópu fá upp í hendurn-
ar ávörp frá forustumönnum
þessarar hreyfingar eða menn
finna þau í vösum sínum, þar
sem einhver sendimaður hefur
stungið þeim, án þess að vegfar-
anainn verði þess var.
Allt hefur þetta haft hin mestu
áhrif á almenning og stjórnmála-
menn í Vestur-Evrópu, og má
segja að þar ríki nú mjög áber-
andi glundroði um allt, sem lýt-
ur að hermálum og vörnum ein-
stakra þjóða eða þjóðasamtaka.
Hér hefur orðið skyndileg breyt-
ing á skömmum tíma og varpa nú
margir fram þeirri spurningu
hvort Vesturlönd séu að tapa
„kalda stríðinu“. Margir velta
því nú fyrir sér, hvort lýðræðis-
löndin séu að glata þeirri festu
og seiglu, sem til þess þurfi að
hafa í fullu tré við harðskeytt ein
ræðisveldi, sem lúta harðri stjórn
og hvika ekki frá settu marki.
II.
Eftir valdatöku kommúnista í
Prag, fyrir 10 árum síðan, gerðu
vestrænar þjóðir með sér sam-
tök til að verjast frekari árásum
og ofbeldi og vernda lýðræði og
mannréttindi x löndum sínum.
Þungum ?teini var létt af hinum
hrjaðu og tvístruðu þjóðum Vest-
ur-Evrópu, þegar Bandaríkin
tóku í fyrsta sinn þá stefnu að
nú skyldi eitt yfir þau ganga og
þær Evrópuþjóðir, sem enn héldu
frelsi sínu. Stofnun Atlantshafs-
bandalagsins markaði timamót og
bjuggust Vesturþjóðirnar nú sem
ákafast til varnar með tilstyrk **
Bandaríkjanna. Það er afleiðing
þessa bandalags að fjölmennur og
vel búinn bandarískur her er nú
í Evrópu og myndar þar kjarna
allra hervarna. Án vopna og að-
stoðar Bandaríkjanna lægi öll
Vestur-Evrópa flöt fyrir nýjum
árásum og ágangi austan frá.
Bylgjan, sem seinast brotnaði í
Tékkóslóvakíu, hefði óhjákvæmi-
lega skollið yfir alla Vestur-
Evrópu, ef bandarískra varna og
vopna hefði ekki notið við.
En nú er svo komið að 10 ár-
um eftir valdatöku kommúnista í
Tékkóslóvakíu ræðir fjöldi Evr-
ópu-manna það í fullri alvöru,
hvort ekki væri rétt að leysa
Bandaríkjamenn, að nokkru eða
jafnvel öllu leyti, undan skyld-
um sínum til að verja Vestur-
Evrópu. Fyrir 10 árum töldu
menn að slíkar hervarnir væru
óhjákvæmilegar til að tryggja
frelsi Vestur-Evrópu en nú er
rætt um nýtt hlutleysi, vopn-
leysi einstakra landa eða stórra
svæða. Sjálfar varnir og öryggi
Evrópulandanna virðast horfnar
úr augsýn, því það virðist
algerlega svífa í lausu lofti
hvernig menn telja að Vestur-
Evrópa verði varin án hers og
vopna, ef hin nýja stefna yrði
tekin. Á það virðist ekki heldur
litið, að Evrópulöndin hafa
reist atvinnugreinar sínar úr
rústum eftir styrjöldina, með til-
styrk Bandaríkjamanna en hafa
hins vegar sízt af öllu lagt svip-
aða áherzlu á að byggja sjálfar
upp hervarnir í löndum sínum.
Þeir sem nú ganga harðast fram
við að boða varnarleysi Evrópu-
landa sýnast loka augunum fyrir
því öryggisleysi, sem mundi
fylgja á eftir, fyrir allar þjóðir
Evrópu og raunar Ameríku einn-
ig. Postular. hinnar nýju hreyf-
ingar sýnast einblína á það eitt
að þurrka hervarnir Bandaríkja
manna í Evrópu með öllu út.
Einnig er víða að því stefnt að
hindra það, að einstök ríki vilji
efla varnir sínar innan samtaka
Atlantshafsbandalagsins og næg-
ir í því efni að benda á hina
norsku ályktun varðandi herbún-
að Vestur-Þjóðverja.
III.
Þeir, sem boða hina nýju stefnu
varnarleysisins beita því fyrir sig
að nú þurfi að losa Evrópu úr
þeirri pólitísku stöðnun, sem
hún sé komin í. Að því þurfi að
vinna að sameina hin klofnu lönd
en það verði aðeins gert með
því að breyta um stefnu í varnár-
málunum og mynda ný og stór
hlutlaus og vopnlaus svæði. Ef
slíkt gerist, muni Rússar slaka
til og leyfa sameiningu
Þýzkalands og aukið frjálsræði
í leppríkjunum. En allt er þetta
í lausu lofti. Það er sízt af öllu
nokkuð um það vitað, hvort Rúss-
ar séu samþykkir sjónarmiðum
þeirra manna í málefnum Evr-
ópumanna, sem nú boða nýtt
hlutleysi og vopnleysi. Það sýn-
ast engar líkur til, að Rússar líti
sömu augum á þessi mál og ein-
stakir hugsjónamenn í Vestur-
Evrópu, sem komið hafa fram
með nýjar áætlanir og tillögur
svo sem jafnaðarmannaforinginn
Gaitskell í Englandi. Hvað það
er sem raunverulega vakir fyrir
Rússum, þegar þeir hóta hverri
þjóðinni á fætur annarri skelfing-
um og atómdauða, ef þær taki
ekki upp nýja stefnu hlutleysis
og varnarleysis, er sjaldnast rætt
á þeim samkomum, sem haldn-
ar eru víðs vegar í V-Evrópu
til að ræða hinar nýju „áætlanir"
Það sem sýnist líklegast af öllu
er að fyrir Rússum vaki ekkert
annað en það að hrekja Banda-
ríkjamenn með öllu úr Evrópu
og koma þar á nýju hlutleysi þjóð
anna eftir sínu eigin höfði. í
Evrópu mundu þá skapast ný
pólitísk ódeila eða einskis-manns-
land, eins og það er kallað, sem
mundi verða opið fyrir rússnesk-
um ágangi og árásum, enn opn-
ara en Evrópa jafnvel var fyrir
10 árum síðan, þegar Tékkóslóva-
kía hvarf austur fyrir járntjaldið.
IV.
Þeir, sem benda á hætturnar,
sem tengdar eru við hina nýju
hlutleysisstefnu fá jafnan það
svar að vissulega verði hér að
taka nokkra áhættu en „vogun
vinni og vogun tapi“. Til þess
að vinna nokkuð á verði menn
jafnan að hætta nokkru. Þess
vegna sé það eðlilegt, að Evrópu-
menn geri nýjar, stjórnmálaleg-
ar „tilraunir" með það fyrir aug-
um að losna úr þeirri úlfakreppu
milli tveggja stórvelda, sem þeir
séu nú í. Það er glöggt að hér
er sízt af öllu byggt á nokkrum
traustum grunni og að allar lík-
ur benda til að hinar nýju „til-
raunir“ yrðu fyrst og fremst vatn
á myllu Rússa en ekki Vestur-
þjóðanna. Það virðist blasa við,
að ef Mið-Evrópa gerði þá póli-
tísku „tiiraun“ að afsala sér rétti
til bandarískra varna og kjarn-
orkuvopna mundi það ástand
smita út frá sér og breiðast út.
Afleiðingin yrði sú, að það „tóm“,
sem þannig skapaðist í Vestur-
Evrópu yrði alltaf stærra og
stærra og Evrópulöndin kæmust
loks í svipaða aðstöðu gegnvart
hinu rússneska stórveldi og ríkin
í Austur-Evrópu, eftir styrjöld-
ina. En þá væri úti um frelsi
og öryggi í Vestur-Evrópu.
V.
Hér ber einnig á það að líta
hvers eðlis það stórveldi er, sem
margir Evrópu-menn vilja nú
taka upp samninga við um vopn-
leysi og hlutleysi. í ákafa sínum
virðast þessir menn hafa gleymt
því að ekkert bendir til að hið
kommúmska sfórveldi hafi fall-
ið frá draumum sínum og áætl-
unum um heimsyfirráð. Ekkert
bendir heldur til þess að nein
sú hugarfarsbreyting eða nýskip-
an hafi gerzt í Sovétríkjunum,
sem bendir til sinnaskipta hjá
leiðtogunum þar. Nægir í því
efni að benda á viðbrögð Rússa
gagnvart uppreisninni í Ung-
verjalandi og yfirlýsingar Krús-
jeff í Budapest á dögunum um að
rússnesk vopn séu ætíð til taks
til að berja niður allar hreyf-
ingar í átt til vestræns frelsis í
leppríkjunum.
í ljósi alls þessa hafa hinar
nýju hreyfingar í Vestur-Evrópu
á sér svip draumóra og skorts
á raunsæi. En sú staðreynd, að
menn skuli í alvöru hugsa úm
að opna Evrópu fyrir Rússum
á þann hátt, sem stefnt er að,
sýna bezt hve Evrópuþjóðirnar
eru orðnar þreyttar á því, sem
nefnt hefur verið hið kalda stríð
og öllu, sem því fylgir. Menn
láta- sig dreyma um að Evrópu-
menn geti „dregið sig út úr heims
málunum" og lifað í friði og ró
úti í eins konar pólitískri ,,sveit“,
fjarri átökum og togstreitu hinna
stóru veida. En þrátt fyrir það,
þótt slíkur hugsunarháttur gripi
er ýmislegt sem bendir til að
þetta fyrirbæri eigi sér ekki mjög
langan aldur. Til þess standa
allar vonir, að menn muni aftur
vakna við, svipað og fyrir 10 ár-
um síðan og skilja að hið einasta
öryggi, sem hugsanlegt er, fæst
aðeins með því að allar lýðræðis-
þjóðirnar standi saman og treysti
böndin sín á milli. t>rátt fyrir
allan áróðurinn, úr austri og
vestri, spá margir því, að ekki
muni líða á löngu, þar til menn
hætti í alvöru að tala um hlut-
leysi og vopnleysi í Evrópu, á
sama hátt og nú. Þjóðunum muni
skiljast að engin þeirra geti not-
ið öryggis og frelsis með því að
hverfa undan merkjum sameig-
inlegra varna og öryggis innan
allsherjar-samtaka hinna vest-
nú mjög um sig í Vestur-Evrópu, rænu lýðræðisþjóða.
Við verðum að hefja sókn
segir Frode Jakobsen
FUNDUR VAR haldinn í félaginu
Frjálsri menningu síð'degis á
laugardaginn. Hinn danski gest-
ur félagsins, Frode Jakobsen,
flutti þar erindi og kallaði það:
f skugga atómvopna.
Hann kvað það skoðun sina,
að mestu skipti fyrir lýðræðis-
þjóðirnar, að þeim tækist að
koma á sem nánustu samstarfi
sín á milli. Eðlilegt væri, að
menn greindi í einstökum atriðum
á um, hvað gera skyldi. Þá yrðu
þeir sameiginlega að gera upp
sinn hug og standa síðan sam-
an um þá lausn, sem ofan á yrði.
Það sem hann segði um einstök
mál, yrði að skoðast í þessu ljósi.
Hann mmnti áj að vopnin eru
nú fullkomnari en nokkru sinni
áður, og kvað það hafa dregið
úr ófriðarhættunni, þar sem at-
ómvopnin yrðu aðeins notuð til
tortímingar en hvorki til að sigra
heiminn eða stjórna honum. Kvað
ræðumaður nauðsynlegt, að lýð-
ræðisþjóðirnar höguðu stefnu
sinni ji.nnig, að engum gæti til
hugar komið að hefja atóm-
stríð — og að þær væru reiðu-
búnar til varnar, ef til átaka
kæmi, þar sem barizt væri á tak-
mörkuðum svæðum með hinum
eldri tegundum vopna.
Frode Jakobsen lýsti sig fylgj-
andi samningum um, að engin
atómvopn væru höfð í Mið-Evr-
ópu. En jafnframt sagði hann,
ber að semjá um, að erlendar
hersveitir verði fluttar frá Vest-
ur-Þýzkalandi gegn því, að rúss-
neskir herir í Austur-Þýzkalandi,
Póllandi, Tékkóslóvakíu og Ung-
verjalandi verði kallaðir heim.
Hann kvaðst að vísu telja
vafasamt, að Rússar myndu
vilja gera samninga um þessi at-
riði, — en lýðræðisþjóðirnar ættu
að gera slíka samningagerð að
tillögu sinni og láta Rússa taka
afstöðu til hennar. Með því yrði
þeim gert erfiðara fyrir í hinni
óvopnuðu baráttu uih sálir millj-
ónanna. Ræðumaður lagði á-
herzlu á, að þriðjungur mann-
kynsins lifði nú í hinum komm-
úniska þrældómi — og við gæt-
um ekki látið okkur nægja að
koma í veg fyrir að kommúnism-
inn breiddist út til fleiri landa.
Við verðum að hefja sókn, vinna
að því, að okinu verði létt af
þeim, sem nú þjást, sagði Frode
Jakobsen. Fyrsta skrefið er að
koma Rússum brott úr löndum
Mið-Evrópu, þá mun frelsið þar
aukast af sjálfu sér og hjól þró-
unarinnar taka að snúast gegn
kommúnismanum.
Að fyrirlestrinum loknum svar
aði ræðumaður ýmsum fyrir-
spurnum, sem fundarmenn báru
fram.
Frode Jakobsen hélt heimleið-
is í gærmorgun.
Þessi mynd er tekin um borð í bv. Þorsteini Þorskabít, þar sem hann liggur við landfestar i Stykk-
ishólmi. Er verið að hreinsa skipið eftir losun.
Skólaslit í
Reykjanesi
ÞÚFUM, ísafjarðardjúpi, 2 apríl
— Héraðsskólanum í Reykjanesi
var slitið í gær. Höfðu próf þá
staðið yfir í nokkra daga undan-
farið. í skólanum voru 51 nem-
andi í vetur, 31 piltur og 20
stúlkur. Skólinn starfaði í þrjá
mánuði. — Kennarar voru Póll
Aðalsteinsson, skólastjóri, Bald-
ur Vilhelmsson, bóknámskennari,
og Ingimundur Magnússon,
smíðakennari. — Handavinnu
stúlkna kenndu Guðrún Haf-
steinsdóttir og Lovísa Guðmunds-
dóttir frá Berufirði. Kenndi GuS-
rún vefnað og bastvinnu, en
Lovísa sauma og aðra handa-
vinnu.
Fögur handavinna
Ofin voru yfir 30 stykki í skól-
anum. Smíðaafköst voru mikil og
má helzt nefna skrifborð, skápa,
djúpa stóla, borðstofustóla*, svefn-
sófa, töskur og kolla. — Námu
smíðamunir samtals rúmlega 100.
Auk þess voru renndir hlutir,
súlur, lampar og útskornar hill-
ur. Allt bar þetta hið fegursta
handbragð. Handavinna stúlkna
var handklæði, mottur, dreglar,
servíettur, kjólar, pils, blússur
veggteppi, borðdúkar, púðar,
kaffidúkar, smádúkar og auk
þ^ss mikið af barnafötum, sport-
fötum og fleiru. Allt var þetta
prýðilega unnið.
Skólanum lauk með sýningu á
handavinnu nemendanna og
fyllti sýningin fimm kennslustof-
ur. —
Mikil afköst
Heilbrigði í skólanum vrn
ágæt og unnu nemendur að verk-
efnum af dugnaði og áhuga, enda
verða afköstin að teljast mikil á
svo skömmum tíma. Bókleg
fræði voru kennd öllum nemend-
um. Kennslutíminn skiptist nokk
uð að jöfnu milli þess bóklega og
verklega. — P. P.