Morgunblaðið - 16.04.1958, Blaðsíða 10
Miðvikudagur 16. apríl 1S58
1P
ntiMðfrifr
tltg.: H.í. Arvakur, Reykjavflc.
Framkvæindastjóri: Sigíus Jónsson.
Aðamtstjórar: Valtýr Stefánsson (ábm.)
Bjami Benediktsson
Ritstjórar: Sigurður Bjamason frá Vigur.
Einar Asmundsson.
Lesbók: Arni Ola, sími 33045
Augiýsmgar: Arni Garðar Kristmsson.
Ritstjórn: Aðalstræti 6.
Auglýsingar og afgreiðsla: Aðalstræti 6. Sími 22480.
AsKnftargjalo kr. 30.00 á mánuði mnanlands.
í lausasolu kr. 1.50 eintakið.
LANGT KOMIÐ SAMNINGUM UM
DULBÚNA GENGISLÆKKUN
MORCVNBI 4 ÐIÐ
UTAN UR HEIMI
—'
íslendingar eiga bóksala í jafnrík■
jm mœli og Danir bakara
3jarni M. Gislason, sem nú býr i Ry á
Jótlandi, vill eiginlega gjarna spjalla
um eitthvað annað en handritin, en ...
LVÍIÐVIKUDAGINN 2. apríl birt-
("'l ENGIÐ hefur á ýmsu inn-
an vinstri stjórnarinnar
* undanfarnar vikur. Hefur
verið þar hver höndin upp á móti
annari. Enginn stjórnarflokk-
anna hefur haft nokkrar ákveðn-
ar tillögur um nýjar leiðir eða
varanleg úrræði í efnahagsmál-
unum. (Framsóknarmenn og Al-
þýðuflokksmenn hafa þó öðru
hverju talið beina gengislækkun
óumflýjanlega. Kommúnistar
hafa hins vegar verið henni and-
vígir og talið „stöðvunarstefnu“
sína fullnægjandi til þess að
halda framleiðslunni í gangi.
Þrátt fyrir klögumál og vær-
ingar innan vinstri stjórnarinn-
ar mun þó niðurstaðan að öll-
um líkindum verða sú, að sam-
komulag takist milli stjórnar-
flokkana um dulbúna gengis-
lækkun og stórfelldar nýjar álög-
ur á almenning. Mun fjármála-
ráðherra telja að ekki vanti
minna en 200—250 millj. króna
til þess að halda styrkja- og upp-
bótakerfinu í aðalatriðum gang-
andi út þetta ár, og tryggja jafn-
framt greiðsluhallalausan ríkis-
búskap.
Fyrirskipun að austan
Verulegs óróa hefur orðið vart
innan kommúmstaflokksins í
sambandi við samningamakkið
um ráðstafanir í efnahagsmálum.
Eru kommúnistar nú orðnir mjög
hræddir við þátttöku sína í
áframhaldandi og vaxandi álög-
um á almenning. Engu að síður
vilja þeir ekki rjúfa samstarfið
í vinstri stjórninni. Ber þar fyrst.
og fremst tvennt til. í fyrsta lagi
hafa þeir fyrirskipun um það
frá Moskvu að sitja hér í stjórn
eins lengi og þeim frekast sé
sætt þar. Telur Sovét-stjórnin
sér mikils virði að eiga áfram
fulltrúa í ríkisstjórn eins með-
limaríkja Atlantshafsbandalags-
ins. Ennfremur óttast kommún-
istar ásamt hinum stjórnarflokk-
unum mjög kosningar í sumar.
En allar líkur benda til, að þing-
rof og kosningar yrði afleiðing
samstarfsslita núverandi stjórn-
arflokka.
Kommúnistar vilja gjarna láta
líta svo út sem þeir hafi hótað
Hermanni hörðu og hindrað
gengislækkunaráform hans og
Alþýðuflokksins. Engu að síður
láta þeir sig ekki muna um að
standa að dulbúinni gengislækk-
un og stórfeldum nýjum álögum
á almenning.
„Þriðja leiðin“ — stór-
hækkun yfirfærslu-
gjaldsins
Einn af þingmönhum Alþýðu-
flokksins ritar í gær grein í Al-
þýðublaðið undir fyrirsögninni'
„Hvernig á að leysa efnahags-
vandamálin?“
Aðalatriði hennar er það, að
þingmaðurinn leggur til að „hið
mikla og flókna uppbótakerfi“
verði afnumið með álagningu
eins yfirfærslugjalds, sem auðvit
að yrði mjög hátt og mundi ná
til miklu fleiri vara heldur en
nú. Kemst þingmaðurinn svo að
orði á þessa leið:
„Með þessu móti væri sett upp
nýtt og einfalt efnahagskerfi,
sem hefði ekki verstu gallana á
hinum leiðunum tveim, uppbóta-
leiðinni eða gengislækkun".
Engum dylst, að þessi
„þriðja leið“, sem Alþýðu-
flokksþingmaðurinn ræðir un:,
felur engan veginn í sér af-
nám uppbótakerfisins, enda
þótt hún sé dulbúin gengis-
lækkun.
,.Mjög andstæð
sjónarmið“
Þjóðviljinn birtir í gær for-
ystugrein um viðræður stjórnar-
flokkanna um efnahagsmálin. Seg
ir hann að Framsóknarflokkur-
inn og Alþýðuflokkurinn hafi
hallast mjög að því, að vandinn
yrði ekki leystur „nema með
gengislækkun eða með ráðstöfun-
um, sem jafngiltu almennri geng-
islækkun". Hins vegar hafa
kommúnistar haldið fast fram
verðstöðvunarstefnunni. Um
„mjög andstæð sjónarmið“ sé að
ræða í þessum málum innan ríkis
stjórnarinar, segir Þjóðviljinn.
Niðurstaðan mun svo eins og
áður segir, að öllum líkindum
verða sú, að stjórnarflokkarnir
sameinast allir um dulbúna
gengislækkun, sem fólgin er í
stórfelldri hækkun yfirfærslu-
gjalds, er lagt verður á megin
hluta alls gjaldeyris. Tekjurn-
ar af yfirfærslugjaldinu verða
síðan notaðar á svipaðan hátt
og áður til þess að greiða upp-
bætur á útflutningsframleiðsl-
una og halda áfram niður-
greiðslum á verðlagi innan-
lands.
Lagt fram í næstu viku
eða frestað f<ram yfir
1. maí
Vegna úrræðaleysis stjórnar-
flokkanna og átaka milli þeirra
innan ríkisstjórnarinnar, hefur
það dregizt viku eftir viku og
mánuð eftir mánuð, að tillögur
þeirra í efnahagsmálunum væru
lagðar fram á Alþingi. Nú mun
helzt gert ráð fyrir því að tillög-
urnar verði lagðar fram á Al-
þingi „einhverntíma í næstu
viku“. Þeirri hugmynd mun þó
hafa skotið upp að draga flutning
þeirra fram yfir 1. maí.
Nú þegar eru liðnir Z'/z
mánuður af fjárhagsárinu. Enn
eru þó ekki fram komnar, hvað
þá afgreiddar, tillögur um raun-
verulega afgreiðslu fjárlaga fyr-
ir árið 1958.
í gær tekur Þjóðviljinn svo til
orða um þetta atriði:
„Eins og menn muna var frest-
að að ganga frá nokkrum hluta
af tekjuþörf ríkissjóðs, þegar
fjárlög voru afgreidd — — —“.
Auðvitað brýtur slík afgreiðsla
fjárlaga í bág við eðli málsins
og ákvæði stjórnarskrárinnar um
efni og setningu fjárlaga. En vald
hafarnir telja sig auðsjáanlega
upp yfir það hafna að skeyta um
því líka smámuni. Allar þessar
aðfarir eru glöggt vitni þess ó-
fremdarástands, sem nú ríkir í
stjórn landsins.
ist í blaðinu Jyllandsposten af-
mælisviðtal við Bjarna M. Gísla-
son, sem varð fimmtugur á föstu
daginn langa. Fer viðtalið hér á
eftir:
Bjarni M. Gíslason verður
fimmtugur á föstudaginn. Þeir
eru margir í Danmörku, sem
þekkja Gíslason. Og þeir eru líka
margir í Noregi, Svíþjóð og Finn
landi, sem vita, hver hann er.
En hlutfallslega munu landar
hans samt skara fram úr í þessu
efni. Nafn hans er mjög vel
þekkt á ísiandi, því að aðaláhuga
mál hans er aðaláhugamál allra
íslendinga.
Of snemmt er að minnast á
handritin, því að við þau er ein-
mitt átt, en óhætt er að segja að
Bjarni M. Gíslason, sem góður
íslendingur og góður Dani, vill
auðvitað láta afhenda handritin.
Þau eiga heima á íslandi. Þaðan
eru þau upprunnin, og þar munu
þau lifa.
Sérstæð ævi
Ævi Bjarna M. Gíslasonar er
nokkuð sérstæð. Hann hefir m.a.
drýgt þá dáð að skapa samúð
með Dönum í heimalandi sínu,
þó að hann hafi jafnframt staðið
í broddi fylkingar sem áhugamað
ur um heimsendingu handrit-
anna, sem eru í höndum Dana.
Þessi þéttvaxni, hárprúði og
hláturmildi maður segir, að aðal-
orsök þessa sé sú, að hánn hefir
átt heima í Danmörku hálft ævi-
skeið sitt. Hann þekkir handrita-
málið frá rótum og hefir getað
sagt þeim löndum sínum, sem
ákafast hafa úthúðað Dönum,
hvernig málum væri háttað.
Hvers vegna fóruð þér til Dan-
merkur?
Til að nema á lýðháskóla, svar-
ar hann. Það vildi svo til, að ég
var munaðarlaus. Faðir minn
drukknaði, þegar ég var sjö vikna
gamall, móðir mín lézt nokkrum
árum síðar, og ég ólst upp hjá
ókunnugum. Ég gerðist sjómaður
og fór víða um heim. Þegar styrj-
öldin skall á, fór ég til Danebod
á Als.
Föðurlandsást í daglegu lífi
Þar lærði ég nokkuð, sem ég
hefi aldrei gleymt. Ég fékk áhuga
á vandamálum héraðanna á suð-
urmörkum Danmerkur. Ég fann
skyldleikann milli þjóðernistil-
finningar íbúa þeirra og Islend-
inga. Á báðum þessum stöðum
var föðurlandsást rótgróin í
fólkinu. Hún birtist í daglega
lífinu, ekki í íburði, með því að
draga fána að hún og ganga í
fylkingum eða í öðru slíku.
Og þess vegna ílentust þér hér?
Ekki aðeins þess vegna. Það
var mikill viðburður fyrir mig,
er ég fór fró Askov til Als. Ég
hafði aldrei gengið í skóla, en
ég naut tilsagnar heima, það er
mjög gömul og hefðbundin venja
á íslandi. Kennslua^ferðin á As-
kov minnti mig á margan hátt á
þetta.
Hvaðan er þessi íslenzka hefð
sprottinn?
Með siðbótinni var lokað flest-
um klausturskólum. Aðrir skólar
komu ekki í stað þeirra, ekki
fyrr en á síðari tímum, og því
varð að segja börnunum til heima
og aðaláherzlan var lögð á móð-
urmálið og sögu landsins.
Vakan i baðstofunni
Allt heimilisfólkið var saman-
komið á vökunni í baðstofunni.
Lesið var upphátt og sögur sagð-
ar, alltaf íslendingasögurnar, sem
eru saga landsins, og síðar var
rætt um, hvaðan sögurnar væru
komnar, hvaða ætt hefði varð-
veitt þær, hver hefði skrifað þær
o. s. frv. Þessi hefð hefir haldið
lifandi ástinni á fortíð þjóðar-
innar, og ég fann nokkuð af þessu
aftur á Askov.
Þar að auki skall styrjöldin á
og lokaði mig beinlínis inni í
Danmörku. Og 1944 komu vanda-
mólin út af lýðveldisstofnuninni
— raunverulega var hér ekki um
sambandsslit að ræða, því að þau
áttu sér stað 1918 — og mér
fannst ég skyldur til að skýra
Bjarni M. Gislason
★ ★ ★
málið. Þetta varð til þess, að ég
flutti fyrirlestra og skrifaði
nokkrar bækur um samband
landa okkar.
Þér gótuð talað dönsku?
Ég lærði dönsku eins vel og
manni yfirleitt tekst að læra er-
lent mál. Ég hefi ekki lagt mig
sérstaklega mikið eftir framburð
inum — eftir hvaða framburði?
Mállýzkurnar eru svo margar.
Átti ég t. d. að læra dönsku eins
og hún er töluð á Als? En ég
talaði mikið, æ, já, það voru
skemmtilegir dagar.
Eg barðist á tvennum
vígstöðvum
Og þér töluðuð um ísland? •
Já, og líka handritin. Ég barð-
ist á tvennum víðstöðvum, ef svo
mætti segja. Sjónarmið mín hafa
orðið fyrir áhrifum af lýðháskóla
menntun minni, sem jók þekk-
ingu mína á dönsku þjóðinni,
og einnig af fyrirlestraflutningi
mínum, en af honum lærði ég að
láta mér þykja vænt um dönsku
þjóðina. Sú afstaða til handrita-
málsins, sem kemur fram hjá
ýmsum opinberum aðilum í Dan-
mörku og vekur einkum reiði
á íslandi, er ekki afstaða
danskrar alþýðu. Þetta hefi ég
tjáð löndum mínum í ræðu og
riti. En það hefir verið tímafrekt.
Og þess vegna hefir liðið lang-
ur tími á milli útgáfu skáld-
sagna minna, og skáldskapurinn
gengur hægt. Það er ekki hægt
að skrifa og yrkja ljóð, En öðru
vísi hefir þetta ekki getað orðið.
Mér hefir fundizt ég vera eins
og sjálfboðaliði í flokki lýðhá-
skólamanna hér. Ég hefi beðið
landa mína að minnast þess, að
komi handritin einhvern tíma, er
það árangur af baráttu alþýðunn
ar. Það er danska þjóðin, sem
vill það. Þetta hefir alveg breytt
skoðunum íslendinga. Danir eru
ekki lengur hataðir. Og ég þori
að ábyrgjast, að óvinsældir Dana
á íslandi eiga sér ekki stjórn-
málalegar ástæður, orsökin er
eingöngu handritin.
Hvað eru þeir margir í Dan-
mörku, sem hafa áhuga á þessu
vandamáli?
Of fáir, en þó margir. Á íslandi
er þetta allt öðru vísi. í fyrsta
lagi eru íslendingasögurnar til
prentaðar í 48 bindum, sem selj-
ast í 18 þúsund eintökum. Það
myndi samsvara því, að hér í
Danmörku hefðu þessi 48 bindi
verið gefin út í alls 600 þús. ein-
tökum. Nú eru íslendingasögurn-
ar gefnar út í viðhafnarútgáfu,
það eru dýrar útgáfur . .. þetta
eintak af Njálssögu hefir selzt í
30 þús. eintökum á íslandi. Dani
nokkur sagði eitt sinn um okkur,
að við ættum bóksala í jafn-
ríkum mæli og Danir bakara.
Islendingasögurnar, sem eru ekki
aðeins saga lands okkar heldur
einnig saga ætta okkar, lifa í
ótrúlega ríkum mæli með þjóð-
inni. Ég gæti gefið yður ótrúleg-
ustu dæmi um, hversu þaulkunn-
ugir fjölmargir íslenzkir alþýðu-
menn eru efni þeirra. Ég er sann
færður um, að frásagnir mínar
af sjónarmiðum Dana í handrita-
málinu, hafa haft mikil áhrif á
íslandi.
Þegar dagar einveldisins voru
taldir, áttum við ekki eitt
handritablað
Og þetta mól hefir skipt yður
mestu um ævina?
Ef til vill. Mér hefir alltaf
fundizt það vera brot á rétti
þjóðarinnar, að þessar heimildir
eru í Danmörku. Þegar einveldi
komst á í Danmörku, áttu Danir
ekki eitt handritablað. Þegar dag
ar einveldisins voru taldir, átt-
um við ekki eitt handritablað.
Það er einstætt, að þessar heim-
ildir skuli vera tií. Annars staðar
í heiminum hafa handrit glatazt,
en á íslandi hafa þau varðveitzt.
Það hefir verið íslendingum
þjóðarnauðsyn að sökkva sér nið
ur í gullaldartímabil sögu vorrar.
Þannig hefir þjóðin varðveitt mál
ið — og sjálfa sig. Enginn nú-
tímahöfundur er lesinn til jat'ns
við gömlu sögurnar. Þær seljast
bezt, áhrifamiklar og látlausar og
standa föstum fótum í fortíð okk
ar. Þannig er því varið — þessar
einstæðu sögur eru ritaðar á móð
urmáli okkar, af okkar eigin
höndum og sprottnar upp úr okk-
ar eigin lífi. Við stöndum í mik-
illi þakkarskuld við þær aðstæð-
ur, er urðu til þess, að þessi verk
voru rituð.
Þetta er skýringin á áhuga mín
um, á áhuga Árna Magnússonar
við að safna handritunum, og
þetta skýrir áhuga íslenzku þjóð-
arinnar, og vegna þessa er hand-
ritasafnið söguleg og þjóðleg
nauðsyn fyrir okkur. Og hand-
ritin munu verða afhent.
Haldið þér, að þér munið lifa
það?
Já, það held ég.
Þá verðið þér atvinnulaus?
Ég? Nei, þá gefst mér loksins
tími til að yrkja.
París, 14. apríl — Fastaráð NATO
hefur fundið samkomulagsgrund-
völl í deilu Breta og Þjóðverja
um það, hver eigi að greiða veru
brezkra hersveita á þýzkri grund.
Þetta verður nánar rætt ó ráð-
herrafundi Atlantshafsbandalags-
ins, og er talið að höfuðatriðin í
áætlun ráðsins séu þau, áð V-
Þjóðverjar greiði, árlega milli 10
og 15 milljónir sterlingspunda
næstu þrjú ár upp í kostnaðinn
við hersetuna. Afganginn greiði
Bretar sjálfir. Hins vegar verður
Bretlum leyft að minnka her-
styrk sinn í V-Þýzkalandi niður
í tæpa 50 þús. menn.