Morgunblaðið - 29.04.1958, Blaðsíða 6

6
MORCVHBL AÐIE
Þriðjudagur 29. apríl 1958
BOKAÞÁTTUR:
FJALLIÐ
Jökull Jakobsson: Fjalliff.
Skáldsaga. 127 bls. Helga-
fell, Reykjavík 1958.
„FJALLIГ er þriðja skáldsaga
Jökuls Jakobssonar. Ég hef ekki
lesið tvaer fyrri bækur hans og
get ekkj gert neinn samanburð
á þeim og þeirri síðustu, en senni
lega er maðurinn í vexti sem
sagnaskáld, enda ekki nema
tæpra 25 ára gamall. Má það telj-
ást vel að verið, að hafa sent
frá sér þrjár skáldsögur á svo
ungum aldri.
„Fjallið" er óþarflega löng
saga, þegar litið er á umfang og
eðlj efnisins. Mér finnst endilega
að því hefði mátt gera betri og
listrænni skil í langri smásögu.
Jökull Jakobsson hefur sannað
það með tveimur smásögum, sem
ég hef lesið eftir hann („Skip
koma aldrei aftur“ og „Mynd úr
marmara"), að þetta form lætur
honum mjög vel, enda eru þær
báðar í flokki betri íslenzkra
smásagna.
Þegar ég tala um umfangslítið
efni í „Fjallinu", á ég ekki við
að efnið sé lítilfjörlegt eða ó-
merkilegt, heldur að það heimti
þrengri stakk til að ná hjarta
lesandans. Efnismeðferð ákvarð-
ast jafnan af forminu, sem valið
er, og hér hefur breitt form skáld
sögunnar flatt út efnið og dregið
úr tilþrifunum, sem það gaf til-
efni til.
Söguefnið í „Fjallinu“ er
þannig vaxið, að það krefst hnit-
miðunar. Sagan hvílir í rauninni
á einum einasta burðarási, sem
heldur öllu öðru uppi. Að vísu
má segja að burðarásinn sé dá-
lítið ótryggur (ég á við mein-
ið sem söguhetjan þjáist af), en
það skiptir ekki meginmáli. Mörg
góð skáldverk hafa áreiðanlega
haft ósennilegri forsendur, og
nægir í því sambandi að benda á
„Gengangere" eftir Ibsen.
Allt sem ekki skiptir beinu
máli er til skaða í skáldsögu af
þessari gerð. Höfundurinn verð-
ur að einbeina athygli sinni að
hinni dramatísku spennu, sem
hið „þrönga“ söguefni útheimtir
til að fá gildi fyrir lesandanum.
Útúrdúrar og málalengingar
draga úr þunganum. Þessu er
hins vegar ekki til að dreifa í
breiðum epískum skáldverkum,
eins og flestar sögur Laxness
eru. Þar er eiginlega ekki hægt
að tala um útúrdúra.
„Fjallið" gæti, held ég, ver-
ið áhrifarík harmsaga, ef höf-
undur hefði tekið efnið fastari
tökum. Það er vitað mál, að sög-
ur geta haft fleiri en einn há-
punkt (klimax), og mér virðist
það hafa vakað fyrir Jökli Jak-
obssyni að hafa hápunktana tvo,
annan þegar Óttar segir Hall-
veigu hvernig er komið fyrir hon
um, hinn þegar hann kemur að
henni sofandi í sögulok. En það
er eins og höfundurinn þreytist
þegar á söguna líður, þannig að
hún „dettur niður“ eftir fyrri há-
punktinn. Það sem á eftir fer er
í rauninni „antiklimax", sagan
rennur út í sandinn. Vera má að
þetta sé að einhverju leyti bygg-
ingu sögunnar að kenna, en hitt
þykir mér sennilegra að höfund
urinn hafi slakað á eða tekið
óleyfilega langan endasprett.
Fyrri hápunkturinn (sem er
raunverulega eini hápunktur-
inn) er langbezti og eftirminni-
legasti kafli bókarinnar, og er
hann þó alls ekki gallalaus.
í sögunni eru fjórar höfuðper-
sónur, og eru þær sæmilega skýr-
ar, einkanlega þó faðir Hallveig-
ar og Konni, þó hann sé heldur
einhliða persóna, eiginlega frem-
ur manngerð en einstaklingur.
Hallveig er á köflum bráðlifandi
ekki sízt í viðbrögðum sínum við
„uppljóstrun“ Óttars, en hann sr
mög lauslega dregin persóna.
Það sem m. a. stuðlar að því
að gera persónurnar þokukennd-
ar eru samtölin, sem eru í hæsta
máta losaraleg og óeðlileg. Stúlk-
an, sem er að vísu sæmilega vel
gefin, talar oft alveg eins og
bók (t. d. bls. 14 og 82—83), og
sama er að segja um Konna bif-
vélavirkja (t. d. bls. 42), sem
öðrum stundum talar óheflað
götumál. Samtölin eru yfirleitt
of hátíðleg og illa unnin. Mér
finnst alltaf hvimleitt að sjá til-
vísunarfornafnið „er“ notað í stað
inn fyrir „sem“, og það er fráleitt
í samtölum, því mér vitanlega
talar enginn lifandi íslendingur
þannig.
Jökull Jakobsson.
Öðru hverju reynir höfundur
þó að gera samtölin „eðlileg", en
þá fellur hann í þanp pytt að
gera þau flöt og ópersónuleg, eins
og t. d. samtal skólabræðranna
á Borginni. Yfirleitt er lýsingin
á heimsókn þeirra Óttars og Hall
veigar á Borgina alltof venjuleg
og ófrumleg. Það er ekki nóg að
lýsa þekktum stað þannig, að les
andinn kannist við hann og kinki
kolli kunnuglega. Það getur hver
einasti blaðamaður gert. Menn
skrifa skáldsögur til að segja eitt-
hvað nýtt, sýna mönnum um-
hverfi sitt í nýju eða skýr_
ara ljósi. Sama máli gegmr
um „eðlileg“ samtöl. Þau
verða ekki eðlileg þó skáld-
ið fari með segulband út á götu-
horn eða á skemmtistað og skrifi
síðan niður það sem á bandið
hefur komið. Allur skáldskapur
er í vissum skilningi „blekking“,
og það er hlutverk skáldsins að
„blekkja" svo vel með lýsingum
sínum á atburðum eða samtölum,
að lesandinn trúi „blekkingunni".
„Fjallið er saga um átök
þriggja persóna, fyrst og fremst
Óttars og Hallveigar, og svo
Konna sem myndar þriðja horn
hins gamla og góða „þríhyrn-
ings“. Sagan fjallar í rauninni
ekki um neitt annað. En nöf-
undurinn hefur kosið að draga
föður Hallveigar og alla sogu
hans inn í þessi átök. Greini-
lega er þetta gert til að fá eins
konar hliðstæðu við sögu Ótt-
ars. Saga gamla mannsins og
saga Óttars eru á köflum svo
sláandi líkar, að lesandinn kemst
ekki hjá því að sjá tilætlun höf-
undar. Þetta eru fagmannleg
vinnubrögð: hann ætlar að fá
dýpt í sögu Óttars með því að
hafa sögu gamla mannsins í bak
sýn. En þegar lesandinn er sér
þess meðvitandi frá upphafi, að
þessi saga er „dregin“ inn í sög-
una án þess að eiga þangað brýnt
erindi, þá hefur höfundi mistek-
izt hin nauðsynlega „blekking"
skáldskaparins.
Sýmbólismi af þessu tagi er
mikil bragarbót í skáldsögum, en
hann er jafnframt viðsjárverð-
ur, því táknin sem höfundurinn'
notar, geta orðið utangarna við
sjálfa söguna: þau verða ekki líf
rænir partar af henni. Mér virð-
ist þetta hafa gerzt bæði um
gamla manninn, fjallið og ýmsa
aðra „effekta“ sem höfundur beit
ir, eins og t. d. hanagalið á bls. 92.
Fjallið á greinilega að vera
veigamikið tákn í bókinni, enda
er lesandinn minntur á það æ of
an í æ allt fram í sögulok, en
ég hafði þá tilfinningu í hvert
skipti er fjallið var nefnt, aðþetta
tákn væri of „meðvitað" í þeim
skilningi, að það yxi ekki upp
úr sjálfu efninu, heldur hefði
höfundur ákveðið að þetta fjall
ætti að vera táknrænt og lesand-
inn skyldi sko gera svo vel að
sjá það.
Ég hef séð það í dómum um
fyrri bækur Jökuls Jakobssonar.
að stíll hans bæri keim af Lax-
ness. Þetta hef ég ekki getað séð
í „Fjallinu" — því miður, ligg-
ur mér við að segja. Stíll Jökuls
finnst mér losaralegur og orð-
margur. Hann er mjög óspar á
lýsingarorð og notar þau oft ó-
eðlilega að mér finnst: „horfði
yfir sundin blá og eyjarnar
grænu“ (bls. 14), „stanzaði og
horfði yfir fjörðinn djúpa á fjall-
ið mikla" (bls. 45), „flugu allir
máfarnir upp með gargi miklu“
(bls. 54), „fjallið mikla bíður
eftir mér“ (bls. 63).
í bókarlok er lesandanum til-
kynnt að sagan hafi verið samin
á þremur vikum, sem getur vel
verið satt. En eigi þetta að vera
afsökun á hroðvirkninni, sem
einkennir vinnubrögð höfundar í
þessari bók, þá er hún ekki tekin
gild. Það verður að teljast lág-
markskrafa þegar bók er gefin
út, að augljósar rökvillur og óná
kvæmni í notkun orða sé leið-
rétt áður en hún kemur fyrir
almenningssjónir, hvað sem stíln
um líður. Á bls 17 er okkur sagt
að Hallveig „skellti dyrunum á
sbrifar úr
daglega lífinu
Austur- og Vestur-
íslendingar.
SAMKVÆMT fréttum j sumum
dagblöðunum fyrir nokkrum
dögum, virðist ekki nægja leng-
ur að kalla íbúa þessa lands ís-
lendinga, heldur skulu þeir heita
Austur-íslendingar til aðgrein-
ingar frá þeim „í§lendingum“,
er í Ameríku búa. Hefur ríkis-
stjórnin skipað nefnd fimm
„Austur-íslendinga“, er vinna
skal að auknum samskiptum
hinna tveggja hópa íslendinga,
og munu þrír nefndarmanna bráð
lega fara vestur um haf til nokk-
urra mánaða dvalar, vætanlega á
kostnað landssjóðs Austur-íslend
inga.
Vissulega er ekki nema gott
eitt um það að segja, að reynt sé
að efla samhug og skilnmg milli
hinna ýmsu þjóða heims en hér
virðist nokkuð annað liggja að
baki, nefnilega sá ski'.ningur
sumra, að nokkur hluti Kanada-
og Bandarikjamanna, sé ekld
síður íslendingar en íbúar þessa
lands. Enda segja blöðin stundum
frá því, að einhver íslendingur
hafi gert þetta eða hitt. og eiga
þá við Ameríkumenn af íslenzk-
um ættum.
Auðvitað viljum við eiga vin-
áttu þessara „glötuðu“ sona og
dætra íslands, en við verðum að
gera okkur ljóst, að við eigum
litlu eða engu meiri samleið með
þeim en t. d. frændum vorum
Norðmönnum. Sjálfsagt mun
ýmsum finnast óviðeigandi, að
notað skuli orðið „glataður“ í
þessu sambandi, en það er einmitt
það sem skeður, þegar fólk flytur
úr landi. Þá er það í langflest-
um tilfellum glatað fósturjörð-
inni. Ef undantekningar ficmast
hjá fyrstu kynslóðinni, þá eru
þær nær engar hjá þeirri næstu.
Þess vegna eigum við ekk: að
fara að eyða miklu fé og fyrir-
höfn í að efla samskiptin við
þetta fólk af íslenzkum ættum í
Ameríku. Enda getur sumt af
því, sem stungið hefur verið upp
á að gera í því sambandi, jafnvel
haft skaðleg áhrif. Má til dæmis
nefna þetta: „Útvarpað verði frá
Ríkisútvarpinu einu sinni í viku
fréttum af íslendingum í Vest-
urheimi“. — „Ríkisútvarpið hafi
tvo Vestmannadaga árlega“.
Hætt er við, að þetta yrðu
nokkuð einhliða lýsingar á mikl-
um afrekum og góðum lífskjör-
um frændanna í vestri, því að af
venjulegu fólki og þeim, sem
fátækir eru, myndu fara fáar
sögur. Ýmsir hér heima myndu
síðan draga almennar ályktanir
af þessari lituðu mynd af Amer-
íku. Afleiðingin yrði aukin ásókn
í að flytjast vestur um haf, en
þeir flutningar hafa verið svo
miklir undanfarið, að stóralvar-
legt má telja fyrir þessa örfá-
mennu þjóð.
I sumra munni hefur það verið
talið til dáða, að „flýja“ iand og
taka sér bólfestu meðal framanöi
þjóða, en pað er miklu meiri
hetjuskapur að sitja sem fasast,
takast á við erfiðleikana og sigra.
Þetta gerði síðasta kynslóðin á
íslandi, — sú, sem nú er uppi,
má ekki ætla sér minni hlut.
V. K.
eftir sér“. Smávægileg mistök, eu
óþörf. Á bls. 97 eru mistökin hins
vegar alvarlegri og algerlega
óafsakanleg. Ofan við miðja síðu
stendur þetta: „Nokkrir farþegar
stigu uppí og einn út“. Rétt neð-
an við miðja siðu kemur svo
þetta: „Einn farþeganna, sena
höfðu stigið útúr vagninum, stóð
kyrr á vegarbrúninni þegar þau
komu að“. Á bls. 97 er þetta:
„Hænsnin höfðu flest haft sig
inní kofann, fáeinar voru á vappi
fyrir utan . . .“ Þá er meir en
lítið bogið við beyginguna á
„hönd”. í flestum tilfellum not-
ar höfundur „hendi“ fyrir þol-
fall (bls. 10, 73, 76, 85, þar sem
það kemur fyrir þrisvar á sömu
síðu). Á bls. 76 stendur t. d.
þetta: „Hún tók þétt í höndina
á honum og, kreisti hana ánþess
að líta upp. Hann fór fingrum
um herðar hennar og teygði hend
ina. . . “.
Segja má að þetta sé smásmugu
leg sparðatínsla,, en hins er líka
að gæta, að óvandvirkni af því
tagi sem fram kemur í þessum
tiltíningi veikir traust lesandans
á áhuga og alúð höfundarins við
verkefni sitt. Einnig ber mismun-
andi ritháttur smáorða vitni um
fljótfærni og óvandvirkni.
Ég hef gert mér tíðrætt um
ýmsa vankanta á þessari síðustu
bók Jökuls Jakobssonar og ekki
að ástæðulausu. Hins vegar vil
ég ítreka það sem ég vék að í
upphafi, að hann er merkiiega
mikilvirkur rithöfundur og hef-
ur til að bera ríka dramatíska
gáfu eins og fram kemui í smá
sögum hans og nokkrum köflum
í þessari bók. Honum hefur bara
ekki skilizt það, að í skátdsögum
verða menn að takmarka sig ekki
síður en i smásögum. Það er villa
að smásagan sé þrengra form en
skáldsagan í þeim skilningi, að
taka megi efni lausari tökum í
skáldsögu en smásögu. Eðii efnis-
ins sker úr um það, hvort formið
er heppilegra.
Sigurður A. Magnússon.
K
Carmen og vefnaffar-
garnið.
ÆRI Velvakandi.
Við ætlum að hripa þér
nokkrar linur i þeirri von, að
þær verði teknar til greina. —
Við vorum að heyra það í útvarp
inu, að Sinfóníuhljómsveit ís-
lands væri að æfa óperuna
Carmen, og er gott eitt til þess
að vita. En okkur fannst það illa
ráðið, að fá útlenzka söngkonu
til að syngja aðalhlutverkið, þar
sem við eigum söngkonur, sem
ekki standa þeim útlendu að baki
Það er leiðinlegt til þess að vita,
að okkar ágæta listafólk, sem
búið er að læra í mörg ár og
kosta miklu til, skuli ekki fá neitt
starf hér heima. Og af því leiðir,
að það verður að fara til útlanda,
ef það á að geta starfað að sinni
listgrein. T. d. Elsa Sigfúss, hún
fór til Danmerkur og á þar mikl-
um vinsældum að fagna. Magnús
Jónsson myndi einnig heldur
kjósa að syngja fyrir landa sína
en dveljast erlendis. — —
Eða allur gjaldeyririnn, sem
fer í það að fá allt þetta útlenzka
söngfólk hingað. Það væri nú nær
að leysa út vefnaðargarnið okk-
ar, sem búið er að liggja á nafn-
arbakkanum í Reykjavík í a'lan
vetur og okkur sárvantar til að
vefa úr.
Tvær námsmeyjar í húsmæðra
skóla úti á landi“.
Velvakandi er alveg á sama
máli og námsmeyjarnar: Það
þarf að búa betur að íslenzkum
söngvurum. Það er hins vegar
auðséð, að bréfritararnir hafa
hvorki heyrt né séð þá Carmen,
sem staðið hefur á sviðinu í Aust
urbæjarbíói undanfarna daga. Ef
svo væri, hefði þeim ekki dottið
í hug að mæla gegn því, að fá
hana hingað. Þá mætti eins mót-
mæla innflutningi á verkum
Shakespeare á þeim grundvelli,
að íslendingar geti vel látið sér
nægja lesefni úr penna Velvak-
anda eða hans Hauks okkai
Snorrasonar!
Fengu sáraíáa seli
en skutu 6 ísbirni
ÍSAFIRÐI, 25. apríl. — Norska
selveiðiskipið Majblomsten, sem
þó nokkuð hefur komið við frétt-
ir úr „Vesturísnum", er komið
hingað. Var það dregið til hafn-'
ar í gær af öðrum norskum sel-
veiðara, „Selfisken". Vél hins
fyrrnefnda skips er biluð og verð
ur að fá varastykki utanlands
frá.
Skipverjar á Majblomsten hafa
frá ýmsu að segja. Þeir eru með
mjög lélega veiði, aðeins um 300
seli, en hitt skipið aftur á móti
með 2300 seli. Skipshöfnin á Maj-
blomsten komst áþreifanlega í
kynni við ísbirni, meðan skipið
sat fast í ísnum. Segja Norðmenn-
irnir að þar sé mikið um bjarn-
dýr og höfðu þeir skotið sex.
Eitt þeirra skaut einn af áhöfn-
inni af aðeins tveggja faðma •
færi. Það var banhungrað og
ætlaði að ráðast til uppgöngu í
skipið. Hafði það lagt framlapp-
irnar upp á lunningu skipsins, er
veiðimaðurinn skaut.
Á þilfari skipsins voru í tveim
kössum tveir húnar, sem þeim
hafði tekizt að ná lifandi. Hyggj-
ast þeir reyna að selja þá í Noregi
og flytja þá þangað nú þegar
selveiðivertíðinni lýkur.
Neyðarástand
PEKING, 26. apríl — (Reuter) —
Kommúnistastjórn Kína birti í
dag áskorun til kínverskra
bænda, þar sem skorað er á þá að
smíða hundruð þúsunda af tré-
fötum til þess að bera í vatn á
skrælnaða akra.
Kommúnistastjórnin hefur lýst
yfir neyðarástandi á stórum svæð
um landsins, þar sem akrarnir
hafa eyðzt af langvarandi þurrk-
um. Segja talsmenn stjórnarinn-
ar, að þetta séu mestu þurrkar,
sem komið hafi yfir Kína frá því
að sögur hófust.