Morgunblaðið - 29.04.1958, Blaðsíða 9

Þriðjudagur 29. apríl 195P
MORfíriSfíLAÐIÐ
9
Á biskup að sitja í Skálholti?
Miklar umræður á Albingi
TILLAGA 14 alþingismanna um,
að biskup íslands skuli hafa að-
setur i Skálholti, var rædd á
fundi sameinaðs þings á miðviku
daginn.
Ágúst Þorvaldsson flutti fram-
soguræðu og sagði m.a.:
Skálholt varð biskupsstóll, er
Gissur ísleifsson gaf jörðina og
kvað svo á, að þar skyldi biskups-
setur vera, meðan fsland væri
byggt og kristin trú ríkjandi í
landinu. Var það síðan tekið í
lög á Alþingi.
Síðan sat biskup í Skálholti í
700 ár, en með tilskipun konungs
29. apríl 1785 var ákveðið, að
biskup skyldi flytja til Reykja-
víkur. Þessi tilskipun, sem gefin
var út á miklum niðurlægingar-
tímum hinnar íslenzku þjóðar,
var freklegt brot gegn kirkjunni
í landinu. Nú er annar timi, en
í uppbyggingarstarfinu verðum
við að halda fast í þjóðlegar
erfðir og reisa við forn óðul
íslenzkrar menningar.
Skálholt er elzta menntasetur
landsins og háborg kristins siðar
á fslandi. Þar sátu í kaþólskum
sið höfðingjar þjóðlegrar kirkju.
Hún var síðar brotin á bak aft-
ur og hefði breytingin til hins
lúterska siðar mátt verða með
öðrum hætti, þar sem henni
fylgdi ógæfa á sviði stjórnarfars
og efnahagsmála.
Skálholt ber einna hæst allra
staða í íslenzkri sögu. f kirkju-
talinu um 1200 er það talið „æðst-
ur staður og dýrlegastur á ís-
landi“. í kaþólskum sið var þar
kirkja reist 8 sinnum. Mest var
kirkja Klængs Þorsteinssonar,
stærsta kirkja, sem reist hefur
verið á íslandi til þessa dags.
Nú er-verið að reisa veglega
kirkju í Skálholti, þótt ekki sé
hún eins stór og Klængs-kirkjan.
Til hennar hafa borizt stórfeng-
legar gjafir. Kirkjur Norðurlanda
hafa gefið 4 klukkur, silfurstjaka
og annan altarisbúnað og font úr
færeysku grjóti. Einstaklingar í
Danmörku hafa gefið altaristöflu
skorna, vandað pípuorgel og
glermálverk í alla glugga kirkj-
unnar. Einstaklingar í Noregi
hafa gefið trjávið, þilplötur og
hellur á allt þakið, og von mun
fleiri gjafa erlendis frá. Vilja
frændur okkar á Norðurlöndum
efla og prýða þann stað, sem nor-
ræn menningarsaga á margt að
þakka.
Skálholt var allt í senn: höf-
uðstaður íslenzkrar kirkju og
kristinnar trúar, mennta- og
fræðasetur, þar sem trú og saga
tengdust og studdu hvor aðra.
Sagan og siðfræði Krists sátu á
sama bekk, norræn tunga og suð-
ræn menniní sórust í fóstbræðra-
lag. Það er ekki nóg að viður-
kenna þetta í orði. Vér verðum
einnig að viðurkenna það í verki
á þann hátt að gefa hinum forn-
fræga sögustað Skálholti og öðr-
um frægum stöðum líf á nýjan
leik, tengja þessa staði við líf og
starf þjóðarinnar í nútímanum,
flytja til þeirra andleg störf og
forystu í vissum greinum þjóð-
menningarinnar, sem þeim hæfa
og samrýmzt geta sögulegu hlut-
verki þeirra í vitund þjóðarinnar.
Með þessu er ekki rýrð for-
ysta og menningarhlutverk höf-
uðstaðarins, en sköpuð lifandi
tengsl milli borga og bæja og
hinna dreifðu byggða, þar sem
þjóðin lifði og sagan gerðist. Það
yrði ekki til mikilla óþæginda
fyrir þjóðina og starfsmenn
kirkjunnar, þótt biskup settist að
í Skálholti. Akstur austur þangað
frá Reykjavík tekur um 2 klst.,
vegir eru frá staðnum í allar
áttir og þar má búa við öll nú-
tíma þægindi og náttúrufegurð
er óvíða meiri.
Okkur, sem tillögu þessa flytj-
um, kemur saman um, að ekki
megi lengur dragast að ákveða
framtíð Skálholts, og okkur þyk-
ir, að ekki komi annað til mála
en að biskupinn yfir íslandi hafi
þar aðsetur.
Steingrímur Steinþórsson: Ég
hef ásamt þeim Bernharð Stefáns
syni, Magnúsi Jónssyni og Jóni
Sigurðssyni, lagt til, að tillaga
sú, sem hér er til umræðu, yrði
nefnd tillaga um „endurreisn
hinna fornu biskupsstóla" og orð-
ist þannig: „Alþingi ályktar að
skora á ríkisstjórnina að undir-
búa löggjöf um endurreisn hinna
fornu biskupsstóla í Skálholti og
á Hólum og leggja tillögur um
það efni fyrir næsta þing“.
Um þetta mál verður ekki sam
komulag, nema biskupsstóll Norð
lendinga á Hólum verði einnig
endurreistur. Mér skildist á
framsögumanni, að hann teldi
flest, sem bezt var gert á íslandi,
heyra Skálholti til. Rekja mætti
sögu Hóla og sýna fram á, að þar
sátu ekki síðri skörungar og
menningarfrömuðir, enda munu
Norðlendingar ekki sætta sig við
annað en Hólastóll verði endur
reistur, ef yfirleitt verður talið
unnt að ráðast í slíka hluti. Sá
fjórðungur, er fyllir landið hálft,
eins og einu sinni var sagt, á líka
sinn rétt. — Ég vil einnig benda
á, að eðlilegt er að leita álits
prestastefnu um þetta mál áður
en ráðizt er í aðgerðir, sem hafa
munu milljónaútgjöld í för méð
sér.
Bjarni Benediktsson: Það, sem
hér er til umræðu, er mikið metn
aðarmál sumra manna. Það er
vissulega rétt, að gildi sögustaða
sem Skálholts er mikið, þótt
ekki sé víst, að staðurinn henti
sem biskupssetur á 20. öld.
Ef draga ætti réttar ályktanir
af rökum framsögumanns, myndi
eiga að fá Skálholtsstað kaþólsku
kirkjunni, því að ætla má, að sá,
sem staðinn gaf til biskupsseturs,
myndi telja núverandi þjóðkirkju
villutrúarsöfnuð.
— Við verðum að viðurkenna
þá staðreynd, að þjóðlífið hefur
tekið breytingum. Hafi verið á-
stæða til að flytja biskupsstólinn
um 1800, má ætla enn ríkari á-
stæðu til að biskup sitji í Reykja-
vík nú. — Hér er fólkið flest og
hingað eiga flestir erindi. Myndi
þáð verða til að auka kostnað og
fyrirhöfn, ef fara þyrfti á biskups
fund austur í Skálholt, og þangað
er þar að auki ófært úr Reykja-
vík á vetrum oft á tíðum. Við
erum ekki að velja stað biskup-
um liðinna alda heldur embætt-
ismanni á 20. öld og þurfum að
hyggja að málefnalegum rökum.
Aðsetur biskups er ekki metnað-
armál fyrir Reykjavík, en geti
biskup betur sinnt störfum hér
í borginni á hann hér að sitja.
Færa mætti fram rök hliðstæð
þeim, sem hér hafa heyrzt, fyrir
því, að Alþingi ætti að sitja á
Þingvöllum. Ekki minni maður
en Jón Sigurðsson taldi þó fyrir
rúmri öld, að annar háttur væri
heppilegri. Ég hef enga andúð
á Skálholti, en tel að leita eigi
álits prestastefnu og biskups um
mál þetta. Ef biskupsstóll yrði
endurreistur í Skálholti gæti svo
farið, að einnig ætti að endur-
reisa Hólastól — og hafa þar að
auki biskup áfram í Reykjavík
eins og nú er. Yrðu þá 3 biskupar
á íslandi, og mun það í fullmikið
ráðizt.
Jón Pálmason: Ég vil minna á,
að eiit sinn lögðu samflokks-
menn framsögumannsins, sem hér
talaði áðan, til, að embætti bisk-
ups yrði lagt niður í sparnaðar-
skyni. Biskupslaunin voru þá
7.000 kr. á ári. — Annars vil ég
lýsa þeirri skoðun minni, að ann-
ar biskupsstóll landsins eigi að
vera á Hólum, ef setja á tvo stóla
á landi hér.
Sveinbjörn Ilögnason: Á næsta
hausti kemur kirkjuþing íslenzku
þjóðkirkjunnar saman í fyrsta
skipti, en stofnun þess var ákveð-
in með lögum, sem Alþingi setti
á fyrra ári. Það er skoðun min,
að sjálfsagt sé, að þingið segi
álit sitt á þessu máli, áður en
það er til lykta leitt.
Afgreiðsla málsins þarf að
verða á þann veg, að þati verði
kirkju landsins til blessunar og
helgi Skálholts til endurreisnar.
Ég tel sjálfsagt, að biskupsstóll
verði settur á Hólum, ef það verð
ur gert í Skálholti. Myndi þá
skapast samkeppni milli hinna
fornu biskupsstóla eins og áður
var. — Hér í umræðunum hefur
verið á það drepið, að það mæli
gegn endurreisn Skálholts, að
ferðir þangað sé erfiðar. Mín
skoðun er sú, að eftir nokkur
ár verði ekki um neina sam-
gönguerfiðleika að ræða.
Benedikt Gröndal: Ég vil
minna á, að biskup hefur verið! dugmikil í blíðu og stríðu. og
spurður álits um flutning mennta . verið honum sá aflgjafi og „in-
sköla í Skálholt. Kom þar fram, j spiration", sem ástríki góðrar
að hann gerir ráð fyrir, að bisk- J eiginkonu eitt getur verið. Góð
íirv’cfAll xrovSi V»or n otaSnimt * nö olclnilpö hnrn hpirrfl híonfl
upsstóll verði þar á staðnum.
Mun það hugsað þannig, að bisk-
upar í Skálholti og á Hólum komi
í stað núverandi vígslubiskupa.
Gisli Guðmundsson: Miklar
framkvæmdir hafa verið í Skál-
holti að undanförnu, en þó er
eins og menn hafi ekki gert sér
fullljóst, hvað við hinn endur-
reista stað skuli gera. Ég tel það
ekki skipta miklu fjárhagslega,
hvort biskup flytur austur, en
það myndi verða til að auka veg
kirkjunnar. Ég tel ekki eðlilegt,
að nú þegar sé hafizt handa um
að setja biskupsstól á Hólum, en
líklegt má telja, að þróunin bein-
ist í þá átt.
Að þessu loknu var umræðunni
frestað.
Margrethe Kaldalóns
Minning
F. 26. nóv. 1882. D. 17. apríl 1958.
ÞEXR kveðja nú hver af öðrum,
vinir og samferðamenn okkar,
sem komnir erum í hin háu þrep
aldursstigans. Sumir kveðja svo
skyndilega, að við hrökkvum við
sem vöknum við af draumi.
Þannig kvaddi frú Kaldalóns.
Hún gekk til hvílu glöð og sæl
eftir að hafa boðið til sín börn-
um sínum, tengdabörnum og
barnabörnum á tíunda dánardegi
sonar síns, og í svefni þessa nótt
flutti hún sig að heiman og heim
til hinna eilífu bústaða. í>annig
endaði hún minningaauðugan,
viðburðaríkan og sælan annríkis-
dag.
Frú Karen Margrethe Mengel-
Thomsen Kaldalóns fæddist í Dan
mörku, í Fuglehave við Hilleröd
á Norður-Sjálandi. Hún hlaut
góða menntun og var lærð hjúkr
unarkona. Á vori lífs síns varð
hún heilluð af björtum fjalla
svani, sem hafði brugðið sér til
hennar „draumhýra" og sólfagra
lands og með honum sveif hún
að farfuglahætti til fjallalandsins
bjartra nátta lengst í norðri. og
þar átti svo svanurinn hennar
eftir að slá hörpu sína og heiiia
heila þjóð með tónatöfrum sín-
um. En á stormasömu norður-
hveli jarðar er ekki eilíft sólskin,
og þessi vorsins og gleðinnar
börn urðu að þola vorhret og
næðinga, en oftar skein þó gæfu-
sólin heit og björt, og ævinlega
á bak við skýin.
Frú Kaldalóns giftist í Dan-
mörku, unga lækninum Sigvalda
Stefánssyni Kaldalóns. Allmikill
viðbrigði hafa það verið fyrir
hina ungu konu að flytjast frá
mikilli gróðursæld, skjóhíkum
skógum og veðurblíðu norður að
ísafjarðardjúpi, þar sem maður
hennar tók við læknisembætti að
Ármúla, því, að. þótt sumum hafi
fundist sem vorsólin skíni hvergi
heitar en undir heiðum og
hamrafjöllum íslands, þá næða
þó oft kaldir vindar um strend-
ur ísafjarðardjúps og ekki heitir
ströndin innan Kaldalóns Snæ-
fjallaströnd af ástæðulausu og
þar vorar stundum seint.
Það var einmitt í Ármúla, að
ég kynntist fyrst þessum elsku-
legu hjónum, Kaldalóns. Þetta
var árið 1915. Ég reyndi þá í
fyrsta sinn gestrisni þeirra,
og mér hefur orðið ógleymanleg
hin göfugmannlega andlitsmynd
Kaldalóns frá þeim tíma. Hann
var þá með allmikið aiskegg og
minnti helzt á sumar fagrar
Kristmyndir. Þannig grópaðist
mynd hans í meðvitund mína,
því að svo liðu árin allt til
1932, að ég sá ekki Sigvalda
Kaldalóns, en á þessu tíma
bili gerðist margt í lífi þeirra
hjónanna. Kaldalóns stríddi ár-
um saman við veikindi. Voru
þau hjónin þá ýmist í
Danmörku eða Reykjavík svo í
Flatey á Breiðafirði, er hann tók
aftur við læknisstörfum, og svo
og elskuleg börn þeirra hjóna
bera vitni góðu uppeldi og góð-
um erfðum.
Þeir eru margir, sem þakklát-
ir eru fyrir það, að hafa kynnzt
til hlítar Kaldalóns fjölskyld-
unni og munu geyma bjartar
minningar um þá elskulegu vini.
Þökk sé þeim hjónum fyrir ævi-
starfið. Guð blessi það og minn-
ingu þeirra. — Við höfum kvatt
frú Kaldalóns, óskum henni góðr
ar farar inn á sólarlönd eilífðar-
innar og blessum minningu henn-
ar.
Pétur Sigurðsson.
★
MEÐ fáum orðum langar mig til
að minnast minnar kæru tengda-
móður frú Margrethe Kaldalóns
nú, þegar hún skyndilega hefur
verið kölluð burt frá okkur
að löngu og merku dagsverki
loknu. —
Danskur málsháttur segir:
„Hvor der er hjerterum, der er
ogsá husrum“. — Þessi orð hafa
hljómað fyrir eyrum mér nú
þessa dagana. Kærleikur og fórn
fýsi voru ívaf athafna hennar.
Fyrir tæpum 49 árum yfirgaf
hún sitt kæra ættland, Dan-
seinast mörg ár í Grindavík, þá
sem héraðslæknir, en ég er ekki
að þessu sinni að skrifa um ljúf-
lings tónskáld íslenzkrar alþýðu.
Það er frúin, sem á nú hug minn.
Þegar þjóðin ræðir um sína
ágætu syni, sem unnið hafa
henni til sæmdar og ávinnings, J mörku, og hélt til íslands með
og sér til frægðar, þá hverfur manni sínum Sigvalda lækni
oft í skuggann konuhöndin, sem
vegur upp björg á sinn veika
arm, eins og skáldið orðar það,
styður bezt og lyftir hæst. Hve
Stefánssyni, og öll þessi ár hefur
Margrethe átt hér heima síðan,
fórnað kröftum sinum til líknar
sjúkum, til gleði og uppörvunar
manni sínum, börnum, ættingj-
um og vinum. — Margir minnast
nú með söknuði og þakklæti
heimilis þeirra, sem stóð opið
hverjum, sem að garði bar, og
margar fagrar minningar eru
tengdar við heimili þeirra í Ár-
múla, Flatey, Reykjavík og
Grindavík. Og eftir að Sigvaldi
dó, þá hélt hún enn uppi sömu
rausn, var áfram hinn fórnfúsi
gestgjafi. Og nú allra siðustu
árin, eftir að þrekið tók að
; þverra, þá beindust kraftar henn
ar að því að fórna öllu fyrir börn
sín, barnabörn og nánustu vini,
og síðasta dag lífs síns hér með
okkur hafði hún á heimili sínu
tengdadóttur sína Arnþrúði,
ekkju Þórðar sonar síns og börn
þeirra, því að þann dag voru lið-
in 10 ár frá dauða hans. Hún
var vön að heiðra minningu son-
ar síns með því að gleðja þá, sem
honum voruhjartfólgnastir.Þann
ig var líf hennar, og slík var ham
ingja hennar, að þessi störf gat
hún unnið fram á kveld síðasta
dags ævi sinnar. —
Svo kveð ég þig kæra tengda-
móðir með sárum trega og flyt
þér fátæklegar þakkir mínar fyr-
ir allt, sem þú hefur gert fyrir
okkur Selmu og börnin okkar
átta. —
Friður Guðs sé með þér.
Jón Gunnlaugsson.
mörgum snillingum sú hönd hef-
ur lyft hátt í hæðir innblásturs
og andagiftar veit enginn, en allir
að þeir eru margir. Slík kona,
sem frú Kaldalóns, er miklu
meira en hálft líf eiginmannsins.
Auk þess að vera „einasta hjart-
ans yndið“ hans, er hún líka
verndarengill og lífsförunautur,
sem reynist sterkust og stærst,
þegar mest á reynir. Þetta má
með sanni segja um frú Kalda-
lóns.
Heilagt spekiorð segir: „Hinn
vitri hyllir að sér hjörtun“. Hin-
ir góðu og beztu menn eru einu
sannvitru mennirnir. Kaldalóns
var einn þeirra, þess vegna þyrpt
ust listamenn og hugsjónamenn
að heimili þeirra hjóna, og reynd
ar fjölmargir aðrir, sem ávallt
sækjast eftir vináttu göfug
menna. Sumir þessara manna SAMKOMA sú, er íslenzk-sænska
dvöldu oft langdvölum á heimili félagið hélt í Þjóðleikhúskjallar-
þeirra hjóna í Grindavík og hinir anum 22. apríl, í tilefni af komu
Samkoma fyrir sænska
gesti
voru tíðir gestir, oft næturgestir.
Frúin lagðist því áreiðanlega oft
þreytt til hvíldar eftir langan og
erilsaman dag, því að henni var
ljúft að þjóna og fórna kröftum
sínum öðrum til þæginda og
ánægju. Alla daga var þar sama
glaða og hlýja viðmótið. Hennar
þjónustustarf var geysilega mikið
og til hinztu stundar skein gleð-
in á andliti hennar er hún miðl-
aði öðrum gæði lífsins og stráði
birtu og yl á braut þeirra.
Þrátt fyrir erfiðleika á tíma-
bili, voru Kaldalóns hjónin gæf-
unnar börn. Hlutskipti þeirra
varð að ávinna sér aðdáun og
elsku allrar þjóðarinnar. Tón-
skáldið Kaldalóns mun vaxa
með hverju ári í vitund íslenzku
þjóðarinnar, og konan hans góða,
mun um ókomin ár hljóta þakkir
þjóðarinnar fyrir það, að hafa
vakað yfir lífi skáldsins, verið
honum ástrík kona, sterk og drykkja,
Eyvind Johnson og þeirra Svía
annarra er hér voru á vegum
Sænsku bókasýningarinnar, var
fjölsótt og hin ánægjulegasta.
Formaður félagsins, Guðlaugur
Rósinkranz, bauð hina sænsku
gesti velkomna. Eyvind Johnson
las upp smásögu eftir sig, dr.
Sven Rinman, sem meS tveggja
daga fyrirvara hafði verið beðinn
að segja þarna nokkur orð, flutti
fróðlegt og snjallt erindi um líf
og skáldskap Strindbergs. Þriðji
Svíinn í ræðustól var Herman
Stolpe forstjóri. Hann tók upp
léttara hjal í fyrri hluta ræðu
sinnar, en rakti síðan sögu Hall-
dórs Kiljans í Sviþjóð og nefndi
ýmis dæmi um hinar miklu vin-
sældir hans þar í landi.
Síðan söng Árni Jónsson sænsk
og íslenzk lög með undirleik
Weisshappels og vakti hrifningu
að vanda. Á eftir var kaffi-